Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահ Սերժ Սարգսեան ՄԱԿ-ի Ընդհանուր ժողովին ընթացքին ելոյթ ունենալով յայտնեց, որ պաշտօնական Երեւանը նախաձեռնած է հայ-թրքական յարաբերութիւններու կարգաւորման հոլովոյթին, սակայն Թուրքիոյ ապակառուցողական դիրքորոշումին պատճառով այսօր պաշտօնական Երեւան լրջօրէն կը քննարկէ Հայաստան – Թուրքիա արձանագրութիւնները խորհրդարանէն ետ կանչելու հարցը:
Ելոյթը ամբողջութեամբ.
Գլխաւոր Ասամպլէայի յարգարժա՛ն նախագահ,
յարգելի՛ պարոն Գլխաւոր քարտուղար,
տիկնա՛յք եւ պարոնա՛յք,
Ընթացիկ նստաշրջանը տեղի է ունենում մարդկութեան համար բեկումնային իրադարձութիւնների` Առաջին աշխարհամարտի 100-ամեակի եւ գալիք տարի նշուելիք 2-րդ համաշխարհային պատերազմի աւարտի 70-ամեակի ժամանակահատուածում: Շուրջ եօթ տասնամեակ առաջ` Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի աւարտին ստեղծուած Միացեալ ազգերի կազմակերպութեան առաքելութիւնն այն նոր քաղաքակրթական միջավայրի ու մշակոյթի ձեւաւորումն էր, որը կը բացառէր անցեալի ողբերգական էջերի կրկնութիւնը:
2015 թուականը յատուկ նշանակութիւն ունի ողջ աշխարհի հայութեան համար: Ապրիլի 24-ին աշխարհասփիւռ հայ ժողովուրդը խնկարկելու է իր պատմութեան ամենաողբերգական էջի` Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցը: Պատմութեան մէջ նախադէպը չունեցող` մի ողջ ժողովրդի սպանդի եւ հայրենազրկման նպատակ հետապնդող այդ ոճրագործութիւնը շարունակում է աշխարհի հայերի համար մնալ չսպիացած վէրք: 1915թ. Ցեղասպանութիւնը քաղաքակրթութեան եւ մարդկութեան դէմ ուղղուած յանցագործութիւն էր, իսկ դրա ոչ լիարժէք դատապարտումը` նոյնօրինակ զանգուածային ոճրագործութիւններ ծնող երեւոյթ:
Հայոց Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի տարում, ելոյթ ունենալով այս բարձր ամբիոնից, որը ես կը կոչէի Պատուոյ եւ Պատասխանատուութեան ամբիոն, բարձրաձայն ասում եմ.
Շնորհակալութիւն Ուրուկուայ, Ֆրանսիա, Ռուսաստան:
Շնորհակալութիւն Իտալիա, Պելկիա, Նիտերլանտներ, Շուէյցարիա, Շուէտիա:
Շնորհակալութիւն Գերմանիա, Լեհաստան, Լիթվիա, Յունաստան, Սլովաքիա, Կիպրոս:
Շնորհակալութիւն Լիբանան, Արկենթինա, Վենեզուէլա, Չիլի, Գանատա, Վատիկան:
Շնորհակալութիւն Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանաչելու եւ դատապարտելու համար` անկախ այդ ճանաչման ձեւաչափից եւ օգտագործուած ձեւակերպումներից:
Շնորհակալութիւն ԱՄՆ-ի, Եւրոպական միութեան, շատ ու շատ երկրների բոլոր այն գործիչներին, պետական մարմիններին, տարածքային միաւորներին կամ կազմակերպութիւններին, որոնք վստահօրէն ի լուր աշխարհի իրերն իրենց անունով են կոչում: Դա իսկապէս խիստ կարեւոր է, քանզի ժխտումը ցեղասպանութեան յանցագործութեան փուլերից մէկն է:
Արդէն շուրջ մէկ դար ոչ միայն աշխարհասփիւռ հայութիւնը, այլեւ ողջ առաջադէմ միջազգային հանրութիւնը սպասում են, որ Թուրքիան ի վերջոյ քաջութիւն կը գտնի առերեսուելու սեփական պատմութեանը եւ ճանաչելու Հայոց Ցեղասպանութիւնը` դրանով իսկ ազատելով յետագայ սերունդներին անցեալի ծանր բեռից: Աւաղ, փոխարէնը հնչեցւում են երկիմաստ, սքօղուած ուղերձներ, որոնցում զոհին հաւասարեցնում են դահճին, խեղաթիւրում անցեալի իրադարձութիւնները:
Հայաստանը երբեւէ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչումը նախապայման չի դարձրել Հայաստան-Թուրքիա երկկողմ յարաբերութիւնների կարգաւորման համար: Յայտնի է, որ պաշտօնական Երեւանի նախաձեռնած` Հայաստան-Թուրքիա յարաբերութիւնների կարգաւորման գործընթացը հասաւ մինչեւ Ցիւրիխեան արձանագրութիւնների ստորագրում: Այդ արձանագրութիւններն արդէն տարիներ շարունակ դարակներում են` սպասելով Թուրքիայի խորհրդարանի վաւերացմանը: Պաշտօնական Անգարան բացայայտ հռչակում է, որ կը վաւերացնի այդ արձանագրութիւնները միայն, եթէ Լեռնային Ղարաբաղը` Ազատ Արցախը, հայերը յանձնեն Ատրպէյճանին: Հայաստանում եւ Արցախում նման նախապայմաններին պարզ մարդիկ շատ յաճախ արձագանքում են շատ պարզ. «գրողի ծոցը վաւերացնէք»: Ժողովրդական լեզուով արտայայտուած այս բառերի մէջ մի ողջ ազգի դարաւոր պայքարն է խտացած, որ ուրիշի հայրենիքի վրայ առուծախ անողներին անառարկելիօրէն բացատրում է` Հայրենիքը սուրբ է, եւ ձեր առուծախը հեռու տարէք մեզնից: Ահա նման պայմաններում է, որ այսօր պաշտօնական Երեւանը լրջօրէն քննարկում է հայ-թուրքական արձանագրութիւնները խորհրդարանից հետ կանչելու հարցը:
Այսօր էլ բոլորիս աչքի առջեւ են Սիրիայում եւ Իրաքում տեղի ունեցող ցաւալի իրադարձութիւնները, երբ կրօնական եւ ազգային փոքրամասնութիւնները դառնում են ատելութիւն դաւանող խմբերի թիրախ: Երկու օր առաջ ահաբեկիչների կողմից ականապատուեց եւ պայթեցուեց Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերի յիշատակին նուիրուած, Մեծ Եղեռնի բազմաթիւ նահատակների մասունքներն ամփոփող Տէր Զօրի Սրբոց Նահատակաց հայկական եկեղեցին: Նման բարբարոսութիւնը պարզապէս յանցաւոր անաստուածութիւն է, որը որեւէ հաւատքի հետ կապ ունենալ չի կարող: Սիրիայում եւ Իրաքի հիւսիսում ստեղուած աղէտալի իրավիճակն ահագնանում է օր-օրի, եւ այսօր արդէն ուղղակի վտանգի տակ են հարիւր հազարուոր խաղաղ մարդիկ, այդ թւում նաեւ Հալէպի տասնեակ հազարաւոր հայերը: Սա հէնց այն վտանգաւոր իրավիճակներից է, որը պէտք է դիտարկուի մարդկութեան դէմ ուղղուած ոճրագործութիւնները կանխարգելելու մեր համատեղ յանձնառութիւնների շրջանակում: Հայաստանը բարձրաձայնել է Սիրիայի հայ բնակչութեան եւ Իրաքի հիւսիս-արեւմուտքում բնակուող եզդի բնակչութեան պաշտպանութիւնն ապահովելու անհրաժեշտութիւնը, եւ քաջալերուած ենք տեսնելու միջազգային համայնքի միասնական դիրքորոշումն այս հարցում:
Համաշխարհային խաղաղութեան եւ անվտանգութեան պահպանութիւնը մեր կազմակերպութեան ստեղծման եւ գոյութեան իմաստն է: Վերջին տարիներին Հայաստանը հետեւողականօրէն ամրապնդել է իր խաղաղապահ կարողութիւնները` նախապատրաստելով մեր երկրի առաւել ընդգրկուն ներգրաւումը միջազգային խաղաղութեան եւ կայունութեան ապահովմանը: Շատ մօտ ապագայում հայ խաղաղապահները կը տեղակայուեն Լիբանանի հարաւում` Մակ-ի հովանու ներքոյ իրականացուող ԵՈՒՆԻՖԻԼ առաքելութեան շրջանակներում: Դա հնարաւոր դարձաւ մեր իտալացի գործընկերների հետ սերտ համագործակցութեան շնորհիւ: Վստահ եմ, որ հայ զինծառայողները արժանապատուօրէն եւ բարձր պրոֆէսիոնալիզմով կ’իրականացնեն իրենց առաքելութիւնն` օգտագործելով նաեւ արդէն մէկ տասնամեակի ընթացքում Կոսովոյում, Իրաքում, Աֆղանստանում ձեռք բերուած հարուստ փորձը:
Յարգելի՛ գործընկերներ,
