*Անդրանիկ Տագէսեան*
Հայութեան առընչութիւնը Պէյրութի Ամերիկեան Համալսարանին (ՊԱՀ) արդէն աւելի քան հարիւրամեայ պատմութիւն մը ունի: Դեռ Եղեռնէն իսկ առաջ, թէ՛ կիլիկիահայ եւ թէ՛ արեւմտահայ ուսումնատենչ երիտասարդներ ուսանելու կը ղրկուէին կամ կու գային այն ատեն Սիրիըն Փրոթեսթընթ Քոլըճ կոչուող այս երախտաշատ հաստատութիւնը: Նոյն հաստատութենէն մասնագէտներ ու հետազօտողներ ուսումնասիրութիւններ կը կատարէին մանաւանդ Կիլիկիոյ բուսական աշխարհի հրաշալիքներուն ուղղութեամբ:
Ճիշդ է որ ՊԱՀի հայ ուսանողութեան եւ հայկական առընչութեան մասին վերջերս մագիստրական փայլուն թէզ մը պաշտպանեց երիտասարդ պատմաբան Հրաչ Քեսթէնեանը, խորանալով ՊԱՀի մինչեւ 1920ականներու հայ ուսանողութեան գործունէութեան պատումին մէջ: Ճիշդ է նաեւ որ ՊԱՀիհայ ուսանողութեան յուշամատեան մը լոյս տեսած է որ կ’ընդգրկէ 1908-1933 շրջանի հայ ուսանողական միութեան պատմութիւնը, ասոնցմով սակայն չի սպառիր համալսարանին հայապատումը, որ իւրօրինակ հայելի կը հանդիսանայ 1940-1970ականներու լիբանանահայ բարձրագոյն կրթութեան մղումին:
Տեղեակ չենք, որ նման աշխատանք մը գոյութիւն ունի Պէյրութի Սէն Ժոզէֆ Համալսարանի «հայապատում»ին մասին, որ նոյնքան կարեւոր է: Այսպիսի ուսումնասիրութիւնները կրնային ի միջի այլոց բացայայտել նաեւ Լիբանանի հայօճախին կրթամտաւորական տարողութեան թափը, ինչպէս եւ նպաստը՝ Լիբանանի կրթական-գիտութեան համակարգին: Դժբախտաբար բանաւոր վկայութիւններ, ցաքուցրիւ յուշեր ու գրութիւններ ունինք միայն ՊԱՀի այս ու այն բաժանմունքի հայ տեսուչին, դասախօսին եւ հայկական իրագործումներու մասին: Լաւ կ’ըլլայ որ նիւթական քաջալերանքով յանձնարարուի ուսումնասէրի մը նման հետազօտութիւններ լոյսին բերելու համար:
Կարիքը կա՞յ յիշեցնելու թէ մենք՝ լիբանանահայերս առաջիններն ենք որ պէտք է սեւեռուն մտահոգութիւնը ունենանք նման ուսումնասիրութիւններու ծնունդին սատարելու: Նման ուսումնասիրութիւններ մեր անմիջական անցեալն են, յանուն լիբանանեան հայրենիքին մեր թափած ճակտի քրտինքին գրաւոր յուշարձաններն են, որոնք առաւել փաստացի շօշափելիութիւն կու տան տեղական մեր ներդրումին ու նպաստին:
Այս մտածումները դարձեալ վերապրեցայ, երբ կարդացի թէ, ասկէ յիսուն տարի առաջ, Փետրուար 1966ին, Պէյրութի Ամերիկեան Համալսարանի Անգլիական Գրականութեան Բաժնէն մագիստրական տիտղոսով կը վկայուէր Արմինէ Յովհաննէսի Չուքասըզեանը: Անոր աւարտաճառը ուսումնասիրութիւնն էր նորզելանտացի հեղինակ Քեթրին Մենսֆիլտի պատմուածքներուն:
Չուքասըզեան առաջին լիբանանցին եւ առաջին հայն էր (Լիբնանանի մէջ) որ ձեռք կ’արձանագրէր նման կրթական յաջողութիւն մը:
Չուքասըզեանի երկրորդ մագիստարականը (Էմ. Ֆիլ., անգլերէնի) կու գայ Լոնտոնի Համալսարանի Քուին Մէյրի Քոլէճէն: Այս անգամ անոր մագիստրականի աւարտաճառի նիւթը Իրլանտայի եւ Անգլիոյ մէջ անգլօ-իրլանտացի թատերագիր Ճոն Միլինկթըն Սինճի թատերախաղերու քննական ընկալումն էր:
Շրջանաւարտութենէ ետք, Չուքասըզեան դասաւանդած է տարբեր համալսարաններու մէջ եւ սեմինարներ տուած մագիստարականի ուսանողներու՝ անգլիագիտութեան մէջ:
Վերջերս ան հրատարակեց անգլերէն բանաստեղծութիւններու հատոր մը՝ Memories and Cities, վերնագրով ուր ընդգրկուած են 40 անգլերէն եւ տաս ֆրանսերէն բանաստեղծութիւններ:
Ներկայիս աւարտին կը հասցնէ իր կարճ պատմուածքներու անգլերէն հատորը:
Կը շնորհաւորենք Օրդ. Չուքասըզեանը իր յիսնամեայ նուաճումին առթիւ:
