ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ
Մեր 7-րդ յօդուածին մէջ ակնարկեցինք եգիպտերէն սորվողին առջեւ ծառացող դժուարութիւններուն, յատկապէս եգիպտական մեհենագիր բառերուն մէջ մտնող այն տարրերուն, որոնք պարտադիր մաս կը կազմեն անոր, միւս կողմէ՝ արտասանական ոչ մէկ արժէք ունին: Առ այս յիշել khepri-ն՝ որուն վեց մեհենագրերէն չորսը չեն արտասանուիր:
Ասոր զուգահեռ գործած է ուրիշ երեւոյթ մը. իրենց երկարատեւ կիրարկութեան ընթացքին եգիպտական բառերը կորսնցուցած են իրենց կարգ մը հնչիւնները. օրինակ՝ ստորեւ բերուած մեհենագիր բառը հեռաւոր անցեալին արտասանուած է souri “սուրի”, որ կը նշանակէ
Ի վերայ այսր ամենայնի ուսանողը կը դիմակայէ տակաւին գերագոյն դժուարութիւն մըն ալ, որ է այս բոլորին գծագրութիւնը: Այո, ամէն մեհենագիր պատկեր մըն է, որ միայն տաղանդաւոր նկարիչ մը կրնայ վերարտադրել: Առանց այս վերջինի շնորհին եգիպտագիտութեան պսակին բնաւ ալ կարելի պիտի չըլլայ արժանանալ: Կարելի է աւելի կամ պակաս հմուտ ընթերցող մը դառնալ, ըմբոշխնել եգիպտական գրականութեան գանձերը՝ միշտ դասագրքի մը անմիջական օժանդակութեամբ, բայց առանց եգիպտերէն գրելու:
Այս բոլորը յաղթահարողը, միւս կողմէ, պիտի վարձատրուի կարդալով ու գրելով ստորեւ բերուած օրինակով յօրինուած հրաշալիքներու հարբեցուցիչ հրապոյրը:
Այս մեհենագրերով եգիպտացիները գրեցին անյիշելի ժամանակներէ սկսած՝ մինչեւ Դ. դարու վերջը (Քե.), երբ Բիւզանդիոնի Թէոդոս կայսրը իբրեւ հեթանոս փակել տուաւ Եգիպտոսի տաճարները եւ ցրուեց այնտեղ կայք հաստատած գրիչներն ու քուրմերը:
Եւ այնուհետեւ եգիպտերէնը լռեց իր բոլոր արտայայտութեանց մէջ[1]:
Շատ վաղուց եւ գրեթէ մեհենագրերու զուգահեռ՝ կիրարկուած է գրային երկրորդ ոճ մը, որ եգիպտագիտութեան ծանօթ է hieratika անունով, որ կարելի է «երիցագիր» թարգմանել (hieros=երէց):
Երիցագիրը մեհենագիրին պատկերային եւ գրային հիմնական յատկանիշերը պահող, սակայն որոշ չափով պարզացուած բոլորգիր տարբերակն է, ինչպէս ուշադիր դիտարկում մը ստորեւ ցոյց կու տայ:
Սա իր կարգին բաւական կիրարկուած է տաճարներու, դամբարաններու, թէկուզ կոթողներու եւ անհատական իրերու վրայ, սակայն անոր հիմնական կիրարկութիւնը կը կայանար պետական-վարչական ծիրէ ներս իրացուած առօրեայ գրագրութեան մէջ:
Երիցագրութիւնը իր կարգին մօտաւորապէս Է. դարուն սկսաւ իր տեղը զիջիլ շատ աւելի պարզացուած տարբերակի մը՝ demotika-ին՝ ռամկագիրին (demos=ռամիկ):
Տեսնել ստորեւ:
Ասո՛վ գրուած է Ռոզեթեան քարի երկրորդ շերտը՝ Բ. դարուն Քա., քանի ռամիկին ծանօթ կամ ամէնէն աւելի ծանօթ տարբերակն է այս: Հակառակ արաբերէնը թելադրելուն՝ ան բացարձակապէս ոչ մէկ առնչութիւն ունի արաբերէնի հետ:
Վերջացնելու համար աւելցնենք, որ այս երեքէն ոչ մէկը վերջնականապէս վանեց միւսը. նախ գոյակցեցան մեհենագիրն ու երիցագիրը, աւելի ուշ՝ մեհենագիրը, երիցագիրն ու ռամկագիրը, մինչեւ որ միասնաբար ալ վերջ գտան:
Թութմէս Գ. փարաւոնի եւ անոր կնոջը՝
Հաթշեփսութի տաճարը Վերին Եգիպտոսի մէջ՝ Թեբէ:
Թութմէս Գ. փարաւոնի եւ անոր կնոջը՝
Հաթշեփսութի տաճարը Վերին Եգիպտոսի մէջ՝ Թեբէ:
[1] Բացառութեան կարգով՝ գտնուած է 452-ին թուագրուած ու demotika-ով գրուած վերջին արձանագրութիւն մըն ալ:
