On Friday, June 27, 2014, 139 students proudly earned their undergraduate and graduate degrees, at Haigazian University’s 54th commencement exercises, amidst an atmosphere of cheer and applaud, sometimes mixed with moments of high emotion, thus marking the end of another successful academic year.
MP Hagop Pakradouni represented the Speaker of the Parliament, H.E. Mr. Nabih Berry, whereas the President of the Council of Ministers, H.E. Mr. Tammam Salam was represented by the Minister of Information, Mr. Ramzi Jreige. Among the attendees were MPs Walid Joumblat and his spouse Noura, Jean Oghasabian, and Bassem Shabb, also the President of the Supreme Council of the Evangelical Community in Syria and Lebanon, Rev. Selim Sahyouni, and the Prelate of the Armenian Apostolic Church Bishop Shahe Panossian. The following personalities had sent their representatives: General Michel Aoun, the Commander of the Army, the Heads of the Internal and General Security Forces, and the Armenian Ambassador. The one thousand two hundred attendees included community leaders, representatives of educational institutions, members of the Board of Trustees, parents, relatives and friends.
A celebratory processional march by faculty and students, led by Chief Marshall Dr. David Tawil, followed by the Lebanese National Anthem and the prayer of invocation offered by Campus Minister, Rev. Bruce Schoup, opened the auspicious ceremony.
In his trilingual speech (Arabic, Armenian and English), University President, Rev. Dr. Paul Haidostian addressed the class of 2014, focusing his word on the concept of “today’s educated person”.
President Haidostian delivering his speech
“Being educated means to capture and process the larger picture on the one hand, but at the same time it means being captured with the deeper picture of life. It is science and faith, mind and heart, rest and work, all together,” Haidostian stated.
Among the numerous requirements to be fulfilled by an educated person, Haidostian pinpointed on the basic ones, noting that the educated person is the one who develops knowledge of the wider world, who thinks critically, who communicates maturely, who constructs, builds, synthesizes and reconciles, who thinks, behaves, works and speaks while being open for improvement.
Haidostian also elaborated on the notion of University heritage, explaining that higher education institutions’ success is not measured by age, years of service or number of students, but it deeply relies on the value of each and every graduate; “Haigazian takes pride in its graduates dispersed all over the world and Lebanon serving their respective countries and communities, thus achieving the University’s motto: truth, freedom and service,” Haidostian concluded.
In his congratulatory remarks, the President of the Union of the Armenian Evangelical Churches in the Near East, Rev. Megrdich Karageozian focused on three aspects of celebration. At the threshold of Haigazian’s 60th Anniversary, Karageuzian considered this graduation a celebration of achievements, possibilities and renewal of vision. He considered that graduates should be proud of their accomplishment in getting a good education without compromises on quality, in order to serve communities with leadership and dedication. On “new possibilities”, he reiterated the fact that the graduates, with their “enthusiasm and positive attitude, they can open new pathways and highways of innovation, creativity, improvement and sustainability”. On getting a new vision of oneself and of the world, Karageuzian concluded that “better quality, better circumstance, better reality can be attained when you think of changing the set of possibilities in and around you”.
Two students delivered speeches before their fellow classmates.
Valedictorian Lori Agopian, a candidate for a Bachelor degree in Business Administration, hailed Haigazian University for its diverse student body and the virtue of tolerance. “We realize how important tolerance is especially in a diverse community. But in here, we learned how to master diversity, how to accept others regardless of their differences, how to look beyond what can be seen and to realize that we all are one, serving for one purpose and institution”, Agopian noted.
Valedictorian Lori Agopian receiving her degree
For her part, Enas Hasan, a candidate for Bachelor degree in Biology, appreciated the multi-culturism at Haigazian University, as a reflection of the real Lebanese society. She urged her fellow graduates to really live and apply the coexistence and mutual respect learned on campus in real life, thus preserving the national unity of their country, Lebanon.
Finally, upon the benediction offered by Rev. Karageozian, graduates threw their caps high into the air, as colorful balloons flew overhead.
