Հայաստանի Թէքէեան մշակութային միութեան նախաձեռնութեամբ կայացաւ Մաղաքիա Արքեպիսկոպոս Օրմանեանի «Խոհք եւ խօսք» գրքի շնորհանդէսը։
Գիրքը վերահրատարակուել է երկրորդ անգամ՝ 93 տարի յետոյ՝ Օրմանեան Սրբազանի մահուան 100-ամեայ տարելիցի առթիւ։
«Խոհք եւ խօսք» գիրքը ներկայացնում է ազգային-եկեղեցական գործիչ, պատմաբան, հայ եկեղեցու դաւանաբանութեան անգերազանցելի տեսաբան, Կոստանդնուպոլսի Հայոց Պատրիարք Մաղաքիա Արքեպիսկոպոս Օրմանեանի կեանքի եւ գործունէութեան կարեւորագոյն դրուագները։ Դրանք ներառում են Սրբազանի՝ ուսումնառութիւնից մինչեւ պատրիարքական շրջանը՝ ամբողջութեամբ բացայայտելով նրա ապրած ժամանակն ու գործունէութիւնը, ինչպէս նաեւ նրա ջանքերը Սուրբ Էջմիածնի հոգեւոր Ճեմարանի եւ ընդհանրապէս կրթութեան գործում։
«Եթէ Օրմանեանը գրած լինէր միայն «Ազգապատում»-ը, «Համապատում»-ը, «Հայոց եկեղեցին», արդէն պիտի անմահանար։ Մաղաքիա Օրմանեանը Ներսէս Շնորհալու հետ մեր եկեղեցու ամենակարկառուն հոգեւորականներն են»,- նշեց գրքի մեկենաս Փառէն Արքեպիսկոպոս Աւետիքեանն ու անդրադարձաւ Սրբազանի գործունէութեանը, Արմաշի Դպրեվանքը կաճառի վերածելու գործում նրա դերակատարութեանը, ինչպէս նաեւ երիտասարդների համար հոգեւորականութիւնը գրաւիչ դարձնելու ուղղութեամբ նրա ջանքերին։
Արքեպիսկոպոս Աւետիքեանն ափսոսանք է յայտնում, որ Օրմանեան Սրբազանն ըստ արժանւոյն գնահատուած եւ ուսումնասիրուած չէ, յատկապէս մտահոգիչ է՝ «Արդեօ՞ք մեր եկեղեցին Օրմանեան ստեղծելու կամ յայտնաբերելու ի վիճակի է»։
Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի արտաքին յարաբերութիւնների պատասխանատու,. Գէորգեան հոգեւոր Ճեմարաnի տեսուչ Շահէ ծայրագոյն վարդապետ Անանեանը քաջածանօթ է գրքի դեռ առաջին հրատարակութեանը, երբ ուսանում էր հոգեւոր Ճեմարանում։
«Ինձ համար նա 20-րդ դարի այն հսկան է, որ ստեղծել է մի փառահեղ ժառանգութիւն, որը դեռ կարօտ է հայագիտական, հրապարակախօսական եւ ակադեմիական ուսումնասիրութեան։ Նրա աղօթքները վկայութիւն են հենց իր մասին․ գերծանրաբեռնուած այս մարդը ժամանակ է ունեցել խորհրդածելու հոգու փրկութեան մասին, այնինչ նրան միշտ քննադատում էին, մեղադրում թեթեւ բնաւորութեան համար։ Նա ունէր խորը հոգեւոր աշխարհ»,- նշում է վարդապետ Անանեանն ու մանրամասն ներկայացնում Սրբազան Օրմանեանի կեանքի երեք շրջանները՝ Հռոմ, որտեղ ուսում է առնում Անտոնեան վարժարանում, ապա բարձրագոյն աստուածաբանական դպրոցում, Էջմիածին, որտեղ դասաւանդում է Գէորգեան Ճեմարանում, պոլսական, երբ առիթ է ունենում Արմաշի Դպրեվանքը հիմնելու։
Շահէ ծայրագոյն վարդապետ Անանեանը նկատում է՝ Մաղաքիա Օրմանեանն ունէր միջազգային համբաւ, սակայն մեզ յայտնի չէին նրա օտարալեզու՝ ֆրանսերէն եւ իտալերէն գրքերը․դրանք արգելուած գրքերի շարքում էին երկար ժամանակ՝ մինչեւ 1962 թուականը, երբ Պօղոս 6-րդ Պապը պաշտօնապէս հանեց արգելանքը։ Գէորգեան Ճեմարանի տեսուչն անդրադարձաւ նաեւ Օրմանեանի՝ Ճեմարանում դասաւանդելու շրջանին եւ ընդգծեց, որ աստուածաբանական կաճառի կայացման գործում նա անգնահատելի մեծ աւանդ եւ հսկայական ներդրում ունի։
«Նա քաջատեղեակ էր եկեղեցական եւ աշխարհիկ կեանքի անցուդարձերին։ Շատ յաճախ մեր պատմութիւնը բնորոշւում է նրանով, որ ընկալեալ մտքից այն կողմ մի բան են ասում եւ դառնում հազար ու մի քննադատութեան զոհ։ Սա արձանագրուած օրինաչափութիւն է»,-նշեց վարդապետն ու յաւելեց, որ գրքի շնորհանդէսը եւս մէկ առիթ է անդրադառնալ եւ ճիշդ գնահատել եկեղեցու կամ ազգի պատմութեան մէջ նմանատիպ մեծերին։
Յակոբ Աւետիքեանը, որը Սրբազան Օրմանեանին պահպանողականութեան մեծագոյն ներկայացուցիչ է համարում, գրքի շնորհանդէսը համարում է իւրատեսակ ձեռնարկ՝ նրա գործը, վաստակը նորովի գնահատելու, նրա տուած դասերը սովորել շարունակելու տեսանկիւնից։
Յակոբ Աւետիքեանն այն կարծիքին է, որ չնայած իրականութեան մէջ Օրմանեանի շուրջ եղած հակասութիւններին, նրա տուած դասերին պէտք է դիմեն բոլորը՝ քաղաքագէտները, կրթութեան պատասխանատուները, դիւանագէտները եւ այլք։
Պատրիարքը գիրքը գրել է Երուսաղէմում եւ Դամասկոսում՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում, երբ աշխարհի վիճակն անորոշ էր, իսկ հայութեան վիճակը՝ անյուսալի ու ողբալի ընթացքի մէջ։
«Պարզապէս եւ սոսկապէս ըմբռնումի եւ յիշողութեան արտադրութիւն է. նպատակս ալ հեղինակութիւն մը արտադրել չէ եղած, այլ՝ միայն ժամանցի զբաղում մը ունենալ, քանի որ խաղի ու ծուխի սովորութիւնը չունիմ»,- գրում է Սրբազան Օրմանեանը։
Այդ իրողութեան մէջ 75-ամեայ Սրբազանը յանձն է առնում գրի առնել՝ յետահայեաց նայելով իր կեանքին, կեանքի փորձութիւններին եւ փորձառութեանը, վերլուծել մարդկային արժէքները․ այսինքն՝ այս ինքակենսագրական պիտակի տակ նա ներկայացնում է հաւատքով առաջնորդուող անձնական վկայութիւնները։
«Օրմանեան Սրբազանն իր մէջ միաւորում էր գիտնականին, հոգեւորականին, աստուածաբանին, մանկավարժին։ Նա հեռատես էր, դիւանագէտ, այնինչ միջակութիւնները նրա հետ վատ վերաբերուեցին, ծանակեցին, դաժանօրէն մերժեցին մեծ քաղաքագէտին ու գրողին. այս գրքին բնորոշ լեզուական բարձր մշակոյթն այլեւս չկայ»,- շնորհանդէսի ընթացքում նշեց գրականագէտ, գրաքննադատ Երուանդ Տէր-Խաչատրեանը՝ տպագրուող գրքերի հեղեղի մէջ «Խոհք եւ խօսք»-ը համարելով բացառիկ երեւոյթ։
Վերջինս այն կարծիքին է, որ Օրմանեանի անձն այսօր էլ կարող է օրինակ լինել մեզ համար՝ իրավիճակի կրկնութեան, երեւոյթները ճիշդ տեսնելու, աղէտալի իրավիճակներում ճշմարտութեան աչքերին նայել կարողանալու տեսանկիւնից։
Այն երկ է, որն ամբողջութեամբ բացայայտում է Սրբազանին, նրա ապրած ժամանակն ու գործունէութիւնը։
Գրքի լոյսընծայումն այսօր առաւել քան արդիական է, երբ շատ արժէքներ հարցականի տակ են դրւում՝ մեր երկրի եւ աշխարհի մակարդակով։