Արդէն 20 տարուց աւելի է, որ ղարաբաղեան հակամարտութեան արդար եւ խաղաղ կարգաւորման ուղղութեամբ միջազգային հանրութեան ջանքերը վիժեցւում են մեր հարեւանի ապակառուցողական եւ առաւելապաշտական կեցուածքի պատճառով: Ատրպէյճանում ամենաբարձր մակարդակով հնչող ռազմատենչ յայտարարութիւններին ու տարաբնոյթ սպառնալիքներին միջազգային պատշաճ գնահատականի բացակայութիւնը յանգեցրել է այսօրուայ ամենաթողութեանը. Ատրպէյճանի նախագահը ողջ հայ ժողովրդին որակում է որպէս «թիւ մէկ թշնամիէ, իսկ այն, ինչ քաղաքակիրթ աշխարհում համարւում է յանցագործութիւն, Ատրպէյճանում դիտարկւում է որպէս հերոսութիւն:
Չնայած այն հանգամանքին, որ իւրաքանչիւր հակամարտութիւն առանձնայատուկ է` միջազգային յարաբերութիւններում հետեւողականօրէն առաջ են մղւում մարդու հիմնարար իրաւունքներն ու ազատութիւնները, այդ թւում` ժողովուրդների ազատ կամարտայայտութիւնն ու ինքնորոշումը: Օրեր առաջ Շոտլանդիայում տեղի ունեցած հանրաքուէն կրկին ապացուցեց, որ հէնց հանրաքուէի ինստիտուտն է ներկայում հետեւողականօրէն դառնում էթնիկ խնդիրների խաղաղ կարգաւորման կարեւորագոյն իրաւական գործիքներից մէկը: Եւ պատահական չէ, որ ԼՂ հակամարտութեան խաղաղ կարգաւորման ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի առաջարկած կարգաւորման յենասիւնը եւս հանրաքուէի միջոցով սեփական ճակատագիրը տնօրինելու իրաւունքն է:
Տիկնա՛յք եւ պարոնա՛յք,
Խօսելով ԼՂ հիմնախնդրիկարգաւորման մասին` չեմ կարող չանդրադառնալ Մակ-ի ԱԽ կողմից պատերազմի տարիներին ընդունած 4 բանաձեւերին, որոնք պարբերաբար շահարկւում են Ատրպէյճանի իշխանութիւնների կողմից` որպէս իրենց ապակառուցողական քաղաքականութեան հիմնաւորում:
Խօսքն այն բոլոր չորս բանաձեւերի մասին է, որտեղ որպէս առաջնային եւ անվերապահ պահանջ նշւում էր ռազմական եւ թշնամական գործողութիւնների դադարեցումը, ինչը չիրականացուեց Ատրպէյճանի կողմից: Հէնց Ատրպէյճանի կողմից սոյն բանաձեւերի հիմնարար պահանջները չկատարելու հետեւանքով էր, որ անհնարին դարձաւ դրանց ամբողջական իրականացումը: Բանաձեւերում կոչ էր արւում դադարեցնել խաղաղ բնակչութեան ռմբակոծութիւններն ու օդային հարուածները, զերծ մնալ միջազգային մարդասիրական իրաւունքի սկզբունքների ոտնահարումից, ինչին ի պատասխան` Ատրպէյճանը շարունակում էր ռմբակոծել խաղաղ բնակչութեանը` տարբերութիւն չդնելով երեխաների, կանանց, մեծահասակների միջեւ` կոպտօրէն խախտելով միջազգային հումանիտար իրաւունքի բոլոր իրաւական եւ բարոյական նորմերը:
Եւ այսօր Ատրպէյճանն առանց ամաչելու յղում է կատարում այդ բանաձեւերին` ընտրողաբար, համատեքստից կտրուած մեկնաբանում դրանք` որպէս խնդրի կարգաւորման նախապայման: ՄԱԿ-ի ԱԽ բանաձեւերի համարժէք մեկնաբանումն անհնար է առանց դրանցում ամրագրուած պահանջների աստիճանակարգի ճիշտ ընկալման:
Բանաձեւերում ամրագրուած պահանջներից են նաեւ` տարածաշրջանում տնտեսական, հաղորդակցութեան ուղիների եւ էներգետիկ կապերի վերականգնումը (853 բանաձեւ), հաղորդակցութեան ուղիների վերականգնման խոչընդոտների վերացումը (874 բանաձեւ): Գաղտնիք չէ, որ հակամարտութեան հէնց սկզբից Ատրպէյճանն ու Թուրքիան Լեռնային Ղարաբաղի եւ Հայաստանի Հանրապետութեան նկատմամբ կիրառում են շրջափակում: Ատրպէյճանի Նախագահն իր ելոյթներում նոյնիսկ հպարտանում է դրանով` սեփական հանրութեանը խոստանալով, որ այդ ուղղութիւնը մնալու է Ատրպէյճանի արտաքին քաղաքականութեան առաջնահերթութիւնը:
Անվտանգութեան խորհրդի նշուած բանաձեւերում կոչ է արւում Ատրպէյճանի իշխանութիւններին ուղիղ շփումներ հաստատել Լեռնային Ղարաբաղի հետ: Ատրպէյճանը ոչ միայն ուղիղ շփումներ չի հաստատում ԼՂ հետ, որն, ի դէպ, 1994թ. հրադադարի եւ մի շարք այլ միջազգային համաձայնագրերի իրաւահաւասար կողմ է, այլեւ թշնամանք է քարոզում մի ժողովրդի հանդէպ, որին իբր թէ ցանկանում է տեսնել իր պետութեան կազմում:
Ոչ մի բանաձեւում Հայաստանը չի նշուել որպէս հակամարտող կողմ: Մեր երկրին ուղղուած կոչերում միայն խօսւում էր «շարունակել ազդեցութիւն գործադրել” ԼՂ հայութեան վրայ (853, 884) հակամարտութիւնը դադարեցնելու համար, ինչը Հայաստանը լիարժէք իրականացրել է, եւ նաեւ դրա շնորհիւ 1994թ. կնքուել է զինադադար: Բոլոր բանաձեւերում ԼՂ-ն յստակօրէն ճանաչուել է հակամարտող կողմ:
Վերոնշեալից ակնյայտ է, որ հէնց Ատրպէյճանի իշխանութիւններն են, որ չեն իրականացրել ՄԱԿ-ի ԱԽ հիմնարար պահանջները` այդ թւում նաեւ մարդասիրական նորմերի իրագործումն ու պահպանումը: Ի դէպ` այս պահանջը եւս պարբերաբար եւ կոպտօրէն խախտւում է Ատրպէյճանի կողմից, երբ գերեւարուած հայերի` խաղաղ բնակիչների նկատմամբ դաժան եւ անմարդկային վերաբերմունք է ցուցաբերւում, որը շատ յաճախ նրանց մահուան պատճառ է հանդիսանում: Թէեւ, կարծում եմ, զարմանալն աւելորդ է. չէ՞ որ խօսքը մի պետութեան մասին է, որտեղ սեփական ժողովուրդն ինքն է ենթարկւում ճնշումների ու անմարդկային վերաբերմունքի: Դրա վառ վկայութիւնն էր օրեր առաջ ՄԱԿ-ի Կտտանքների դէմ ենթակոմիտէի առաքելութեան աշխատանքի ընդհատումը` պաշտօնական Բաքուի կողմից դրսեւորուած վարքագծի հետեւանքով:
ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահութիւնը միակ մասնագիտացուած կառոյցն է, որ երկու տասնամեակ է, ինչ զբաղւում է ղարաբաղեան հիմնախնդրով` միջազգային հանրութեան կողմից ստացուած մանդատով: Ատրպէյճանը, քաջ գիտակցելով, որ անհնար է խաբել կամ թիւր տեղեկատուութիւն հրամցնել խնդրի էութեան մէջ խորացած Մինսկի խմբին, ջանում է խնդրի կարգաւորումը տեղափոխել այլհարթակներ` փորձելով խնդրին հաղորդել տարածքային վէճի բնոյթ կամ շահարկելով րոնական համերաշխութեան գործօնը: Դրանք կատարեալ անհեթեթութիւններ են: Իսկ Հայաստանն աւանդաբար ջերմ յարաբերութիւններ է ունեցել իսլամ դաւանող ժողովուրդների հետ` ի դէմս արաբական աշխարհի կամ օրինակ` մեր անմիջական հարեւան Իրանի:
Տիկնա՛յք եւ պարոնա՛յք,
Բարձր գնահատելով ՄԱԿ-ի անփոխարինելի դերը կայուն զարգացման նպատակների մշակման եւ իրականացման գործում` վստահ եմ` “2015թ. յետոյ” զարգացման նոր օրակարգի միջոցով կը շարունակենք հազարամեակի զարգացման նպատակներից բխող գլոբալ խնդիրներին լուծումներ գտնելու ու մարտահրաւէրներին դիմակայելու մեր ջանքերը` սահուն անցում կատարելով դէպի Կայուն զարգացման նպատակներ:
Եզրափակելով ընդգծեմ, որ ՄԱԿ-ի շրջանակներում մենք միասին զգալի ճանապարհ ենք անցել “հետ-2015 թուականը զարգացման օրակարգի” ձեւաւորման ուղղութեամբ եւ շարունակելու ենք ջանքեր գործադրել` ճկունութիւն ցուցաբերելով այդ գործընթացն իր տրամաբանական աւարտին հասցնելու համար:
