Բանաստեղծական Նորատիպ Հատորի Շնորհանդէս Տագնապահար Հալէպի Մէջ

Յուլիս 13, 2015

Հ.Ե.Ը.-ի «Անժել Գավաֆեան» սրահը Երկուշաբթի, 29 Յունիս 2015-ին, կէսօրէ ետք ժամը 6:00-ին դարձաւ ժամադրավայրը հալէպահայ գրասէրներուն, որոնք անտեսելով քաղաքիս տագնապալի իրավիճակը` եկան միասնաբար ըմբոշխնելու նորահաս երիտասարդի մը` Նուպար Նալպանտեանի «Մթնշաղի Աստղեր» գրքոյկը, որ հեղինակին անդրանիկ ժողովածուն էր։ Այս մասին կը հաղորդէ Հալէպի «Գանձասար» շաբաթաթերթը։:

Շնորհանդէսի հանդիսավարուհի Մարինէ Տարագճեան ներկաներուն բարի գալուստ մաղթելէ ետք նշեց, թէ 1997-ին Հալէպ ծնեալ Նուպար Նալպանտեան բանաստեղծութիւններ գրելու իր առաջին փորձերը կատարած է 16 տարեկանէն սկսեալ, քաջալերանք գտնելով հայերէնի իր ուսուցիչներէն` Զեփիւռ Թամերեանէն եւ Յակոբ Միքայէլեանէն: Իր քերթուածներէն ոմանք լոյս տեսած են Հալէպի «Գանձասար» շաբաթաթերթին մէջ: Տարագճեան շնորհակալական խօսք ուղղեց երիտասարդ գրողին` գրականութեան աշխարհէն ներս իր ձեռք բերած առաջին շօշափելի յաջողութեան համար:

Գիրքին ծննդոցը եւ բովանդակութիւնը ներկայացուց մանկավարժ եւ գրող Մարգարիտ Շամիլեան: Ան նկատել տուաւ, թէ Նուպարի առաջին գրական փորձերու պատկառելի թուաքանակ ներկայացնող գրքոյկը այլ բան չէ, եթէ ոչ բուռն զգացումներու յորդող գետ, որ ունի ակունք եւ դեռ երկար ճանապարհ կրնայ կտրել ու անցնիլ: Անոր գրական պոռթկումներու առաջին երախայրիքը ոչ թէ երիտասարդի գրական անդաստանէն ներս մուտք գործելու շտապողականութեան արդիւնք է, այլ` սիրելի ծնընդավայրի հրաժեշտի խօսք, երախտագիտական փաստացի ապացոյց: Գիրքը նման է յուշատետրի մը, որուն ընդմէջէն կը ծանօթանանք հեղինակին յուզախառն պատանեկութեան եւ փոթորկոտ երիտասարդութեան:

Շամիլեան յայտնեց, թէ գիրքին մէջ զետեղուած են մտերիմ ընկերներու, հարազատներու եւ ուսուցիչներու նկարներ, որոնք հատորի էջերը գունաւորելու համար չեն, այլ` յաւերժացնելու անցեալին ապրըւած երանելի կեանքը: Նոյն էջերուն վրայ տեղադրուած են թեւաւոր խօսքեր: Բանաստեղծութիւնները վերնագիրներու բաժանումին տակ չեն տեղադրուած եւ կարելի է սիրոյ նուիրուած կտորի մը կողքին համամարդկային կտորի մը հանդիպիլ: Հեղինակը զանազան թեմաներ շօշափած է, ինչպէս` բողոք, որոնում, ափսոսանք, Մեծ Եղեռն, սէր ու յարգանք մօր եւ ուսուցիչի հանդէպ: Ապա յիշեց, թէ գիրքի հրատարակութեան աշխատանքին ներդրում ունեցած են Մանուէլ Քէշիշեան ու Լեւոն Շառոյեան, համակարգիչի վրայ` Մարտիրոս Տոլմաճեան, իսկ տպագրական աշխատանքը տարած է Վաչէ Գայթանճեան («Ոսկետառ» տպարան):

Աւարտին Շամիլեան շնորհակալութիւն յայտնեց կեանքին, որ տառապանքի ընդմէջէն կը բիւրեղանայ եւ կը ծնի լաւը:

Գիրքի ներկայացման ընթացքին մէջընդմէջ հրամցուեցան պատառիկներ, որպէս նախաճաշակ ընթերցասէր հաւաքականութեան, ինչպէս.- «Անցեալը ու ներկան», «Շատ», «Հերիք է», «Բարեւ ձեզ», «Առաջին ու վերջին» կատարողութեամբ Երան Զէյթունցեանի, Թամար Աղայեանի, Նանոր Ֆերմանեանի եւ Աւօ Գազանճեանի:

Ապա գիրքին հեղինակը «Մնաք բարով» քերթուածով իր սրտի խօսքը ուղղեց ներկաներուն:

Այնուհետեւ գրող, դասախօս եւ հայերէնաւանդ ուսուցիչ Լեւոն Շառոյեան ներկայացուց գիրքը: Ան յայտնեց, թէ ամէնուրեք մահուան շուքին տակ եւ տառապանքի մթնոլորտին մէջ Հալէպի ծոցէն ծնած երիտասարդի մը բանաստեղծութեան հակում ունենալն ու գիրքի հրատարակութեան ձեռնարկելը կը նշանակէ գաղութի հոսանքն ի վեր թիավարումը: Շառոյեան նշեց, որ առաջին ակնարկով բանաստեղծութիւն եւ պատերազմ հակասական երեւոյթներ են: Արդի բանաստեղծութիւնը մեզ կը հրէ դէպի կեանք, ուստի այս գիրքին մէջ տեղ գտած բանաստեղծութիւնները ուղղակի ցոլացումն է մեր առօրեային: Սոյն բանաստեղծութիւնները նախերգանք մը կը կազմեն մուտք գործելու հայ բանաստեղծութեան ընդարձակ պարտէզէն ներս, համտեսելու այնտեղի հսկայ ծառերու պտուղներն ու վայելելու երփներանգ ծաղիկներու բոյրը:

Ապա ներկաներուն տրամադրըւեցան հեղինակին նորատիպ գիրքէն օրինակներ:

Շնորհաւորանքներու եւ բարի մաղթանքներու ջերմ մթնոլորտի մէջ աւարտին հասաւ շնորհանդէսը:

Երեւանի Մէջ Տեղի Պիտի Ունենայ Հրանդ Տինքին Նուիրուած Երաժշտական Թատերգութեան Առաջին Ելոյթը

