ՆՈՐ ՕՐ, ԼՈՍ ԱՆՃԵԼԸՍ. Գրատուն «Պերճ», «Սինէ Սանթրալ»-ին կից, Պուրճ Համուտ, Լիբանան։ Այս հասցէն մեր մնայուն ժամադրավայրն էր, ամէն անգամ երբ մօրս կամ հօրս հետ Պուրճ Համուտ «կ՚իջնէինք»։ Դպրոցական տարիքիս, անկէ ետք եւ նոյնիսկ ընկեր Պերճ Տէր Սահակեանի Լոս Անճելըս հաստատուելէն ետք, կը շարունակէինք այցելել գրատուն «Պերճ» բարեւ մը տալու Մաթիկին եւ անոր տիկնոջ, հարցնելու անոնց աղջիկներուն որպիսութիւնը, եւ կը շարունակէինք մեր «արկածախնդրութիւնները» Պուրճ Համուտի փողոցներուն մէջ…
Եւ հիմա, այդ տասնամեակներու փորձ ու աւանդ ունեցող հայաբոյր հաստատութիւնը կը փակէ իր դռները… Կլենտէյլի մէջ։ Իրական Սփիւռք՝ իր ցաւով ու անորոշութեամբ։ Բարի չէ լուրը, սակայն սթափեցնող։ «Յո՞ երթաս Հայ Սփիւռք» կը հարցնենք եւ կը վերյիշեմ մանկութենէս մտապատկերիս մէջ դրոշմուած սա խօսքը, թէ «Ամերիկահայութիւնը սառոյցի մեծ կտոր մըն է անապատին մէջ»։ Չեմ յիշեր որմէ՛ լսած եմ այս արտայայտութիւնը, բայց ինչ նշանակութիւն ունի, փաստը կը մնայ փաստ, թէ այսօր կայ եւ վաղը չկայ գրատուն «Պերճ»-ը Կլենտէյլի սիրտին վրայ…
Առողջութիւն եւ արգասաբեր աշխատանք կը մաղթենք գրչի մեր բարեկամ Պերճ Տէր Սահակեանին, հաւատալով, որ ան պիտի շարունակէ իր նպաստը բերել լոսանճելըսահայ մշակութային մեր կեանքին։
Հ.Ս.
Կլենտէյլի Ս. Աստուածածին եկեղեցու գրեթէ կողքին ի թիւս այլ խանութների՝ կայ եւս մէկը, որի ցուցանակը սակայն, տարբերւում է իր բովանդակութեամբ, իսկ խանութն ինքը՝ իր հոգեւոր արժէքներով ու դերով։
Մտնում ես ներս, եւ քեզ անմիջապէս համակում է ակնածանք եւ խոնարհման ցանկութիւն։ Այստեղ լուռ է ու խորհրդաւոր, քանզի քեզ շրջապատում են համաշխարհային, սակայն առաջին հերթին մեր ազգային մեծերը եւ ասես շշնջում. «Ճանաչել զիմաստութիւն եւ զխրատ, իմանալ զբանս հանճարոյ»։
Հաւանաբար արդէն հասկացաք, որ խօսքը «Պերճ» գրատան մասին է։
Հիմա, երբ խանութը փակելու որոշում է կայացուած, երբ այլեւս չենք մտնելու այդ հայաշունչ օջախը եւ այլեւս չենք լսելու մեր մեծերի հայրենի բարբառը, սթափւում ես յանկարծ ու մտածում. «Մա՛րդ Աստծոյ, կարո՞ղ ես ասել, թէ դու քանի անգամ ես մտել հայ մշակոյթի այդ համեստ տաճարը, գնե՞լ ես արդեօք հեքիաթների գէթ մէկ գիրք՝ քո զաւակին ուրախացնելու համար, ձեռքդ առել եւ գէթ մէկ անգամ թերթե՞լ ես հայ դասականների հատորներից մէկը, ընտրե՞լ ես արդեօք հայկական նախշերով զարդարուն եւ Հայաստանից բերուած մէկ բացիկ՝ հարազատիդ տարեդարձը շնորհաւորելու ցանկութեամբ տոգորուած։ Առաւել եւս երբեւէ նոյնիսկ մէկ սենթի օգուտ տուե՞լ ես մշակոյթի այդ համեստ կենտրոնին՝ թէկուզ ազգաշահ գործ կատարելու ազնիւ մտադրութեամբ։ Աւա՜ղ, այսօր աւելորդ է խօսել այդ մասին, քանզի խանութը ցաւօք, շուտով ընդմիշտ հրաժեշտ է տալու մեզ, եւ մենք ամէնքս այդ հարցում ունենք մեղքի մեր բաժինը։