Չորեքշաբթի, 2 Յուլիս 2014-ի առաւօտեան ժամը 10:00-ին, Թէքէեան Մշակութային Միութեան Հիմնադիրներու Մարմնի ատենապետ, պետական նախկին երեսփոխան Ընկ. Յակոբ Գասարճեան եւ ՌԱԿ Լիբանանի Շրջանային Վարչութեան ատենապետ Ընկ. Միքայէլ Վայէճեան շնորհաւորական այցելութիւն մը տուին Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. կաթողիկոսին, անոր ընտրութեան եւ օծման 19-րդ ամեակին առիթով:
Այցելութիւնը առիթ մը եղաւ զրուցելու լիբանանեան բեմի վերջին զարգացումներուն, Լիբանանը եւ Միջին Արեւելքը յուզող հարցերուն, Սփիւռք-Հայրենիք յարաբերութիւններուն, ինչպէս նաեւ Հայոց Ցեղասպանութեան 100-ամեակի նշման նախապատրաստական աշխատանքներուն շուրջ:
Հայաստանի Հանրապետութեան սփիւռքի նախարարութիւնը, ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսեանի բարձր հովանիի տակ 2012 թուականէն կ’իրականացնէ «Իմ Հայաստան» համահայկական փառատօնը: Այս մասին կը հաղորդէ hayernaysor.am-ը:
Յուլիս 1-ին Ալ. Սպենդիարեանի անուան օփերայի եւ պալէի ազգային ակադեմիական թատրոնին մէջ մեծ հանդիսաւորութեամբ բացուեցաւ ,Իմ Հայաստանե համահայկական Բ. փառատօնը, որուն ներկայ էին ՀՀ առաջին տիկին Ռիթա Սարգսեանը, Հայաստանի Ազգային Ժողովի նախագահ Գալուստ Սահակեանը, ՀՀ վարչապետ Յովիկ Աբրահամեանը, ՀՀ սփիւռքի նախարար Հրանոյշ Յակոբեանը եւ այլ պաշտօնատար անձինք, հասարակական գործիչներ, արուեստագէտներ, մտաւորականներ:
Բացման արարողութիւնը բաղկացած էր հիմնական երեք մասերէ` պատուիրակութիւններու շքերթ, բուն համերգային ծրագիր, մասնակիցներու ընդհանուր շուրջպար:
Բուն համերգային ծրագիրը մեկնարկեց Հայաստանի Հանրապետութեան օրհներգով` Աննա Մայիլեանի կատարմամբ:
Ողջոյնի խօսքով հանդէս եկաւ ՀՀ վարչապետ Յովիկ Աբրահամեանը: Ան մասնաւորապէս նշեց. «ՀՀ Կառավարութեան եւ անձամբ իմ անունից ջերմօրէն ողջունում եմ բոլոր մասնակիցներին: Բարո՛վ էք եկել Հայաստան: Ազգը ճանաչելի դարձնելու լաւագոյն միջոցը մշակոյթն է: Այստեղ համախմբուել է Հայաստանի, Արցախի եւ Սփիւռքի եռամիասնութիւնը, որը մեր ուժի իրական գրաւականն է: Հաւաքուելով հայրենիքում եւ ձեր ներուժը ներդնելով հայրենի մշակոյթի զարգացման գործում` դուք ձեր նպաստն էք բերում Հայոց Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի միջոցառումների իրականացման գործընթացում: Սա հայանպաստ, հայանուէր միջոցառում է: Շնորհակալութիւն եւ բարի երթ բոլոր մասնակիցներին»:
Այնուհետեւ հանդիսավարներ Աւետ Բարսեղեան եւ սուրիահայ ուսանողուհի Լիւսի-Վանա Կարապետեան բեմ հրաւիրեցին ,Իմ Հայաստանե փառատօնի ,Պարարուեստի օրերեծրագրին մասնակցելու համար աշխարհի 12 երկրներից հայրենիք ժամանած 36 պարախմբերին` ՌԴ-ից` «Շիրակ», «Տաշիր», «Կռունկ», «Հայասա», «Արմաւիր», «Նարեկ», «Արին Բերդ», «Տարօն», «Նարէ», «Արենի», «Կարօտ», «Արփի», «Հայաստանի փայլեր», «Արտոյտ», «Նաիրի», «Անի», «Թերպսիխորա», «Նոյեան», Վրաստանէն` «Անի», «Ֆանտազիա», «Վանք», «Ջեյրան», «Վաչեան», «Բարալեթ», «Նաիրի», Ուքրանիայէն` «Արաքս», «Արմենիա», Լիբանանէն` «Արին», Քուէյթէն` «Շաքէ», Աւստրալիայէն` «Նաիրի», Քանատայէն` «Անի», Ֆրանսայէն` «Արա», ԱՄՆ-էն` «Զուարթնոց» պարային խումբերուն, ինչպէս նաեւ Հայաստանի եւ Արցախի պարախումբերուն:
2012թ. առաջին անգամ իրականացած «Իմ Հայաստան» փառատօնի մասին պատմող տեսաերիզը դիտելէ յետոյ Արցախի պարի պետական խումբը ներկայացուց Հայոց Ցեղասպանութեան հարիւրերորդ տարելիցին նուիրուած «Կը յիշեմ եւ կը պահանջեմ» խորագիրով պարային համարը:
Երաժշտական կատարումներով հանդէս եկան ՀՀ վաստակաւոր արտիստ Շուշան Պետրոսեանը, ՀՀ ժողովրդական արտիստ Թովմաս Պօղոսեանի ղեկավարած «Սայաթ-Նովա» մշակութային միութեան նորօրեայ աշուղներու խումբը, ՀՀ վաստակաւոր արտիստ, դուդուկահար Գէորգ Դաբաղեանը եւ անոր սաները, ՀՀ վաստակաւոր արտիստ Լէյլա Սարիբէկեանը, երգիչներ Համլէթ Գէորգեանը եւ Արմինկան, պարային կատարումով` «Բերդ» ՀՀ վաստակաւոր պարային խումբը:
Փառատօնի բացման առաջին անգամ ցուցադրուեցաւ Հայոց Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին նուիրուած պարային սիւիտ: Մասնակիցները հանդէս եկան առանձին համարներով եւ միասին պարեցին հայկական աւանդական քոչարին:
Համերգը ուղեկցուեցաւ Հայաստանի տեսարժան վայրերու ցուցադրութեամբ եւ «Իմ Հայաստան» առաջին փառատօնի մասին պատմող պատկերներով:
Ձեռնարկի աւարտին Հայաստանի, Արցախի եւ Սփիւռքէն ժամանած պարախումբերու եւ անոնց պարուսոյցներու մասնակցութեամբ Ալ. Սպենդիարեանի անուան օփերայի եւ պալէի ազգային ակադեմիական թատրոնը ցնծաց հայկական քոչարիի հուժկու հնչիւններուն տակ:
ՀԲԸՄ-ՀԵԸ Արին պարախումբի 48 անդամներ` գլխաւորութեամբ իրենց գեղարուեստական ղեկավար ու պարուսոյց Գայեանէ Մածունեանի, բեմավար Վարդան Մկրտիչեանի եւ ՀԵԸ «Արին» պարախումբի վարչական անդամներու` Երկուշաբթի, 30 Յունիս 2014-ի երեկոյեան ժամը 6:25-ին մեկնեցան Հայաստան` մասնակցելու Հայաստանի Հանրապետութեան սփիւռքի նախարարութեան կողմէ կազմակերպուած «Իմ Հայաստան» համահայկական Բ. փառատօնին տարբեր ծրագիրներուն:
Այս փառատօնին ընթացքին ՀԵԸ-ի «Արին» պարախումբը պիտի ունենայ չորս ելոյթներ: Առաջին ելոյթը տեղի ունեցաւ Երեքշաբթի, 1 Յուլիս 2014-ին, Երեւանի Ալ. Սպենդիարեանի անուան օփերայի եւ պալէի ազգային ակադեմական թատրոնին մէջ` «Իմ Հայաստան» փառատօնի բացման հանդիսաւոր արարողութեան ընթացքին: Երկրորդ ելոյթը տեղի պիտի ունենայ Հինգշաբթի, 3 Յուլիս 2014-ին Լոռի մարզի Վանաձոր քաղաքի թատերասրահին մէջ: ՀԲԸՄ-ՀԵԸ «Արին» պարախումբի երրորդ ելոյթը տեղի պիտի ունենայ ուրբաթ, 4 յուլիսին Ծաղկաձորի «Արի տուն» ծրագիրի երկրորդ փուլի փակման ընթացքին` ներկայութեամբ Հայաստանի վարչապետ Յովիկ Աբրահամեանին եւ Հայաստանի սփիւռքի նախարար Հրանուշ Յակոբեանին: ՀԵԸ «Արին» պարախումբի վերջին ելոյթը տեղի պիտի ունենայ շաբաթ, 5 Յուլիս 2014-ին, Արագածոտնի մարզի Օշական գիւղին մէջ, «Գիւղի տատիկ» խորագիրով բացօթեայ տօնախմբութեան ընթացքին:
Աւելի քան 4 հազար տարուան բնօրրանի մը վրայէն հազիւ դար մը առաջ անհետացած մեծ մշակոյթի մը հետքերն են, որ նախ կը խանդավառեն Մինաս Գոճայեանը:
2011 եւ 2012-ին դէպի պատմական Հայաստան կատարուած երկու ճամբորդութիւններու տպաւորութիւնները հատորի մը վերածուած եւ ,Մորմոքող անցեալի արահետներովե խորագիրով դրուած է մեր սեղանին վրայ: Հեղինակը` Մինաս Գոճայեան, նմանաբնոյթ երրորդ ուխտագնացութեան մը ընծայած առիթը օգտագործած եւ այցելած է խմբագրատունս: Այս հանդիպումը ինքնին առիթ դարձաւ, որ մենք աւելի մօտէն ծանօթանանք արմատներով կիլիկեցի, ծնունդով լիբանանցի, իսկ այժմ լոսանճելըսաբնակ մտաւորականի մը հետ: Ինչպէս նախորդ անգամներ, ան այս անգամ ալ իրեն հետ ունի ամերիկահայ ուխտաւորներու խումբ մը եւ այդ խումբին պատմական Տոլմապահչէյի պալատը շրջած պահուն ինք կարճատեւ փախուստ մը տուած ու այցելած է մեզի:
Այս սենեակի մէջ բաժնելու շատ բան կը գտնէ Մինաս Գոճայեան, քանի որ «Ակօս»-ի հայերէն էջերու աւագ խմբագիր Սարգիս Սերովբեանը նոյնպէս բազմիցս շրջած է Արեւմտեան Հայաստանի եւ Կիլիկիոյ քաղաքները` յատկապէս հոն որոնելով հայ անցեալի մեր օրերուն մնացած հնութիւնները: Առաջին ծանօթացումով կը յիշուի նաեւ նոյն ճանապարհներու այլ ուղեւորներ` Արմէն Արոյեան կամ Սեւան Նշանեան եւս: Երկուքն ալ բազում ապրումներ ունեցած են այս բացակայ անուններուն հետ, որոնք յիշելով` կրկին ու կրկին կը յիշատակուի հայ ժողովուրդի քաղաքաշինական, ճարտարապետական կամ ալ, կարճ խօսքով, ստեղծագործական եզակի յատկութիւնները:
Վաստակաւոր ուսուցիչ մըն է մեր հիւրը եւ արդէն կարճատեւ զրոյցէն կարելի կ՛ըլլայ ենթադրել իր այս յատկութիւնը: Իրաւ ալ ասպարէզները իրենց դրոշմը կը դնեն այդ ասպարէզով զբաղողներու բնաւորութեան վրայ: Զգուշ դիտորդ մը կրնայ նկատել, թէ իր խօսակիցը մեծ հաւանականութեամբ ուսուցիչ մըն է, բժիշկ մը, մի գուցէ կամ ալ` իրաւապաշտպան մը: Կ՛երեւի այդպէս եղաւ, եւ մենք ալ երբեք չզարմացանք, երբ լսեցինք մեր խօսակիցին բազմամեայ ծառայութիւնը կրթութեան ոլորտէ ներս: Ան իր գիրքին կողքի շապիկին վրայ արձանագրած է ծննդեան տարեթիւն ու վայրը` 1946, Պէյրութ: Ապա կը բացատրէ իր հօրենական եւ մօրենական ընտանիքին բնօրրանը: Նախակրթութիւնը ստացած է Պէյրութի Ռուբինեան վարժարանը, իսկ երկրորդական ուսումը` ՀԲԸՄ-ի Յովակիմեան-Մանուկեան վարժարանը: Աւարտած է Երեւանի պետական համալսարանի բանասիրական եւ պատմութեան բաժինները:
Գալով իր հեղինակած ճանապարհագրութեան` մենք անվերապահօրէն կրնանք ըսել, որ այսքան վառ տողերով շարադրուած նկարագրականը ընթերցողին մօտ անխուսափելիօրէն կ՛աւելցնէ այդ վայրերը սեփական աչքերով տեսնելու անդիմադրելի ցանկութիւնը: Մինաս Գոճայեան լոկ զբօսաշրջական ուղեցոյցի մը հեղինակը չէ: Անոր բացատրութիւններուն մէջ անբաժան են նաեւ իր սեփական տպաւորութիւնները, պատմական անդրադարձները եւ այդ ուղղութեամբ իր մեկնաբանութիւնները:
Շատ անգամ հիացման զգացումներուն կ՛ընկերակցի ապերախտութեան կամ ուրացումի դէմ ընդվզումը: Ան չի հանդուրժեր Կիլիկիոյ դաշտին ,Չուքուրովաե վերանուանման: «Փոսադաշտե կը թարգմանէ այս թրքերէնացուած անունը, որ տեղանուններու փոփոխութիւնով երկրի անցեալը մոռացութեան մատնելու թշուառ ռազմավարութիւն մըն է: Այս բաժնի մէջ յայտնուած դիւրազգացութիւնը շատ աւելի հասկնալի կը դառնայ, քանի որ բաժնի ենթախորագիրն է ,Դէպի Կիլիկիա, դէպի նախնեաց հող Չորք-Մարզպան (Տէօրթեօլ)»: Այս աւանի մասին վկայութիւնները կը շարունակուին ,պապերուս ծննդավայր նարնջաստան Չորք-Մարզպանե խորագրեալ յաջորդ բաժնի մէջ ալ:
Այս բնոյթի ուխտագնացութիւններու համար որդեգրուած ուղղութենէն կը շեղինք Մինաս Գոճայեանի առաջնորդած տարբերակով: Ուստի այս ուղեւորութիւնը կը սկսի Պոլսոյ Սապիհա Կէօքչեն օդակայանէն դէպի Անտիոք կատարուած թռիչքով: Առաջին կայանը կը հանդիսանայ Հանրապետական Թուրքիոյ միակ հայկական գիւղը` Վաքըֆ: Այս գիւղը իսկապէս իմաստալից է մանաւանդ խումբին մաս կազմող մուսալեռցիներու համար: Ի դէմ բազմաթիւ ժխտման կամ ուրացումի պատմութեան, իրենք ուղղակիօրէն կը շփուին այն մարդկանց հետ, որոնցմով նոյնիսկ նոյն բարբառը կ՛օգտագործեն: Կամ ալ կը ցնցուին` տեսնելով, թէ իրենց համար ,կորուսեալե դարձածը վաքըֆցիներու համար առօրեայ է: Հոգ չէ թէ Մուսա Լերան եօթը գիւղերէն այսօր մնացած ըլլայ միայն մէկ գիւղ, այդ գիւղը իր էութեամբ կը շարունակէ ռուբինեան հարստութեան կենդանի ներկայացուցիչը մնալ նաեւ մեր ժամանակներուն:
Ծառը երկարակեաց է` բաղդատմամբ մարդ արարածի կեանքի տեւողութեան: Սակայն հազար տարին ծառի մը համար ալ գերազանց երկար տեւողութիւն է, որուն պատճառով անհամար կը դառնան անոր ձօնուած աւանդազրոյցները, առասպելները եւ նոյնիսկ յիշատակները: Ահա այս տեսակի բնական կոթող մըն է Խըտըրպէկ գիւղի հազարամեայ սօսին, որուն զով հովանիին ներքեւ կը վերակենդանանան վերոնշեալ յիշատակները:
Սակայն նման ճանապարհորդութիւններու մէջ այս տեսակի դադարները ստիպուած են կարճատեւ ըլլալու, քանի որ դեռ պիտի այցելուին կիլիկեան այլ շրջաններ` Չորք-Մարզպանը, Լեւոնի բերդը, քոզանուած Սիսը եւ Ատանան:
Ուղեցոյցի սլաքը այժմ ցոյց կու տայ Կապադովկիոյ շրջանը, Իւրկիւպ եւ Կեսարիա: Իսկ Կեսարիայէն ետք դարձեալ բազմաթիւ ապրումներով հարուստ բնօրրան մը` Ուլնիա կամ Զէյթուն: Ապա 12-րդ բաժնին մէջ պիտի այցելենք Գերմանիկ-Մարաշ, որ այսօր կը յիշուի Քահրաման Մարաշ:
Մինաս Գոճայեանի խումբը կ՛ընթանայ աքսորի կարաւաններու հակառակ ուղղութեամբ: Այսպէս, կիլիկեան երկրէն կ՛ուղղուինք դէպի Հայկական բարձրաւանդակ: Եւ այստեղ ամէն աւան, ամէն բլուր, ամէն առու կը վերածուի Մեծ եղեռնի դաժան յուշերու վերապրումի մը: Միթէ ուրիշ կերպ կարելի է՞, երբ Սուրբ Կարապետէն մնացած միակ հետքի, փուլ եկած պատի մը սրբատաշ քարերուն մօտ գիւղացիի մը մատուցած լաւաշը ձեռիդ կը մրմնջաս Մուրատատույի աղերսուած աղօթքը` «Չանկլի, զիմ մուրազը տուր, զիմ սրտի սիրածը տուր»:
Այս աղերսանքով սոյն փլատակի վրայ կարելի է Մշոյ Սուլթան Սուրբ Կարապետի հետ կապուած դեռ բազում երազներով տարուիլ, օրինակի համար` ուխտագնացութեան թափօրները երազել, աշուղները, քենտիրպազները, փահլեւանները պատկերացնել աչքերու առջեւ: Բայց ինչպէս վերեւ ալ նշած էինք, ժամանակը թանկ է: Դեռ Բալահովիտ պիտի երթանք: Բալու պիտի այցելենք: Պիտի տեսնենք «Հրանդ Տինք հիմնադրամ»-ի այդ հրաշալի աշխատութիւնով վերանորոգուած Հաւաւի աղբիւրները: Երկար ճամբայ ունինք մեր առջեւ: Այն բախտաւորներն ենք, որ Արարատը հանդիպակաց կողմէն պիտի տեսնենք ու մեր թոքերուն թոյլ տուած ամենագոռ ձայնով պիտի արտասանենք «Ես իմ Մասիս սարն եմ սիրում»:
Աւելի քան 4 հազար տարուան բնօրրանի մը վրայէն հազիւ դար մը առաջ անհետացած մեծ մշակոյթի մը հետքերն են, որ նախ կը խանդավառեն Մինաս Գոճայեանին խումբը եւ այս հրատարակութիւնով ալ` ընթերցողը:
Այդ խանդավառութիւնը, կ՛երեւի, բոլորս կը պարտինք հեղինակին դիւրահաղորդ գրելաոճին, որ թարգման կը հանդիսանայ համահայկական զգացումներու:
Այդ շունչով է, որ կը մագլցինք այս անգամ Մարութայ սար: Սասուն հասած ենք, Դաւթի վաթանն ենք: Նոյնիսկ սա սուլող քամին եթէ զգուշ լսենք, մեր ականջներուն պիտի հասնի նաեւ Ձէնով Օհանի կանչը: Մենք ալ տոգորուած ենք` լսելով այդ կանչը: Խոր մտածումներու մէջ ենք ինկած` արդեօք ո՞ր ձին մեզ շուտով կը հասցնէ Դաւթի մօտ…
Հայ ժողովուրդի հերոսապատումները սահմանուած չեն առասպելներով: Վարդան Մամիկոնեանի տնկած սօսիին նոյն տեղը 15 դար յետոյ սօսի տնկեց հայ ժողովուրդի այլ զօրավար զաւակ մը` մարաջախտ Բաղրամեան: Իսկ եթէ Միսաք Մանուշեան կամ Սողոմոն Թեհլիրեան իրենց ձեռքով տնկած սօսիներ չունին հայոց հողին վրայ, ի՛նչ փոյթ, հայ ժողովուրդը անոնց յիշատակին կառուցուած դպրոցներ ունի, որոնց հունձքը պիտի ըլլան մերօրեայ հերոսները:
Իբրեւ խոստովանութիւն` նշենք, թէ մեր մտքի այս տեսակի թռիչքները գիրքին ներշնչումէն կը ծագի: Հեղինակն է մեզ այս ու նման խորհուրդներու մատնողը: Զբօսաշրջիկ բառի յուշածը այլ բան է, պատմական Հայաստանի մէջ շրջող հայ ուխտաւորի ապրումները` այլ բան: Այդ տարբերակին գիտակցութեամբ է, որ Մինաս Գոճայեան նպատակադրած է իր աշխատութիւնը թարգմանել անգլերէնի եւ թրքերէնի: Եւ այս թարգմանութիւնը ուղղուած պիտի ըլլայ ո՛չ միայն հայախօսութենէ դադրած հայ ընթերցողին, այլ` մայրենին թրքերէն եղող շատ աւելի հոծ հասարակութեան մը:
Բայց մենք խորհուրդ կու տանք բոլոր այն հայերուն, որոնք նախապէս չեն գտնուած Արեւմտեան Հայաստանի եւ Կիլիկիոյ տարածքին, նախքան ճամբորդելը` անպայման կարդան այս գիրքը: Նոյնիսկ բովանդակ ճամբորդութեան ընթացքին ալ ունենան իրենց մօտ` ընդմիշտ թարմացնելու համար այնտեղ յիշատակուած տեղեկութիւնները, քանի որ, ինչպէս այս գրքի նախաբանի հեղինակ փրոֆ. Արտեմ Սարգսեանն ալ կը վկայէ, «…այս ուխտագնացութեան հատորէն քարերն անգամ կը խօսին, ինչպէս` հեղինակը, կ՛ըմբոստանան այս կացութեան դէմ, որ անփոփոխ կը մնայ արդէն շուրջ հարիւր տարի…»:
Արեւելեան լեզուներու հիմնարկի նախագահուհին՝ Մանիւէլ Ֆրանք եւ Լեզուաբանական հետազօտութեանց միաւորման տնօրէնուհի Իզապէլ Լեկլիզ՝ ներկայիս ղեկավարները այն հաստատութեանց, ուր տեղի ունեցած է Ա. Տօնապետեանի մասնագիտական յառաջընթացը, մանրամասնօրէն ներկայացուցին Անահիտ Տօնապետեան-Տեմոփուլոսի գիտական եւ մանկավարժական գործունէութիւնը: Մ. Ֆրանք մասնաւորաբար նշեց Տօնապետեանի վիթխարի աշխատասիրութիւնը, դժուարին իրավիճակներու մէջ լուծումներ գտնելու կարողութիւնը եւ մարդամօտութիւնը: Անթուան Մէյէի, Ժորժ Տիւմեզիլի, Ֆրետերիք-Արման Ֆէյտիի, Ժան-Փիեռ Մահէի նման այնքա՜ն նշանաւոր գիտնականներէ ետք ստանձնելով ղեկավարութիւնը INALCO-ի Հայագիտական բաժինին՝ Տօնապետեան կրցաւ զայն վերածել Հայաստանէն դուրս ամէնէն լիակատար եւ ամբողջական հայագիտական կրթութիւն ապահովող համալսարանական ամպիոնին: Իզապէլ Լեկլիզ, իր կարգին, ընդգծեց, որ ինք յաջորդած է եւ ներկայիս կը ղեկավարէ Ա. Տօնապետեանի ժամանակին տնօրինած հետազօտական միջ-գիտակարգային միաւորումը, որ ձեւաւորուած եւ առաջին քայլերը առած է անոր օրօք (այժմ՝ ,Լեզուներու կառուցուածք եւ ուժականութիւնե):
Անահիտ իր երախտիքի բառերը ուղղեց, նախ եւ առաջ՝ իր ընտանիքին եւ ծնողներուն, որոնք ներկայ էին արարողութեան: 20-րդ դարասկզիբին Խարբերդի շրջանէն մազապուրծ եղած իր ընտանիքը մշտապէս թիկունք եւ ազդակ հանդիսացած է իր գործունէութեան: Մեծ Եղեռնէն վերապրած ընտանիքին միակ անդամը՝ Տօնապետ Տօնապետեանը, կռուած է ֆրանսական Արեւելեան լեգէոնի շարքերուն մէջ եւ մասնակցած Կիլիկիոյ մարտերուն: «Այժմ, այս պարտաւորող շքանշանը, որ կը շնորհուի ինծի, ես կը համարեմ յարգումը եւ պատուումը իմ մեծ հայր Տօնապետ Տօնապետեանի անմար յիշատակին. իսկական լեգէոնական, սակայն առանց Պատուոյ Լեգէոնի Ասպետ կոչումին…»:
*ԼԻԲԱՆԱՆ* Կիրակի, 29 Յունիս 2014-ին, վեհափառ հայրապետին այցելեց Միջին Արեւելքի եկեղեցիներու խորհուրդի ընդհանուր քարտուղար դոկտ. Միշել Ժալխը:
Նախ եւ առաջ ան վեհափառ հայրապետին` իբրեւ խորհուրդի նախագահներէն մէկը, մանրամասն զեկուցում տուաւ Ամմանի մէջ տեղի ունեցած միջեկեղեցական հանդիպման մասին, ուր կարեւոր որոշումներ տրուած էին Միջին Արեւելքի եկեղեցիներու խորհուրդի ծրագրային առաջնահերթութիւններուն եւ վարչական դրութեան առնչութեամբ: Ան նաեւ զեկուցեց վեհափառին խորհուրդի ընդհանուր գործունէութեան մասին:
Յայտնենք, որ Միջին Արեւելքի եկեղեցիներու խորհուրդին մաս կը կազմեն շրջանի բոլոր եկեղեցիները: Յիշեալ կառոյցը Միջին Արեւելքի մէջ միակ միջեկեղեցական կառոյցն է:
Արցախի հնագիտական արշաւախումբը Տիգրանակերտի մէջ կը ծրագրէ բանալ կեդրոնական թաղամասի վաղ քրիստոնէական հրապարակի երկրորդ եկեղեցին, որ յայտնաբերուած է անցեալ տարուան պեղումներու ժամանակ է: Այս մասին կը յայտնէ Armenpress-ը։
Արշաւախումբը սկսած է այս տարուան իր պեղումները եւ ունի շարք մը ծրագրեր, զորս պիտի իրականացնի մինչեւ Օգոստոսի վերջ: Այս մասին Armenpress-ի հետ զրոյցին տեղեկացուցած է արշաւախումբի ղեկավար, ԵՊՀ մշակութաբանութեան ամպիոնի վարիչ Համլէթ Պետրոսեան: «Հիմա Տիգրանակերտում ենք: Պեղումներն սկսուել են Յունիսի 25-ին, այժմ զբաղուած ենք յուշարձանի տարածքը մաքրելով»:
«Պեղումների ծաւալը նախորդ տարիներին բաւականին մեծ է եղել, մօտ մէկ հեկտարից աւելի տարածութիւն է կազմում, եւ մենք ամէն տարի նախորդ բոլոր տարիների հետքերը մաքրում ենք, քանի որ անձրեւներ են գալիս, քարեր են ընկնում, հողածածկոյթ է առաջանում»,- ըսած է Համլէթ Պետրոսեան` յայտնելով, որ մաքրման աշխատանքներէն անմիջապէս ետք կը վերսկսին պեղումները:
«Այս տարուայ ծրագրում ունենք նաեւ ընդարձակել ամբողջ հարաւային բակը, եթէ հնարաւոր լինի: Շարունակելու ենք պեղումները ամրացուած թաղամասի հիւսիսային պարսպապատի վրայ, որտեղ արդէն 220 մեթր պարիսպը բացուած է, ամէն տարի մօտ 20-30 մետր աւելացնում ենք: Պարիսպը մօտեցել է ընդհուպ արքայական աղբիւրներին, յոյս ունենք, որ այս երկու սեզոններին հանդիպենք հիմնական կամ գլխաւոր մուտքին ամրացուած թաղամասին: Քանի որ մեր կողմից վաւերացուած անտիկ թաղամասերը հինգն են, մենք միայն մէկում ենք պեղում իրականացնում, այս տարի ուզում ենք նաեւ սկսել երկրորդի փորձնական պեղումները»,-յայտնած է Համլէթ Պետրոսեան:
Անոնք յայտնած են, որ Տիգրանակերտի մերձակայքին մարդիկ որոշ հետքեր նկատած են, երբ արշաւախումբի անդամները գացած են ու ուսումնասիրած վայրը, պարզուած է, որ կայ այդ տարածքի մէջ կարասային թաղում, որ շատ կը հանդիպի այդ կողմերու մէջ: «Դա վերաբերում է մ. թ. ա. առաջին-մ.թ. երկրորդ դարերին, պէտք է տարածքը պեղենք, մաքրենք, նիւթերը տեղափոխենք»,-ըսած է Պետրոսեան` աւելցնելով, որ Տիգրանակերտը այս տարի շատ աւելի բարեկարգ է, նոր շրջապարիսպ դրած են, շրջակայքի մէջ նոր բացատրագրեր դրուած են: «Այդ տեսակէտից ամէն ինչ լաւ է, մի քիչ ծանր է յուշարձանների պահպանութեան վիճակը, որը մեզ համար ամենակարեւորն է, քանի որ միշտ չէ, որ յաջողւում է տարածքը լաւ հսկել: Տեղացի բնակչութիւնը մտածում է` որտեղ շինութիւն չկայ, կարելի է անասուն արածացնել, որը վնասում է: Վաղ քրիստոնեկան բազիլիկ եկեղեցին ամրակայման կարիք ունի արդէն, պայմանաւորաւել ենք, որ այս տարի մասնագէտներ կը գան ու կը գտնահատեն տեխնիկական վիճակը եւ ամրակայման ծրագրեր կը մշակեն»,-յայտնած է մշակութաբանը:
Չօպանեան ծնած էր Պէշիկթաշի շրջանը, Պոլիս, Յուլիս 15, 1872-ին: Հազիւ մէկ ամսական ան պիտի կորսնցնէր իր մայրը ու հասակ պիտի առնէր խորթ մօր մը խնամին տակ: Հայրը հակառակ արհեստաւորի համեստ պայմանները դիմակալող անձ մը ըլլալուն, զինք կրցած էր մասնաւոր դասատուներու մօտ դնել նախնական կրթութեան համար, ապա միջնակարգ ուսման համար պիտի յաճախէր ան տեղւոյն Մաքրուհեան վարժարանը աւարտելով զայն բացառիկ յաջողութեամբ 1886-ին:
Պատանի տարիքին արդէն ընթերցանութեան նուիրուած էր ու վարժարանը չաւարտած 13 տարեկանին իր առաջին գրութեանը հանդէս պիտի գար «Բուրաստան Մանկանց» հրատարակութեան մէջ, որ կը հրատարակուէր Պոլիս:
Պոլսոյ կեդրոնական երկրորդական վարժարանը կրթութեան ուսումնարան պիտի հանդիսանար Չօպանեանի համար: Վարժարանի ատենի տնօրէնն էր Մինաս Չերազը: Ան պիտի մասնագիտանար հայ ու Եւրոպական գրականութեան մէջ աշակերտելով Գարեգին Սրուանձտեանցին, Եղիա Տէմիրճիպաշեանին, Մաղաթիա Արք. Օրմանեանին, Թովմաս Թերզեանին ու շատ մը ուրիշ երեւելի գործիչներու ու դաստիարակներու որոնց շունչին տակ ան պիտի աշխատակցէր նախ «Արեւելքը», ապա «Մասիս» թերթերուն: Իր մօտ կանուխէն կարողութիւններ կը տեսնէ Լեւոն Բաշալեան ու ցուցմունքներ կ՛ընէ Չօպանեանին եւ կը քաջալերէ իր գրչին արտադրութիւնը:
1889-ին առաջին իր պատմուածքներն ու քերթուածները լոյս պիտի տեսնէին «Արեւելք»ին մէջ: Արդէն քաջալերական խօսքերու անկեղծ արտայայտութիւնը խանդավառած էին վարժարանի ընթացքը չաւարտած հասուն պատանին, որուն յաջորդ քայլը պիտի ըլլար ֆրանսական գրականութենէն թարգմանութիւններ կատարել:
Չօպանեան պիտի աւարտէր երկրորդական իր կրթութիւնը, 1891-ին, ու լման ժամանակով պիտի շարունակէր իր աշխատանքը լրագրութեան ասպարէզէն ներս: Պոլսոյ ժամանակակից հասարակական ու մշակոյթի ատենի գործիչները՝ Զօհրապ, Կամսարական, Բաշալեան եւ Արփիարեան արդէն տեսած էին 19 տարեկան Չօպանեանի մօտ բացառիկ տաղանդի յատկութիւնները ու այդ միտումով Արփիարեան պիտի հրաւիրէր զինք մաս կազմելու Պոլիս հրատարակուող «Հայրենիք»ի խմբագրական կազմին: Նոյն տարին լոյս պիտի տեսնէր իր անդրանիկ գործը՝ «Արշալոյսի Ձայներ» խորագրով:
Նոյն տարուան աւարտէն առաջ ան կ՛անցնի ուսուցչութեան իր աւարտած կեդրոնական վարժարանէն ներս գրականութիւն դասաւանդելու, որովհետեւ Արփիարեանի հետ տարակարծութեան պատճառաւ ան որոշած էր ձգել «Հայրենիք»ին մէջ իր գործը:
Յաջորդաբար 1802-ին իր ուսուցչական ասպարէզին կողքին ան կը հրատարակէ «Թուղթին Փառքը» վէպը, ապա հետաքրքրական բանաստեղծութիւններու շարք մը, որ պիտի կոչէր «Թռթռումներ»: Հազիւ 20 տարեկան, արդէն ան դարձած էր գրականագէտ մը Արեւմտեան Հայաստանի մէջ զարգացող մտաւորական իրեն հասակակից սերունդին մօտ: Իրականացնելու համար իր երազը մօտէն ծանօթանալու ֆրանսական գրականութեան տիտաններուն, կ՛որոշէ ֆրանսա մեկնիլ բարձրագոյն կրթութեան համար: Այդ ծրագիրը պիտի իրականանար 1893-ի աշնան, ու մօտէն պիտի հետաքրքրուէր ֆրանսացի լրագրողներու ծանօթանալով, որոնց հետ ֆրանսերէն խօսելու ու ինքզինք արտայայտելու դժուարութիւնը պիտի չունենար:
Շուրջ տարի մը ան պիտի մնար Փարիզ ու պիտի աշխատակցէր ֆրանսական մամուլին շնորհիւ իր ստեղծած անհատական բարեկամութեանց, նոյն ժամանակ իր ունեցած ժամանակը տրամադրելով մօտէն ծանօթանալու ֆրանսական գրականութեան:
Պոլիս վերադառնալէ ետք կը նետուի ուսուցչական ասպարէզ, Պոլսոյ կեդրոնական վարժարանէն ներս, ու կը ձեռնարկէ լրագրական նոր հրատարակութեան մը 1895-ին՝ «Ծաղիկ» անունով, որուն մէջ առաջին անգամ լոյս պիտի տեսնէր Չօպանեանի ինքնատիպ ուսումնասիրութիւնը՝ Գրիգոր Նարեկացիի մասին որ նոյնութեամբ լոյս պիտի տեսնէր ֆրանսական «Մերքիւր տը ֆրանս» թերթին մէջ հինգ տարիներ ետք՝ 1900-ին:
Չօպանեան իր կարծիքը արտայայտելու տարբեր միջոցներու ալ պիտի դիմէր օգտակար ըլլալու համար իր տառապող ժողովուրդի արդար դատին: Համիտեան ջարդերու ցնցիչ ու քստմնելի արարքէն ետք ան կը դիմէր ֆրանսական մամուլի լուսաբանելու համար Եւրոպայի կարծիքը Արեւմտահայոց վիճակին մասին, ինչպէս նաեւ ան պիտի հրատարակէր ֆրանսերէն լեզուով գրքոյկներ, ուր պիտի պարփակէր փաստացի ու վաւերական տուեալներ իր ժողովուրդին արժանիքներուն ու իրաւունքներուն շուրջ: Պոլսոյ իր համեստ բնակարանը յաճախ կ՛այցելէին Երուանդ Օտեանի, Զապէլ Եսայեանի, Էտկար Շահինի, Տիգրան Կամսարականի, Սուրէն Պարթեւեանի նման գործիչներ ու մտաւորականներ, որոնք համոզումով կը մօտենային Չօպանեանի ուղղութեան, երբ այդ օրերուն տակաւին որպէս ոչ կուսակցական, հասարակական գործիչ մը: 1896-ին ան վերջնականօրէն պիտի հաստատուէր Փարիզ, ուր իր առաջին գործը պիտի ըլլար «Հայկական ջարդեր» գիրքի պատրաստութիւնը ֆրանսերէն լեզուով ու հրատարակութեան յառաջաբանը պիտի վստահուէր Ճորճ Գլեմանսոյին, իսկ ֆրանսացի նշանաւոր գրադատ՝ Անաթոլ ֆրանս լրջօրէն պիտի անդրադառնար աշխատասիրութեան վաւերագրութեան շուրջ:
Փարիզի մէջ էր, որ 1898-ին լոյս պիտի ընծայէր Չօպանեան «Անահիտ»ը, որ յետագային պիտի դառնար դիրքորոշող հրատարակութիւնը:
«Անահիտ»էն օրինակներ կը հասնէին Պոլիս ու ատենի արեւմտահայ գրականութեան տիտաններուն կողմէ կը գնահատուէր իր աշխատանքը: Չօպանեան դարձած էր Փարիզի փոքրաթիւ գաղութի փնտռուած առաջնորդը, իր յօդուածներով եւ վերլուծումներով ան կրցած էր յարգանքը վայելել նորահաստատ հայրենակիցներու, որոնց մեծամասնութիւնը եկած էին Պոլսոյ շուրջի գաւառներէն:
Չօպանեան իր գրութիւններով յաճախ քաղաքական ուղղութեան վերլուծում էր որ կը կատարէր, որովհետեւ արեւմտահայոց ապագան շատ ալ փայլուն չէր տեսներ 20-րդ դարու սկիզբէն արդէն: Իրեն համար Ռուսիոյ հետ մնայուն յարաբերութիւնը եւ բարեկամութեան կարեւորութիւնը որոշ բանի մը յենելու կարեւորութիւնը ունէր ու անոր համար ալ 1901-ին կը պատրաստէ ուսումնասիրութիւն մը «Ռուսիա եւ Հայեր» խորագրով, որմէ օրինակներ գաղտնաբար պիտի հասնէին արեւմտահայ գաւառներ ու որոշ զարթօնք մըն ալ պիտի տար անոնց թարգմանութիւնը յետագային Ֆրանսայի լրագրողներուն, որոնք հետզհետէ սկսած էին ծանօթանալ արեւմտահայոց դատին:
Արշակ Չօպանեան այդ օրերուն տակաւին կուսակցական չէր ու իր գաղափարախօսութեամբ եւ մօտիկութեամբ կը քաջալերէր Լոնտոն եւ Փարիզ գտնուող վերակազմեալներու (Ռամկավար) ղեկավար տարրերուն, որոնց հետ յաճախ կը խորհրդակցէր սփիւրքահայոց մտահոգութիւններուն շուրջ, ու այդ միտումով ալ 1902-ին վերակազմեալները զինք կը հրաւիրեն երեք հոգինոց իրենց պատուիրակութեան, որ պիտի հանդիպէր Երիտասարդ Թուրքերու պատուիրակութեան հետ՝ Փարիզի մէջ կայացած համագումարի մը ընթացքին, որուն հետ ներկայ էին դաշնակցութեան ներկայացուցիչները:
Հոն արտայայտուած միտքերը կը տպաւորեն 30-ամեայ Չօպանեանը որ Երիտթուրքերու ծրագիրին մէջ յստակօրէն կը տեսնէ արեւմտահայ զանգուածներու ձուլումն ու հեռացումը եւ ոչ թէ կազմել դաշնակցային պետութիւն մը, որուն մէջ արեւմտահայ ու կարգ մը քրիստոնեայ ազգեր որոշ իրաւունքներու պիտի տիրանային: Յետագայ տարիներուն ան պիտի յաջողէր վերակազմեալները լուսաբանել այս իրողութեան շուրջ: Բայց ցաւի սիրտ չկարողացաւ ընել նոյնը դաշնակցութեան համար, որովհետեւ 1908-ին անոնք համաձայնութիւն գոյացուցին Երիտթուրքերուն հետ անոնց հռչակած սահմանադրութեամբ:
Չօպանեան հրաւէր ստացած էր 1908-ին մասնակցելու Էջմիածնի մէջ կաթողիկոսական ընտրութեանց, բայց նախ պիտի մնար իր ծննդավայրը՝ Պոլիս, ուր ամէն մտաւորական շրջանակ զինք խանդավառութեամբ պիտի ընդունէր, ապա աշնան ան պիտի հասնէր Էջմիածին, ուր հիւրը պիտի դառնար Կոմիտաս Վարդապետին քանի մը ամսուայ համար: Այս շրջանին էր որ տեղի կ՛ունենար Ատանայի կոտորածը (1909), ու Արեւելահայաստանի մէջ կատարուած ժողովրդային մէկ հաւաքին, ուր խօսք պիտի առնէր Շիրվանզադէ նաեւ Չօպանեանի կը տրուի խօսելու առիթ, ուր ան շեշտակի կը ջատագովէ ռուս ժողովուրդի հետ բարեկամութեան ու հաւատարմութեան հիմնահարցը:
Փարիզ վերադարձին կ՛որոշէ դադրեցնել «Անահիտի»ի հրատարակութիւնը 11 տարիներ ետք, որ անկանոն դարձած էր իր ճամբորդութեանց պատճառաւ: Ան կ՛որոշէ կանոնաւոր աշխատակցութիւն բերել «Բիւզանդիոն»ին, ապա Թիֆլիս հրատարակուող «Մշակ»ին, որուն դերը մեծ էր ու խօսքը լսելի՝ Կովկասահայութեան մօտ ու իր յօդուածներով ան կը զգուշացնէր հայութեան այն խաւը մանաւանդ Պոլսոյ մէջ, որ կը ջանար հարցեր լուծել Երիտթուրք կառավարութեան հետ, առանց մտածելու ու հեռատես ըլլալու:
Չօպանեան Էջմիածին այցելութենէ ետք սկսած էր մնայուն նամակագրութիւն պահել արեւելահայ մտաւորականներու հետ առաւելաբար Թիֆլիս ապրող Լէօյին հետ, որուն մէկ նամակը ուղղուած 1912-ին ան կ՛անդրադառնար որ Ֆրանսա ու Անգլիա եթէ աջակցին Ռուսիոյ հետ կարելի պիտի դառնայ ազատել Արեւմտահայաստանը ու արդար լուծում մը գտնել հայկական հարցին: Նոյնանման գրութիւններով նաեւ ան կապ կը պահէր Միքայէլ Պապաջանեանի հետ, որ այդ շրջանին ռուսական խորհրդարանի անդամ ընտրուած էր:
Հազիւ 40 տարին բոլորած, Չօպանեան դարձեալ հրաւէր պիտի ստանար գալու իր ծննդավայրը այս անգամ իրեն ի պատիւ ծրագրուած տօնակարութեան նշելու 25-ամեակը գրական ու հասարակական իր բեղում գործունէութեան, կազմակերպուած Պոլիս բնակող մտաւորականութեան կողմէ, գլխաւորութեամբ՝ Գրիգոր Զօհրապի: Բայց վրայ պիտի հասնէր 1914-ի Համաշխարհային Առաջին Պատերազմը ու տօնակատարութիւնը պիտի յետաձգուէր անորոշ ժամանակով: Չօպանեանի համար յարմար առիթ էր գրելու եւ խրախուսելու որ զինուորագրուին իրենց գտնուած երկիրներու բանակներուն կռուելու պատերազմի հասարակաց թշնամիին՝ թուրքին դէմ, որովհետեւ ան կը տեսնէր որ գուցէ այդ ձեւով պիտի իրականութիւն դառնար իր տարիներու երազը՝ Արեւմտահայոց հարցին լուծումը:
Վրայ կը հասնի 1915-ին ցեղասպանութիւնը ու այս անգամ Չօպանեան տարբեր առիթով ու մանաւանդ գրութիւններով կ՛արտայայտուի որպէս Հրէշային ծրագրուած ոճիր անուանելով Մեծ Եղեռնը:
Չօպանեան Կոմիտասի հետ – Օգոստոս 1917
Իր այս քարոզչական աշխատանքը պիտի շարունակէր մեծ թափով, օտարներուն ծանօթացնելով Մեծ Եղեռնի ոճիրին իրականութիւնը ու պիտի յաջողէր Սորպոնի մէջ Մեծ Եղեռնի առաջին տարելիցին առիթով կազմակերպել խորհրդաժողով մը նախագահութեամբ Ֆրանսայի խորհրդարանի նախագահ՝ Դեշանելի, ուր խօսք պիտի առնէին Ֆրանսայի կրթական նախարար՝ Պենլըվի եւ Անաթոլ Ֆրանս, որոնք պիտի բաժնէին Չօպանեանի տեսակէտը ծրագրուած կոտորածին մասին: Տարի մը ետք պիտի հրատարակէր երկու գործեր «Ֆրանսա եւ հայ ժողովները», ինչպէս նաեւ «Հայաստան եւ թրքական լուծը», որոնք աւելի եւս պիտի հիմնաւորէին Ֆրանսայի մէջ հանրային կարծիքը՝ Թուրքիոյ նկատմամբ:
Մեծ Եղեռնի հետեւանքով Պոլսոյ եւ շրջակայքի հայութեան կարեւոր մէկ մասը պիտի գաղթէր Ֆրանսա, ապահով ապաստան մը ունենալու: Փարիզի մէջ հաստատուած պոլսահայեր յետագային իրենց կարեւոր ներդրումը պիտի ունենային Ֆրանսահայ կազմաւորուած գաղութի ապագային ու հասարակական ու ազգային կեանքէն ներս: Իսկ Չօպանեան փնտռուած առաջնորդ մը դարձած էր որպէս ատենոյ մտաւորական ու հրապարակախօս իր յստակ ու անշեղ գաղափարախօսութեամբ: 1908-ի վերակազմեալներու միացումով արմենականներուն, յառաջ եկած էր Աղեքսանդրիոյ մէջ, Հայ Սահմանադրական Ռամկավար Կուսակցութիւնը: Բայց Լոնտոնի եւ Փարիզի մէջ վերակազմեալներու մասնաճիւղերը հեռու մնալով Սահմանադրական սկզբունքը որդեգրելէ, կազմեցին Ազատական Կուսակցութիւնը, որուն առաջնորդներէն դարձեր էր Արշակ Չօպանեան:
Իր հաճելի նկարագրով ու անհատական յարաբերութիւններով, ան ստեղծած էր կարեւոր շրջանակ մը օտար բարեկամներու որոնք լրագրութեան մէջ կարեւոր ազդեցութիւն ունէին պետական շրջանակներու մօտ: Անմիջական յարաբերութեանց մէջ էր ան՝ Պօղոս Նուպարի, Գարրիէլ Նորատունկեանի, Վահան Թէքէեանի եւ Լեւոն Բաշալեանի հետ: Համաշխարհային Առաջին Պատերազմի աւարտին (1918) ան տարուայ մը համար պիտի ստանձնէր «Վերածնունդ» երկշաբաթաթերթի խմբագրապետի պաշտօնը եւ պիտի լծուէր արեւմտահայ պահանջատիրութեան կարեւոր գործին:
1919 Փետրուարին Փարիզի մէջ տեղի կ՛ունենայ Ազգային Համագումարը՝ նախագահութեամբ՝ Պօղոս Նուպար Փաշայի, այլոց կողքին կը մասնակցի նաեւ Չօպանեան ու կ՛ընտրուի Ազգային Պատուիրակութեան անդամ: Այս շրջանին արդէն մերձեցման աշխատանք կը տարուէր Հայ Սահմանադրական Ռամկավար Կուսակցութեան ու Ազգային Ազատական Միութեան միջեւ, որուն ջատագովներէն էր Արշակ Չօպանեան, որովհետեւ ան կը տեսնէր հայկական իրականութեան մէջ ժողովրդավարութեան սկզբունքները որդեգրող զուգահեռ հոսանքներ, որոնց միացումով պիտի հզօրանար կազմուած միութիւնը:
Յաջորդ տարին իսկ ազգային պատուիրակութեան կողմէ ան պիտի ղրկուէր Պէյրութ, ուր կար Ֆրանսայի Պետութեան բարձրագոյն գոմիսարը: Անոր հանդիպելու առիթը պիտի ընծայուէր Չօպանեանի, ու ան բուռն եռանդով կը ներկայացնէ պատուիրակութեան տեսակէտը՝ Կիլիկիոյ մէջ հայկական պետութեան մը հաստատման մանին, որ պիտի ընդունուէր որպէս նախնական ծրագիր, բայց յետոյ պիտի ըլլար միայն պետական հռչակում Օգոստոս 1, 1920-ին:
Առանց ընկրկումի իր առաքելութեան մէջ, Չօպանեան պիտի մնար Միջին Արեւելք՝ Պէյրութ եւ Երուսաղէմ ու Տարսոն եւ Աղեքսանտրէթ, գէթ վստահ ըլլալով որ Ֆրանսան պիտի չպարպէր Կիլիկիան՝ իր հայ բնակչութենէն:
Տարի մը ետք ան պիտի վերադառնայ Փարիզ, ուր նոր հանգրուան մը լրացուած էր իր առջեւ խորհրդային Հայաստանի մը ստեղծումով, որուն հանդէպ իր հետեւորդներով ան նախ պիտի որդեգրէր վերապահ դիրք մը: 1921 Հոկտեմբերի 1-ին, Պոլսոյ մէջ պիտի յաջողէր կազմութիւնը Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան, որուն արդէն նախնական աշխատանքներուն մէջ իր կարեւոր դերը պիտի ունենար Արշակ Չօպանեան: Հիմնադիր ժողովը 49-ամեայ Չօպանեանը պիտի ընտրէր Կեդրոնական Վարչութեան առաջին ատենապետը, մէկ տարուան շրջանի մը համար, որ Փարիզէն պիտի ղեկավարէր կուսակցութեան աշխատանքները՝ առաւելաբար ապաւինելով իր ունեցած ժողովրդականութեան ու վայելած յարգանքին: Նորակազմ կուսակցութեան առաջին գործը պիտի ըլլար իր դիրքը յստակացնել Խորհրդական Հայաստանի նկատմամբ, օգտակար հանդիսանալով անոր վերաշինութեան ջանքերուն եւ աշխատանքին: Արդէն այս քայլը մղած էր դաշնակցական մամուլը անիմաստ եւ զօրաւոր յարձակումներ կատարելու Չօպանեանի վրայ: Չօպանեան նախ լուռ պիտի մնար, բայց պայքարէ չվախցող հեռատես հրապարակախօսը ատենին պիտի պատասխանէր սաստկութեամբ, նոյնիսկ ծեծի ենթարկուելով Փարիզի մէջ դաշնակցութեան քանի մը տաք գլուխ երիտասարդներու կողմէ:
1927-ի Լոզանի խորհրդաժողովի ձախողութենէն ետք, ան աւելի եւս պիտի ջատագովէր համախմբուիլ խորհրդային Հայաստանի շուրջ ու յօդուածներով հանդէս պիտի գար Ռամկավար Ազատական մամուլին մէջ՝ մանաւանդ մնայուն իր աշխատակցութիւնը պահելով «Արեւ»ին եւ «Պայքար»ին մէջ: 1924-ին ան լծած էր ՌԱԿ-ի շրջանակները խորհրդային Հայաստանի օժանդակելու գործին, մանաւանդ հանգանակութիւններով ան կրցած էր բազմահազար գիրքեր հասցնել հայրենիքէն ներս գտնուող համալսարանին: Իսկ 1924-ին եւ 1926-ին երկու տարբեր առիթներով Պոլսոյ շրջանէն կրցած էր գաղթականներ ու որբեր Հայաստան ղրկելու աշխատանքը յաջողցնել:
1920-ին կուսակցական որոշումով ան պիտի գար Միացեալ Նահանգնէր շուրջ 9 ամիս մնալով ու շրջելով Արեւելեան նահանգներու մէջ հաստատուած ամէն հայկական գաղութ ներառեալ մայրաքաղաք Ուաշինկթըն: Գոլոմպիա համալսարանին մէջ ան պիտի տար Ֆրանսերէն լեզուով դասախօսութիւն մը «Հայ բանաստեղծութիւն եւ արուեստ»ը նիւթին շուրջ ու ապա անոր որպէս հետեւանք զանազան առաջատար ամերիկեան թերթերու հետ պիտի ունենար որակաւոր հարցազրոյցներ, նշելով մի քանին այդ թերթերէն՝ «Տիթրոյթ Նիուգ»ը, «Քրիսչըն Մոնիթըր»ը եւայլն: Տարի մը ետք 1927-ին, ան կը վերադառնայ Փարիզ՝ իր առաքելութիւնը աւարտած, սակայն հանգիստ չգիտցող Չօպանեան պիտի շարունակէր մամուլի իր աշխատակցութիւնը, շինարար դեր վերցնելով հայրենիքի վերելքին մէջ: 1929-ին ան պիտի վերսկսէր «Անահիտ»ի հրատարակութեան, որ իր առաքելութեանց ու ճամբորդութիւններուն պատճառով ընդմիջումներով լոյս պիտի տեսնէր ու այս անգամ վերջնականապէս պիտի փակուէր 1949-ին , նիւթական ու այլազան դժուարութեանց պատճառաւ:
Արշակ Չօպանեան դարձած էր Հայ Մշակոյթի Դեսպանը ու մեծ Բանասէրը որ գիտէր կարեւորութիւնը իր հաւատամքին ու անոր գրաւականը հանդիսացող հայրենասիրութեան ու հայրենաշինութեան: Առիթով մըն ալ 1934-ին պիտի յայտարարէր «Պանդուխտ ծնայ ու պանդուխտ ապրեցայ, ոսկորներս թող կարենան հանգչիլ մեր տոհմային հողին մէջ»:
1936-ին կը մասնակցի «Հայ Գաղթականաց Յանձնախումբի» աշխատանքներուն ու կը յաջողի շուրջ 2000 գաղթականներ, դարձեալ Պոլսոյ շրջանէն փոխադրել հայրենիք:
1938-ին Փարիզի մէջ պիտի տօնուէր իր գրական-հասարակական գործունէութեան 50-ամեակի յոբելեանը հոծ բազմութեան մը ներկայութեան: Յաջորդ տարիներուն ան յաճախ կը ձգտէր կազմակերպելու հրապարակագրական ձեռնարկներ ծանօթացնելու հայ մշակոյթն ու գրականութիւնը, ինչպէս նաեւ կատարելով ուսումնասիրութիւններ եւ թարգմանութիւններ որոնց որպէս արդիւնք 1945-ին Սորպոնի համալսարանին մէջ պիտի կազմակերպէր հայ մշակոյթէն նուիրուած գիտաժողով մը, որուն ներկայ պիտի գտնուէին նաեւ Ֆրանսացի գրողներ ու լրագրողներ:
ՀԲԸՄ Մելգոնեան Հաստատութեան շրջանաւարտները Չօպանեանի հետ – 1953
Յառաջացած տարիքը իր աշխուժութեան արգելք չէր կրնար հանդիսանալ: 1952-ին 80- ամեայ մշակոյթի ալեհեր դեսպանը պիտի հրաւիրուէր Պէյրութ՝ Գարեգին Յովսէփեանց Կաթողիկոսի հրաւէրով ու տարի մը պիտի մնար Լիբանան: Այդ շրջանին հոն կը գտնուէր ՌԱԿ-ի կեդրոնը ու Թէքէեան Մշակութային Միութեան Հիմնադիրներու Մարմինը: Լիբանանի գաղութէն ներս իր առաքելութիւնը աւարտած Չօպանեան պիտի վերադառնար Փարիզ:
1954 Յունիսին ան զոհ պիտի երթար ինքնաշարժի մը 82 տարեկանին յաւիտեան իր աչքերը փակելով:
Արշակ Չօպանեան
Մեծ երախտաւորը պիտի մնայ Չօպանեան, որովհետեւ ան կրցաւ դրսեւորել հայ ժողովուրդը իր փառքով ու ցաւով՝ ներկայացնելով օտարին, իսկ սփիւռքահայութեան համար եղաւ ուժը հայրենաշինութեան:
Միացեալ Նահանգներու Ներկայացուցիչներու տան Արտաքին յարաբերութիւններու յանձնախումբի ատենապետ Էտ Ռոյսի նախաձեռնութեամբ, Հինգշաբթի, Յունիս 26ին քննարկուած եւ քուէարկութեան դրուած՝ Թուրքիոյ մէջ կրօնական ազատութիւններուն առնչուող երկկուսակցական բանաձեւը (HR-4347), վաւերացուած է յանձնախումբին կողմէ, հակառակ զայն ձախողութեան մատնելու թրքական ջանքերուն։
Բանաձեւին նպատակն է երաշխաւորել Թուրքիա գտնուող քրիստոնէական մշակութային ժառանգութեան պաշտպանութիւնը եւ հազարաւոր քրիստոնէական եկեղեցիներու եւ եկեղեցական գոյքի վերադարձը:
Բանաձեւը Ռոյսի եւ քոնկրեսական Էլիըթ Էնկըլի կողմէ ներկայացուած էր Մարտին:
Բանաձեւին մէջ Միացեալ Նահանգներու իշխանութիւններէն կը պահանջուի տարեկան դրութեամբ զեկոյց ներկայացնել Թուրքիոյ եւ գրաւեալ Կիպրոսի բռնագրաւուած եկեղեցիներու եւ կրօնական կալուածներու վիճակին, ինչպէս նաեւ անոնց վերադարձը ապահովելու աշխատանքին մասին:
Բանաձեւին իբրեւ հիմք ծառայած է քրիստոնէական տաճարներու պարտադիր վերադարձին մասին 2011ի Դեկտեմբեր 13ին վաւերացուած թիւ 306 բանաձեւը, որ օրին ներկայացուած էր Ռոյսի եւ Հաուըրտ Պըրմընի կողմէ:
Արեւմտեան Հայաստանի մէջ հայկական մշակութային ժառանգութեան ոչնչացումը կը շարունակուի Թուրքիոյ մէջ եւ մէկ օղակը կը հանդիսանայ սուլթանական, երիտթրքական, ինչպէս նաեւ քեմալական-հանրապետական վարչակարգերուն կողմէ գործադրուած՝ Հայկական Հարցը ,լուծելեու միտող քաղաքականութեան: Հակառակ հայկական յուշարձաններուն վերաբերեալ հոգատար ըլլալու թրքական իշխանութիւններուն կատարած բարձրաձայն յայտարարութիւններուն, Անգարա չէ դադրեցուցած հայկական յուշարձաններու ոչնչացումը կամ թրքացնելու փորձերը: Թուրքերուն կողմէ բռնագրաւուած հիւսիսային Կիպրոսի մէջ եւս քրիստոնէական ժառանգութիւնը ոչնչացնելու աշխատանքը կը շարունակուի։