Յուլիս 13, 2015

Սեպտեմբեր 24-ին Երեւանի մէջ տեղի պիտի ունենայ Հրանդ Տինքին նուիրուած երաժշտական թատերգութեան (oratorio-տրամաթիք թեմայով գրուած երաժշտական ծաւալուն ստեղծագործութիւն` երգչախումբի, մենակատարներու եւ նուագախումբի համատեղ կատարման համար, սրբազան թատրերգութիւն, մաղթանուագ:) անդրանիկ համրեգը:

Մաղթանուագի երաժշտութեան հեղինակն է Թուրքիա բնակող հայ երգահան Ճենք Թաշքանը (Մաժակ Թոշիկեան), իսկ խօսքերուն հեղինակը Պերճուհի Պերպերեանը:

Ըստ ermenihaber.am-ի, որ կը վվժկայակոչէ թրքական «tr.sputniknews.com» լրատուական կայքը` անդրանիկ համերգը տեղի պիտի ունենայ Սեպտեմբեր 24-ին Երեւանի մէջ նախատեսուած Մաժակ Թոշիկեանի համերգի ծիրէն ներս: Կը նշուի է նաեւ, Թոշիկեանը հրաւիրուած է հայկական կողմէն:

Երգահանի հայերէն ստեղծագործութիւնները պիտի կատարեն Պարթեւ Գարեանը, Սիպիլ Փեկթորոսօղլուն եւ Լիտա Քէոշէօղլուն:

Համերգին 2-րդ մասին մէջ նախատեսուած մաղթանուագի անդրանիկ ներկայացման ընթացքին բեմին վրայ Թոշիկեանի հետ հանդէս պիտի գայ «Լուսաւորիչ» երգչախումբը խմբավար Յակոբ Մամիկոնեանի ղեկավարութեամբ, ինչպէս նաեւ մենակատարներ Գէորգ Դաւիթեանը, Այլին Աթէշը ու Պօղոս Եղիազարը:

Աղբիւրի հաղորդմամբ` պոլսահայ երգահանը ըսած է, որ իրեն համար մեծ պատիւ է առաջին անգամ Երեւանի մէջ որպէս երգահան հանդէս գալը: Թոշիկեան նշած է նաեւ, որ Հրանդ Տինքին նուիրուած մաղթանուագը 2016 թուականի Յունուարին կը նախատեսուի բեմադրել Լոս Անճելըսի մէջ:

Bird’s Nest Orphanage Refutes Erroneous Press Reports

Յուլիս 12, 2015

Last week, articles appearing in various Lebanese press outlets, in several languages, reported that the historic Bird’s Nest (Trchnots Puyn) Orphange was being sold to make room for a beach-front development.

One of the last vestiges of the Armenian Genocide, the Bird’s Nest facility, which was run by the efforts of Near East Relief and founded by Danish missionary Maria Jacobson, was a refuge for orphans who survived the Genocide and today continues to operate as a safe-haven for underprivileged children under the auspices of the Catholicosate of the Great House of Cilicia,

The Board of Directors of Bird’s Nest issued an announcement on Sunday refuting those claims, with its executive director Seta Khedeshian, in an interview with CiliciaTV, also criticizing the press for irresponsible reporting that has created furor in the community, as well as on social media.

The focus of the controversy is a beach front portion of the Bird’s Nest property that has not been is use for decades. Given the rising costs of maintaining the facility, the board has leased that portion of the property, which will be developed by the lessee. After the completion of the lease, the ownership of that developed property is slated to revert to the Catholicosate.

Currently, an old building on the soon-to-be-leased portion of the property, which was a dining hall, is now being used as a church. That building, which is in poor condition, will be demolished and a new Armenian church will be constructed, through a $1 million pledge by the lessee on the perimeter of the current facility.

The development on this portion of the property will provide Bird’s Nest with much-needed income to continue to serve the children of the community.

“The income generating project currently under construction at the bottom half of the orphanage (under the supervision of the Lebanon’s directorate of antiquities) is to help with the maintenance of the Orphanage, the Museum, the Armenian Church and the community as a whole,” said the Bird’s Nest announcement.

“The project was carefully selected out of many proposals, because the maintenance of our space (30,000 square meters of land) needs special attention and funding. The financial income will serve to repair many of the old buildings within the orphanage that would cause a threat to the inhabitants as well as visitors. Furthermore, the land in question is not public, it is private and not located within the perimeters of the Byblos archeological site. All claims that this land is public and that the implementation of this project restricts the public access to the sea, are absolutely false and intended to create problems,” added the announcement.

Khedeshian clarified that no edifice within the facility will be demolished. In fact, she pointed to additions and renovations to the current facility, which will greatly enhance Bird’s Nest and make it a focal point for community service, as well as it historic significance.

One of those improvements is related to an abandoned cemetery on the site of the proposed development. The remains of those interred at the cemetery, which include some orphans of the Genocide but mainly of Bird’s Nest staff members, will be exhumed and transferred closer to where founder Maria Jacobson—known as Mama—is interred, making it a focal point of the facility.

“The abandoned cemetery which is currently in very bad shape and in an insecure location, is carefully planned to be relocated next to Miss Maria Jacobsen’s grave (The founder of the Orphanage) and the new Museum, in order to showcase the importance of the cemetery,” said the announcement.

A decade ago, the board of directors of the Bird’s Nest embarked on a project to build an Armenian Genocide orphans’ museum on the site of the orphanage to memorialize the surviving orphans and pay tribute to the founders of the orphanage. The museum will have its official opening next week, with an inauguration ceremony to be presided over by His Holiness Aram I, Catholicos of the Great House of Cilicia.

“The museum design consists of artifacts, photos and a collective cemetery of the children andemployees buried within the Bird’s Nest compound to portray to the world the daily life of the orphans,” explained the Bird’s Nest Board announcement.

Khedeshian also discussed the refurbishing of the dormitories, which is being sponsored by benefactor Aleco Bezikian. The completed dormitories will be named for the benefactor’s son, Zareh.

The Bird’s Nest board clarified in its announcement that recent press headlines “are deliberately false, manipulative and intentionally omitting facts intended to provoke unjustified emotions against both projects. Far from being under any threat, the historical Bird’s Nest orphanage is thriving and becoming more important.”

Khedeshian also echoed similar sentiments in her interview.

Կեղծաւորութիւն (Hypocrisy), Պատեհապաշտութիւն եւ Մասամբ Նորին

Յուլիս 12, 2015

*ՍԵՒԱԿ ՅԱԿՈԲԵԱՆ*

Վերջին օրերուն շատ մելան եւ բամբասանք հոսեցաւ ու Ֆէյսպուքեան սթաթուսներ լեցուեցան Ժիպէյլի Թռչնոց Բոյնին հետ կապուած լուրերով:

Համաձայն ըլլալով հանդերձ այն փաստին, թէ նման պատմական գերեզմաններու արժէքն ու կարեւորութիւնը իրենց հարազատ ու համեստ վայրին մէջ պահելուն մէջն է, մեզի համար նոյնքան հասկնալի են սփիւռքեան տնտեսական ծանր պայմաններու մէջ ազգային հաստատութիւն մը կանգուն պահելու եւ անոր գոյատեւումը երաշխաւորելու եւ ինչու չէ զայն վերանորոգելու եւ աւելի եւս բարեկարգելու համար անոր հոգաբարձութեան կամ պատասխանատուներուն առած գործնական ու իրապաշտ քայլերը:

Կը մնայ հարց տալ հետեւեալը, թէ այս նիւթով խնդիր յարուցող մեր «մտահոգ, ազգասէր ու աւանդապաշտ» ազգայիններէն քանի՞ հոգին ներկայ վայրին մէջ յաւէտ հանգչող անմեղ որբուկներուն եւ անոնց երախտաւոր պատասխանատուներուն գերեզմաններուն վրայ մոմ մը վառած է եւ խունկ ծխած, շիրմաքար մը կանգնել մտածած է կամ քոնէ գիտէ անոնց այսօրուան ճշգրիտ վայրը… կամ քանի՞ հոգին լումայ մը նուիրած է Թռչնոց Բոյնին առօրեան կամ գոյատեւումը ապահովելու…:

Շնորհաւորագիր՝ Ընկեր Յակոբ Վարդիվառեանին

Յուլիս 11, 2015

ՃՇՄԱՐՏՈՒԹԻՒՆԸ՝ ԹՌՉՆՈՑ ԲՈՅՆԻ ՄԱՍԻՆ

Յուլիս 9, 2015

(Cilicia TV-ի Հարցազրոյցը Թռչնոց Բոյնի Խնամակալութեան Ատենապետուհի Տիկին Սեդա Խտըշեանին հետ)

ՎԵՐՋԻՆ ՕՐԵՐՈՒՆ, ՍԽԱԼ ՏԵՂԵԿՈՒԹԻՒՆՆԵՐ ՍԿՍԱԾ ԵՆ ՇՐՋԻԼ, ՅԱՏԿԱՊԷՍ ՀԱՄԱՑԱՆՑԻ ՃԱՄԲՈՎ, ԹՌՉՆՈՑ ԲՈՅՆԻՆ ԱՌՆՉՈՒԱԾ ԱՊԱԳԱՅ ԾՐԱԳԻՐՆԵՐՈՒՆ ՄԱՍԻՆ։ ՏԵՂԵԿՈՒԹԻՒՆՆԵՐ, ՈՐՈՆՔ ՍԿՍԱԾ ԵՆ ԶԱՐՄԱՆՔ ՅԱՌԱՋԱՑՆԵԼ ԹՌՉՆՈՑ ԲՈՅՆԻՆ ՄՕՏԷՆ ԾԱՆՕԹ ԱՆՁԵՐՈՒ ԵՒ ՄԵՐ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԻ ԶԱՒԱԿՆԵՐՈՒՆ ՄՕՏ։ ԻՆՉՊԷՍ ԺՈՂՈՎՈՒԴԸ Կ’ԸՍԷ՝ ՊԷՏՔ Է ՋՈՒՐԸ ԱՂԲԻՒՐԷՆ ԽՄԵԼ։ ՀԵՏԵՒԱԲԱՐ, ՈՐՊԷՍԶԻ ԱՒԵԼԻ ՃԻՇԴ ՈՒ ՅՍՏԱԿ ՏԵՂԵԿՈՒԹԻՒՆՆԵՐ ՈՒՆԵՆԱՆՔ ԱՅՍ ՄԱՍԻՆ, CILICIA TV-ԻՆ ԴԻՄԵՑ ԹՌՉՆՈՑ ԲՈՅՆԻ ՅԱՆՁՆԱԽՈՒՄԲԻ ԱՏԵՆԱՊԵՏՈՒՀԻ ՏԻԿԻՆ ՍԵԴԱ ԽՏԸՇԵԱՆԻՆ։

Հարցում. Տիկին Սեդա Խտըշեան, հակիրճ կերպով կրնաք ըսել թէ ինչո՞ւ շրջան ընող այս տեղեկութիւնները Թռչնոց Բոյնի մասին։

Պատասխան. Խորապէս կը ցաւիմ, որ նուիրական հաստատութեան մը մասին կարգ մը անպատասխանատու անձեր, հայ թէ ոչ-հայ, անձնական ու շահադիտական հաշիւներէ մեկնած, նման սխալ, հերիւրածոյ տեղեկութիւններ սկսած են փոխանցել հանրութեան, օգտագործելով այսպէս կոչուած facebook-եան արագ միջոցները։ Եւ դժբախտաբար, մեր ժողովուրդի զաւակներէն ոմանք, իրենց կարգին սկսած են իրարու փոխանցել այս տեղեկութիւնները, առանց մտածելու, թէ այս հաստատութիւնը իր պատասխանատու տնօրէնութիւնը, խնամակալութիւնը ու վերին մարմինները ունի եւ հետեւաբար, անհրաժեշտ է ուղղակի դիմել իրենց՝ ճիշդ տեղեկութիւններ ստանալու համար։ Կը զարմանամ, թէ ինչպէ՞ս մարդիկ չեն մտածեր, որ հայերէն, անգլերէն, ֆրանսերէն, արաբերէն լեզուներով յօդուածներ կը գրուին ոչ-հայերուն կողմէ, որոնք Թռչնոց Բոյնի ուր ըլլալը չեն գիտեր. Թռչնոց Բոյնի ներքին ծրագիրներու մասին տեղեկութիւններ կը փոխանցուին, որոնք փաստօրէն անճիշդ են ու սխալ եզրակացութիւններու առաջնորդող։ Արդեօք կարդացողները չե՞ն զարմանար այս երեւոյթին համար, եւ չե՞ն մտածեր որ այս բոլորի ետին սխալ բան մը կայ՝ կազմակերպուած արշաւ մը կամ շահադիտական մօտեցում մը…։

Հարցում. Մեկնելով ձեր այս հարցադրումէն եւ ձեր արտայայտած իրաւացի վրդովումէն, կ’ուզենք իմանալ ճշմարտութիւնը։