Մտաւորականի տիպիկ օրինակ է գրատունը տարիներ առաջ հիմնած, ժամանակի ընթացքում հարստացրած, խանութը պահպանելու համար ամէն ջանք գործադրած տնօրէնը՝ Պրն. Պերճ Տէր Սահակեանը։ Ո՞վ չի հասկանում, որ գրատունը օգուտով չի աշխատել։ Բայց արի ու տես, որ Պրն. Պերճը երբեք չի տրտնջացել, նա գոհացել է, երբ կարողացել է հոգալ գոնէ խանութը կենդանի պահելու ծախսերը։
Գրքերի նկատմամբ սէրը նրա մօտ առաջացել է դեռ Պէյրութում ապրելու տարիներին, երբ հայրը՝ Աւետիս Տէր Սահակեանը, նոյնպիսի տպարան եւ հրատարակչատուն ունէր, եւ տղան օգնում էր նրան՝ իրեն յանձնարարուած տարբեր գործեր կատարելով։ Յընթացս սովորում էր հայկական միջնակարգ դպրոցում, որն աւարտելուց յետոյ կրթութիւնը շարունակեց նոյն այդ դպրոցին կից վեցամսեայ հայագիտական դասընթացներում։ Այստեղ էր, որ առաջին անգամ աւելի մօտիկից ծանօթացաւ հայ մեծ գրողների կեանքին եւ գործունէութեանը եւ ընդմիշտ կապուեց դրանց հետ։ Երբեւէ չմտածեց գրատան փոխարէն մթերային, պտուղ-բանջարեղէնի կամ հագուստի խանութ հիմնելու եւ աւելի մեծ շահ ունենալով մասին։ Նա ծնեալ մտաւորական էր, մանկուց գիրք էր տեսել, կարդացել ու սիրել, ընտելացել էր նոյնիսկ դրանց հոտին, ապրել դրանց մէջ եւ դրանց համար։
Տարիները գլորուել էին, արծաթով ծածկել Պերճ Տէր Սահակեանի մազերը, բայց հոգին փոխել չէին կարողացել։ Նա իր անբասիր գործունէութեամբ դարձաւ Կլենտէյլի հայ համայնքի իւրօրինակ խորհրդանիշներից մէկը եւ շուրջը համախմբեց տեղի ընթերցասէր մտաւորականներին։
Օրեր առաջ, ինչպէս սովորաբար, մտայ Պերճի գրատունը։ Սովորական բարեւեց, ինչպէս էք-ինչպէս չէքից յետոյ յանկարծ իմացայ խանութը փակելու մասին ցնցող նորութիւնը։ Անսպասելի հարուածից շուարեցի։ Մի պահ ինձ թուաց, թէ եկել եմ մասնակցելու իմ շատ սիրելի հարազատի տեսակցութեան տխուր արարողութեանը։ Թուաց՝ սիրտս դադարեց բաբախելուց։ Մի՞թէ այլեւս չէի մտնելու այդ նուիրական վայրը, որն ինձ համար հերանց տուն էր ասես, հայրենիքից պոկուած մի բեկոր։
Ինչեւէ։ Փաստն այն է, որ աւա՜ղ, փակւում է մշակոյթի մի օջախ եւս, որն աւելի քան 32 տարի ծառայել է հայապահպանման սրբազան գործին, եւ մօտ օրերս ընդմիշտ հրաժեշտ ենք տալու նրան։ Եւ քանի որ սա դառը իրողութիւն է, մեզ մնում է հաշտուել եղածի հետ, իսկ պարոն Պերճին մաղթել առողջութիւն եւ տոկունութիւն ամերիկեան կեանքի դաժան պայքարում։
ՌՈՒԲԻՆԱ ՆԱԶԱՐԵԱՆ
Հայաստանի Հանրապետութեան վաստակաւոր մանկավարժ
Մովսէս Խորենացու անուան մետալակիր
ՀՀ կրթութեան եւ գիտութեան նախարարութեան ոսկէ մետալակիր