Պատասխան. Եթէ աչք մը նետէք շրջան ընող Facebookեան լուրերուն, պիտի տեսնէք որ տեղ մը մտահոգութիւն կ’արտայայտուի շրջանի հնագիտական վայրին առնչուած, այլ տեղ մը՝ Պիպլոսի մշակութային արժէքին կապուած, ուրիշ տեղ մը գերեզմաններու փոխադրութեան առնչուած, կամ ցեղասպանութեան ժառանգութիւնը պահելու նախանձախնդրութեան կապուած, այսպէս, անյարիր խառնարան մը կայ լուրերուն մէջ։ Այս լուրերուն հետեւողը կը զարմանայ թէ ինչո՞ւ այս բոլորը, այս կեղծ ու շինծու նախանձախնդրութիւնը. ի՞նչ է այս բոլորի միտք բանին, ի՞նչ կը հետապնդուի այս բոլորին ետին։

Հարցում. Ճիշդ ատոր համար ուզեցինք ձեզմէ իմանալ ճշմարտութիւնը։

Պատասխան. Թռչնոց Բոյնը մեր ժողովուրդին կը պատկանի եւ մենք որպէս խնամակալութիւն համարատու ըլլալով մեր ժողովուրդին, պարտաւոր ենք բոլոր տեղեկութիւնները փոխանցել մեր ժողովուրդի զաւակներուն։ Առաջին հերթին յայտնեմ, որ մտածում մը ունէինք տարիներ ի վեր, Թռչնոց Բոյնի ամէնէն հին շէնքը, ուր Մաման (Մարիա Ճէյքըպսըն որբերուն կողմէ Մամա կոչուած է իրենց նկատմամբ ցուցաբերած երկար տարիներու խնամքին համար) կ’ապրէր իր անմիջական գործակիցներով, թանգարանի վերածել։ Պատասխանատու մարմինները մեր այս մտածումը գնահատելով, անմիջապէս զայն ծրագրի վերածեցին ու աշխատանքի սկսանք։ Նախնական աշխատանքներէն յետոյ Վեհափառ Հայրապետին Ճամբով Զուիցերիայէն Տէր եւ Տիկին Աելքքօ եւ Անի Պէզիքեան ստանձնեցին այս յոյժ կարեւոր ծրագրին բարերարութիւնը։ Ծրագրին նպատակն էր յիշեալ շէնքին մէջ եւ իր շուրջը ամփոփել եւ ցուցադրել ինչ որ կապուած է Մամային եւ Թռչնոց Բոյնի առաջին շրջանի որբերուն։ Այս մասին յայտարարութիւններ կատարեցինք, տեղեակ պահելով մեր ծրագրի մասին եւ կոչ ուղղելով բոլոր անոնց, որոնք որբերուն եւ Թռչնոց Բոյնին առնչուած տեղեկութիւններ ունին, փոխանցելու մեզի։ Ինչպէս գիտէք, Մամային գերեզմանը կը գտնուի նորակերտ թանգարանի մուտքին։ Այս առիթով ուզեցինք որ Մամային գերեզմանը վերանորոգուի եւ անոր աջին փոխադրուի որբերու հաւաքական գերեզմանը, եւ ձախին՝ Թռչնոց Բոյնի պաշտօնեաներու հաւաքական գերեզմանը։ Շուրջ քսան որբերու եւ պաշտօնեաներու գերեզմանները կը գտնուին Թռչնոց Բոյնի մէկ անծանօթ ու լքուած անկիւնը, կորսուած թուփերու եւ եղեգնուտներու ետին (Ազգային թէ իրաւական իմաստով ոչ մէկ ճանաչում ունեցած է որպէս գերեզմանատուն). գերեզմաններէն ոմանք նոյնիսկ անուն չունին ու նաեւ այցելուներ չկան։ Բնականաբար, աճիւններու փոխադրութիւնը պիտի կատարուի հայ եկեղեցւոյ կրօնական յատուկ արարողութեամբ, մեր եկեղեցւոյ կանոններուն ու աւանդութիւններուն համաձայն։ Մեր նպատակն է գերզմանները Մամային շուրջ փոխադրելով յաչս մեր ժողովուրդին ու օտարներուն կենդանի վկայութիւն մը տալ ցեղասպանութենէն յետոյ որբերու կեանքին ու անոնց նկատմամբ Մամային կողմէ տարուած խնամքին։

Այս հարցին շուրջ կ’ուզենք հետեւեալ կէտերը շեշտել.- Ա) Այս ծրագիրը տարիներ առաջ որոշուած էր եւ ոչ մէկ կապ ունէր Թռչնոց Բոյնի այլ ծրագիրներուն հետ։ Հետեւաբար, չարամտութիւն է ոմանց կողմէ մեր այս ծրագիրը առնչել Թռչնոց Բոյնի ներկայ թէ ապագայ այլ ծրագիրներուն հետ։ Բ) Գերեզմաններու փոխադրութեան ծրագիրը վերջանականացնելէ առաջ յաճախակի կերպով յայտարարութիւններ կատարեցինք յայտնելով թէ՝ խնամակալութիւնը նման ծրագիր մը ունի եւ հետեւաբար անոնք որոնք, հեռաւոր կամ մօտաւոր ազգականական կապերով առնչուած հանգուցեալներ ունին յիշեալ գերեզմաններուն մէջ, կրնան այս առիթով փոխադրել իրենց ննջեցեալները ազգային գերեզմանատուներ։ Ոմանք ներկայացան Թռչնոց Բոյնի տնօրէնութեան պարզապէս գնահատելու մեր այս որոշումը ըսելով, որ այս ձեւով անտէր մնացած մեր որբերը Մամային մօտ ըլլալով աւելի պիտի արժեւորուին։

Հարցում. Իմացանք նաեւ, որ Թռչնոց Բոյնի առնչուած ծովեզերեայ շրջանի շինարարական այլ ծրագրի մը մասին կը խօսուի։

Պատասխան. Ճիշդ է, եթէ մեր կատարած յայտարարութիւններուն կամ հրապատակած հաղորդագրութիւններուն հետեւեցաք, այս մասին եւս մեր ժողովուրդը օրին տեղեակ պահեցինք։ Յայտնեմ որ Թռչնոց Բոյնի ծովեզերեայ շրջանը միշտ ալ լքուած շրջան մը եղած է։ Մօտաւորապէս երեսուն տարիներ առաջ մէկու մը վարձու տրուած է հողամշակութեան որոշ պայմաններով, որպէսզի եկամուտ ապահովենք Թռչնոց Բոյնին։ Դժբախտաբար, լուրջ հարցեր ունեցանք նոյնիսկ դատական միջոցներու դիմեցինք։ Այդ դառն փորձառութենէն մեկնած խնամակալութիւնը եղած է ծայրայեղօրէն ուշադիր յիշեալ հողամասը շահագործելու գծով, սակայն միշտ ալ զայն շահագործելու ծրագիրը իր առջեւ ունեցած է։ Անցնող տասնամեակի ընթացքին, բաւական դիմողներ եղան, յատկապէս Ճիպէյլի շրջանէն, տուեալ հողամասը շահարկելու առաջարկներով։ Առաջարկուած ծրագիրներու բնոյթը եւ նիւթական պայմանները խնամակալութեանս համար ընդունելի չէին։

Ներկայ տարուան ընթացքին, աւելի լուրջ ծրագիր մը ներկայացուեցաւ խնամակալութեան։ Խնամակալութիւնս սկզբունքով համաձայն ըլլալով, նաեւ ուզեց իմանալ Կաթողիկոսարանի շահագործման ու կալուածոց յանձնախումբերու ու Ազգային Կեդրոնական Վարչութեան տեսակէտները։ Առաջարկուած ծրագիրը լայնօրէն քննարկուեցաւ յիշեալ մարմիններուն կողմէ, եւ սկզբունքային համաձայնութիւն տրուեցաւ, յստակօրէն ճշդելով շարք մը պայմաններ։ Նաեւ կ’ուզենք յայտնել, որ նկատի ունենալով մեր հողաշերտին Պիպլոսի հին քաղաքին անմիջապէս կից ըլլալը եւ շրջանի հնագիտական կարեւորութիւնը, որոշ դժուարութիւններու դէմ յանդիման գտնուեցաւ ծրագիրը, սակայն անցնող ամիսներու ընթացքին կ’իմանանք, որ թէ՛ UNESCO-ին եւ թէ Լիբանանի մշակութային թէ հնագիտական պատասխանատուներուն կողմէ որոշ պայմաններով առաջարկուած ծրագիրը ամբողջացման ընթացքի մէջ կը գտնուի։

Հարցում. Դուք խօսեցաք ծրագրի մը մասին։ Այս ծրագրի իրագործումով Թռչնոց Բոյնը ի՞նչ պիտի շահի ու ի՞նչ պիտի կորսնցէ։

Պատասխան. Ուրախ եմ որ այս հարցումը յստակ կերպով կը դնէք, որովհետեւ դարձեալ մեր կարգ մը ազգայինները Facebookերու ճամբով մտահոգութիւններ կը յայտնեն, որոնք անճիշդ են ու անտեղի։ Դուք կրնա՞ք երեւակայել որ մենք համաձայն ըլլանք որեւէ ծրագրի, որ կրնայ վնասել Թռչնոց Բոյնին։ Ի՞նչ է մեր շահը այս ծրագրէն, եթէ իրագործուի.-

Ա) Թռչնոց Բոյնի ծախսերը հետզհետէ կը բարձրանան, իսկ օտար աղբիւրներէ ցարդ եկող եկամուտները, փաստօրէն դադրած են։ Ճիշդ է, մեր ժողովուրդի զաւակներու մնայուն գուրգուրանքին առարկայ է Թռչնոց Բոյնը, սակայն մեր տարեկան պիւտճէին մօտաւորապէս կէսը բաց է։ Մենք միշտ հետամուտ էինք ծովեզերեայ ծրագրի իրագործման, ապահովելու համար Թռչնոց Բոյնի տարեկան պիւտճէն։
Բ) Այս ծրագիրը եթէ իրագործուի, ծրագրին տէրը մէկ միլիոն տոլար տրամադրէ նոր եկեղեցւոյ շինութեան։ Հայկական ոճով նոր եկեղեցւոյ շինութեան ծրագիրը արդէն պատրաստ է։
Գ) Փոքրիկներուն ննջարանները, որոնք լուրջ վերանորոգման կարօտ են, շատ հաւանաբար հիմնովին վերանորոգուին կամ անոնց տեղ նորը շինուի թանգարանի բարերարի զաւկին՝ Զարեհին կողմէ։
Դ) Եթէ յիշեալ ծրագիրը իրագործուի հաստատութենէն ներս ոչ մէկ շինութիւն պիտի քանդուի, այլ ներկայ շինութիւնները պիտի վերանորոգուին եւ հաստատութիւնը աւելի պիտի ծաղկի։

Հարցում. Հետեւաբար այս բոլորէն յետոյ, մենք դարձեալ հարց կու տանք թէ ինչո՞ւ այս աղմուկը։

Պատասխան. Իմ տուած տեղեկութիւններուս ու լուսաբանութիւններուս լոյսին տակ ընթերցողը պէտք է ինքն իրեն հարց տայ, թէ ինչո՞ւ այս կազմակերպուած արշաւը Թռչնոց Բոյնին դէմ եւ զարմանլօրէն առաւելաբար օտար լեզուներով եւ օտար մամուլի էջերէն…։ Կազմակերպուած արշաւ մը, ուր դժբախտաբար նաեւ մի քանի հայորդիներ, կամայ թէ ակամայ, ներառուած են ու կը շահագործուին՝ շահադիտական նպատակներով այս չարամիտ արշաւը ծրագրողներուն կողմէ։ Հետեւաբար, մեր ժողովուրդի զաւակները զգուշ պէտք է ըլլան յատկապէս Facebookերու ճամբով շրջան ընող սխալ տեղեկութիւններու նկատմամբ։ Որեւէ լուսաբանութեան գծով, ոեւէ հայորդի կրնայ դիմել Թռչնոց Բոյնի տնօրէնութեան կամ խնամակալութեան։

Շնորհակալութիւն կը յայտնենք Տիկ. Խտըշեան ձեր տուած այս լուսաբանիչ բացատրութիւններուն համար։

«1915-ԻՆ ՀԱՅ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԻՆ ԵՒ ՔՐԻՍՏՈՆԵԱՅ ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐՈՒՆ ԴԷՄ ՕՍՄԱՆԵԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆ ԿՈՂՄԷ ԿԱՏԱՐՈՒԱԾԸ ՄԻԱՅՆ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԻՒՆ ԲԱՌՈՎ ԿԱՐԵԼԻ Է ԲՆՈՐՈՇԵԼ»

Յուլիս 9, 2015

Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. ԱՐԱՄ Ա.
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ

ԱՆԹԻԼԻԱՍ – Անցնող երեք օրերու վրայ տարածուած միջազգային համագումար մը տեղի ունեցաւ Լիբանանի Քասլիքի համալսարանին մէջ, նուիրուած յատկապէս Ասորիներու ցեղասպանութեան։ Աւելի քան հարիւր հոգիներու մասնակցութեամբ տեղի ունեցող համագումարը կազմակերպուած էր Ասորի Ուղղափառ եւ Ասորի Կաթոլիկ Պատրիարքութեանց կողմէ։

Համագումարի բացման նիստին ներկայ գտնուեցան վեց հոգեւոր պետեր եւ զանազան եկեղեցիներու ներկայացուցիչներ։ Հոգեւոր պետերու շարքին խօսք առաւ նաեւ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Կաթողիկոս։

Վեհափառ Հայրապետը իր խօսքը ամփոփեց հետեւեալ հինգ կէտերուն մէջ.-

ա) Ինչ որ տեղի ունեցաւ 1915-ին, Օսմանեան կայսրութեան սահմաններէն ներս հայերուն, ասորիներուն, յոյներուն եւ այլ քրիստոնեայ համայնքներուն դէմ, ցեղասպանութիւն էր, բառին իրաւական հասկացողութեամբ։ Ցեղասպանութիւն էր իր մեթոտով ու նպատակով, եթէ նոյնիսկ այդ ժամանակներուն ցեղասպանութիւն բառը տակաւին մաս չէր կազմեր միջազգային օրէնքի բառարանին։ Պատմութիւնը յստակօրէն ցոյց կու տայ, թէ Օսմանեան կառավարութեան կողմէ ծրագրուածը, կազմակերպուածը ու գործադրուածը ցեղասպանութիւն մըն էր։

բ) Միջազգային օրէնքին համաձայն, երբ նոյն երկրին մէջ եւ նոյն ժողովուրդին համար կառավարութիւն մը կը յաջորդէ նախորդ կառավարութեան, թէկուզ գաղափարախօսական ու քաղաքական տարբեր օրակարգով ու նպատակով, ան յաջորդը կը նկատուի նախկին կառավարութեան։ Իրաւաքաղաքական այս յստակ սկզբունքէն մեկնելով, ներկայ Թուրքիոյ հանրապետութիւնը յաջորդը կը նկատուի Օսմանեան կայսրութեան, եւ հետեւաբար, ան կը ժառանգէ 1915-ի կառավարութեան իրաւունքներն ու պարտաւորութիւնները։ Սա կը նշանակէ, որ ներկայ Թուրքիան պարտաւորութիւն մը ունի 1915-ին կազմակերպուած ցեղասպանութեան նկատմամբ։

գ) Դարձեալ միջազգային օրէնքին համաձայն, ցեղասպանութիւնը ոճիր է մարդկութեան դէմ։ Հետեւաբար, ցեղասպանութիւնն ու ցեղասպանը պէտք է միջազգային դատապարտումի ենթակայ դառնան։ Ցեղասպանութեան դատապարտումը կը նշանակէ ցեղասպանութեան ճանաչում, եւ ճանաչումը կ’ենթադրէ հատուցում։

դ) Թէ՛ հայերը եւ թէ ասորիները աշխարհի բոլոր կողմերը կը շարունակեն նշել ցեղասպանութեան 100-ամեակը։ Մենք մեր նահատակները յիշեցինք ու անոնց կտակին նկատմամբ մեր հաւատարմութիւնը վերահաստատեցինք։ Սակայն, պէտք չէ մոռնանք որ մենք պահանջատէր ենք։ Պէտք չէ մոռնանք, որ Թուրքիոյ մէջ հազարաւոր հայ, ասորի, յոյն վանքեր, եկեղեցիներ ու եկեղեցապատկան կալուածներ կը գտնուին. ոմանք քանդուած են, ուրիշներ բռնագրաւուած պետութեան կողմէ։ Մենք կը պահանջենք անոնց վերադարձը իրենց իրաւատէրերուն։

ե) Մեր պահանջատիրութիւնը իրաւաքաղաքական է եւ ո՛չ կրօնական։ Դարեր շարունակ քրիստոնեաներ ու իսլամներ Միջին Արեւելքէն ներս ունեցած են խաղաղ ու ներդաշնակ գոյակցութիւն։ Նո՛յն մօտեցումով ու յանձնառութեամբ պիտի շարունակենք մեր գոյակցութիւնը։ Այսօր, ինչ որ տեղի կ’ունենայ Սուրիոյ եւ Իրաքի մէջ քրիստոնեաներուն ու փոքրամասնութիւններուն նկատմամբ, այլապէս ցեղասպանութիւն է։ Ցեղասպանութիւնը պէտք է դատապարտուի բոլոր կրօններու ու ազգերու կողմէ, որպէսզի չկրկնուի ան։

Հաւասարութիւն ԲԱՐԵՒ-ի Ճամբով

Յուլիս 9, 2015

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ

Թերեւս չափազանցած ըլլամ այսպիսի ընդհանրական հաստատում մը կատարելով, սակայն կը յանդգնիմ ըսելու, որ աշխարհի երեսին չկայ երկիր մը, ուր բոլորի համահաւասար աչքով դիտուին սահմանադրութեան եւ կառավարութեան սահմանած բոլոր օրէնքներու շրջագիծերէն ներս: Նոյնիսկ հաւասարութիւն ջատաքովող եւ քարոզող բոլոր հաստատութիւներուն մէջ հաւասարութիւնը եւս ունի իր հաւասարութենէ տարբեր սահմանագծումները: Այլ խօսքով հաւասարութիւնը ի խաչելութիւնը յայտարարած է ամէնուրեք, շատ անգամ նոյնիսկ ընտանիքներէն ներս… սակայն անոր խաչելութենէն երեք օրեր ետք… երեք ամիսներ, տարիներ… նոյնիսկ դարեր յարութեան աւետիսը տուող մը չեղաւ տակաւին:

Ես անձամբ ճակատագրի գոյութեան հաւատացող մը չեմ, սակայն վստահ եմ որ ճակատագրական բախտաւորութիւն է ծնիլ ընտանիքի մը եւ կամ շրջանակի մը մէջ, որուն մէջ կան ազգային ղեկավարներ, զինուորական բարձրաստիճան անձնաւորութիւններ, մեծ եկեղեցականներ եւ կամ զանազան կուսակցութիւններու պատկանող առաջնորդներ: Եթէ հակառակ ատոր ճակատագրի դժբախտ անբախտութեամբ անոնցմէ մին չկայ մեր շրջանակներէն ներս, այդ պարագային վստահ եղէք կրկնապատիկը դժուար պիտի ըլլայ մեր կեանքը քան ուրիշներ:

Հաւասարութեան, դասակարգի եւ պատկանելիութեան տարբերութիւնները աւելի քան Քրիստոսէ առաջ աշխարհի երեսին գոյութիւն ունէր ու այդ շղթայաշարքը առանց կենալու կը շարունակուի մինչեւ այսօր, հակառակ որ պատմութեան ընթացքին յառաջ եկան Պաւլիկեան, Թոնդրակեան շարժումներուն նման բազմաթիւ ուրիշներ, որոնց նպատակը եղած է հաւասարական կարգ մը հաստատել: Աւելի ցաւալին, նոյնիսկ մեր կրօնքի մէջ Քրիստոսի պարագային փորձած են այդ «անհաւասարութեան» պատկերը փոխանցել, ըսելով որ Տէրը մէկ աշակերտը աւելի կը սիրէր միւսներէն:

Այսօր անհաւասարութիւնը ամէնուրեք է. անհաւասարութիւն պաշտօններու, դիրքերու, վճարումներու, օրէնքներու, բանտարկութիւններու եւ պատիժներու:

Ա..- Անհաւասարութիւն Կառավարական Գետնի Վրայ

Վստահաբար մեզմէ շատեր, իրենց տետրակներուն եւ կամ բջիջայինին մէջ հիւանդանոցներու եւ կամ զինուորական-կառավարական օգնութիւններու անհրաժեշտ թիւերուն կողքին գրած են իրենց միշտ յաղթանակ դուրս եղող «փաստաբան»ներուն թիւը, որեւէ մէկ կառավական հարցի մէջ իյնալու եւ կամ միջնորդ մը դիմելու պարագային կապուելու համար անոնց հետ:

Հակառակ լիբանանցի ըլլալուս, Լիբանանի անապահովական օրերուն, թերեւս սեւ հագուստէն ու երկար մօրուքէն մեկնելով զինուորներ անձագիր պահանջեցին եւ դժբախտաբար այդ օր հետս վերցուցած չէի: Հակառակ պնդումներուս չկրցայ համոզել Լիբանանցի ըլլալս ու կեանքիս մէջ առաջին անգամ ըլլալով զինուորական ինքնաշարժով հասայ ոստիկանատուն….: Հարիւրաւոր անձեր նոյն «հաւաքուած» ու բերուած էին ոստիկանատուն: Հաւանաբար միակ Հայը մէջերնին ես էին: Վախ ազդող ու խոժոր դէմքեր… սեւցած ձեռքերով, դժոխային նայուածքներով մարդիկ: Լիբանանցի եւ անմեղ ըլլալու ինքնավստահութիւնս տարբեր ինքնավստահութիւն մը տուած էր ինծի, այն մտածումով, որ վերջի վերջոյ ստուգութիւններէ ետք ազատ պիտի արձակեն ինծի, սակայն ինքնավստահ համոզումս պարտական դուրս եկաւ:

Մօտաւոր 10-15 վայրկեան ետք զինուորականի մը խիստ ձայնով մերթ ընդ մերթ սկսաւ անուններ հնչել… անուններ, որոնք կը յիշեցնէին Ճենկիս Խանի եւ Լենկդիմուրի անունները եւ անոնց դէմքը կը հաստատէր այդ կարծիքներս: Ոճրագործի դաժան նայուածքներով, հազար ու մէկ անիրաւութեամբ լեցուն աչքերու փայլուն նայուածքներով անունը լսող ձերբակալեալը դահճային ժպիտ մը դէմքին առանց հարց ու փորձ ընելու զինուորականներու հետ ազատ-համարձակ դուրս ելաւ զինուորատունէն… առանց հարցաքննութեան անոր անմեղ ըլլալը փաստուած էր, ոչ թէ օրինական ու փաստացի տուալներու վրայ հիմնուելով… այլ այսինչ կամ այնինչ նախարարի մէկ բարեւը բաւած էր փաստելու ձերբակալեալ «հրեշտակ»ի անմեղութիւնը:

Շատե՜ր յաջորդեցին անոր… հեռաձայններն ու մեծամեծերու բարեւները երբեք վերջ չունեցան, իսկ մենք՝ «անբարեւ»ներս կը շարունակէինք սպասել:

Կէս ժամ ետք ժամանակեցին նոր զինուորականներ: Անոնցմէ մին ամբոխին մէջ նկատեց իր բարեկամներէն մէկը ու հրճուանքով մօտեցաւ քովը, փաթթուեցան եւ ողջունեցին իրար… Զինուորը բարձաձայն մեծաւորին դառնալով բոլորին ներկայութեաբ պոռած. «Մեր տղան է… մե՜ր տղան» ու բռնելով բարեկամի ձեռքէն դուրս ելան ոստիկանութենէն… դարձեալ առանց ոչ մէկ հարցաքննութեան:

Այդ պահուն ո՞վ չէր ուզեր «անոնց տղան» ըլլալ… ու փաստել իր անմեղութիւնը:

Երանի նման պատահար մը ի գործ դնէին ծածուկ ձեւով… ձեւակերպութեամբ հարցաքննէին զինք սենեակի մը մէջ ու մի քանի «թուղթ»եր ստորագրել տալով արձակէին ազատ… սակայն հաճոյքը տարբեր էր բոլորին դիմաց յայտարարելու ձերբակալեալին ազատ արձակուիլը, եւ այն ժպիտը որ անունը լսողը կ’ունենար «բարեւ» տուող մը ունենալու քաղցր զգացումի ժպիտներն էին վստահաբար, որ ցաւակցականօրէն «բարեւ»ազուրկներուս կը նայէր:

Ոստիկանատունէն դուրս ելայ երեկոյեան ժամը 7:00ին… ու վերջին 5 հոգիներուն մէջ էի. Բազմաթիւ Ճենկիզ Խաներ ու Լենկդիմուրներ իրենց ձեռքերը շաժելով ու բարեւի վաւերացու կնիքով դուրս ելան ինծմէ առաջ… իսկ ես աւելի քան 5 ժամ մնացի այդտեղ… մինչեւ վերջաւորութեան բարեւազուրկի անարգանքով հարցաքննուիմ:

Երանի ողջ ըլլար հայոց մեծ բանաստեղծներէն Պարոյր Սեւակ եւ իր խօսքերուն կեանքի գալը իր աչքերով տեսնէր…

«Շա՜տ կ’ուզենայի,

Որ նմանապէս այս բառը լիներ

Նոր եւ իրական մի «Բացուիր Սեզամ»:

– Բարեւ

Ասէիր գնացքին

Նաւին կամ օդանաւին

Ու ներ մտնէիր…»:

Այո՛, մեծ մարգարէ, այս խօսքդ ամբողջութեամբ կը կատարուի այսօր, սակայն ոչ պարզ մարդոց բարեւները: Այսօր կան բարեւներ, որոնք կրնան աշխարհը յեղափոխել, որովհետեւ ամէն բարեւ Բարեւ չէ՛: Բանաստեղծը շարունակելու կ’ըսէ.

– Բարեւ,

Ուրեմն՝ անձագիր ցոյց տալու նման,

Կենսագրութիւն պատմելու նման

Կամ հարցաթերթիկ լրացնելու պէս. Բարեւ…

Այո… զինուորատուներու մէջ նոյնն է որ կը պատահի. մէկ բարեւը ըլլայ հարցաթերթիկը կը լեցնէ, ըլլայ կենսագրական գիրծեր կը փոխանցէ եւ անձագիր ցոյց կու տայ, պարգեւատրման արժանի տուալներով:

Երկրորդ մտածումը վերջերս ունեցայ: Դժբախտ պատահարէ մը ետք տեղեկացայ, թէ Լիբանանի մէջ կայ հետեւեալ օրէնքը: Եթէ անձ մը պատշգամէն եւ կամ տանիքէն վար իյնայ եւ կամ գիտմամբ նետուի եւ վարը շարուած ինքնաշարժներէն մէկուն վրայ իյնայ… ինքնաշարժին տէրը կը ձերբակալեն ու կը տանին ոստիկանատուն, զինք յանցաւոր նկատելով…: Հոգ չէ թէ մարդը շէնքին եւ կամ ինկող անձին հետ կապեր ունի թէ ոչ. կարեւորը այն է որ իր ինքնաշարժին վրայ ինկած է անձը…: Այս մէկը ինծի մտածում տուաւ, թէ այս օրէնքը դնողը… կամ նախագահն ու վարչապետը հիւրաբար այցելէն տեղ մը… եւ անձ մը իյնալով իրենց ինքնաշարժին վրայ իր կեանքը կորսնցնէ… այդ պարագային օրէնքի հաւասարութեամբ եւ սահմանադրութեան օրէնքներուն հնազանդ ու հաւատարիմ մնալով կը ձերբակալո՞ւն անոնք…:

Եթէ այո, այդ պարագային անոնց ինքնաշարժին վրայ նետուելու մեծ փափաքը կ’ունենամ… սակայն անոնք բարեւներու պէտք չունին… իրենք բարեւի ցրուիչներն են:

Բ.- Անհաւասարութիւն Բանտարկութեան Եւ Պատիժներու

Աշխարհի երեսին հարիւր հազարները անցնող ոճրագործ ձերբակալեալներ կը գտնուին զանազան բանտերու մէջ. մին ցմահ բանտարկութեամբ, ուրիշը տասնամեակ մը, իսկ անդին ուրիշներ մահուան դատապարտուած կը սպասեն իրենց օրերը: Սակայն, իրականութեան մէջ, բանտերուն մէջ գտնուողներուն չափ եւ վստահաբար աւելին կը գտնուին բանտերէն դուրս… փողոցները, ճաշարանները, հրապարակները եւ կամ նոյնիսկ մեր թաղերուն մէջ:

Ազատ համարձակ դուրսերը գտնուող ոճրագործներէն շատեր պարզապէս ունեցած են ոչ պարզ բարեւ մը… այլ մեծ բարեւներ, ոճրագործը անմեղ հրեշտակակենցաղ քաղաքացի մը դարձնելու աստիճան: Ուրիշներ այդ հրեշտակային «շնորհք»ը կրցած են ձեռք ձգել դրամի անյաղթելի ուժին միջոցաւ…: Պահ մը կը մտածեմ… դրամը ինչպէ՞ս կրնայ ոճրագործի մը գործած մեղքը մարդկային դիտանկիւնէ դիտուած ներում շնորհել: Հաւանաբար մին սպաննած է մէկ մարդ, իսկ ուրիշի ձեռքերուն մէջ կան հարիւրաւորներու արիւնները… սակայն քանի որ նիւթապէս լաւ վիճակի մը մէջ չէ մէկ հոգի սպաննողը կը մնայ մեղաւոր եւ կը բանտարկուի տասնամեակներ, իսկ հարիւրաւորներ սպաննողը կը դառնայ «սրբակենցաղ», որովհետեւ բարեւներուն կողքին բարեւ մըն ալ դրամատան հաշիւները տուած կ’ըլլան: Ու ա՞յս է հաւասարութեան եւ արդարութեան չափանիշը…, եւ կամ գուցէ դրամը հրաշագործ յարութիւն շնորհելու կարողութիւնները կ’ունենայ… դրամը գիտէ՜:

Եւ հետեւաբար կ’արժէ ստեղծել իմաստուն խօսք մը, որ կ’ըսէ: Ինչպէս որ կ’ըսուի «Բարերարութիւնը վայլած ատեն բարերարը մի մոռնար», իսկ ես կ’ըսեմ «Ոճիր չի գործած, Բարեւի բարերարդ մի մոռնար», որովհետեւ այս օրերուս ո՛չ լեզուն, եւ ոչ ալ գիտութիւնը մարդը Մարդ կ’ընէ. Կարիքը ունիս կա՛մ բարեւի, եւ կամ դրամի:

Գ.- Քծնիլը Որպէս Առաքելութիւն

Ես համաձայն եմ, որ ըլլայ Քրիստոնէական առումով եւ ըլլայ մարդկային նկարագրային չափանիշերով քծնիլը մոլութիւն, մեղք եւ ժխտական արարք չհամարուի, որովհետեւ հացի, ջուրի եւ օդին նման պէտք են այսօր «բարեւ» տուողներ, եւ ըստ իս «բարեւ»արշաւը երբեք ալ սխալ արարք մը չէ, որովհետեւ «Մարդ ես այնքան, որքան բարեւ ունիս» կ’ըսէ ներկայ դարուս իրականութիւնը:

Չեմ զարմանար, եթէ ապագային բացուին (անշուշտ եթէ չկան) ապահովագրական ընկերութիւներ, որոնց գործը կ’ըլլայ դրամի փոխարէն բարեւ ապահովել ժողովուրդին… երկու բարեւին երրորդ բարեւ մը նուէր ընելու ազնիւ ծառայութեամբ:

Երանի անոր, որ աշխարհ կու գայ շրջապատուած բարեւներով…:

Բարեւներ ձեր բոլորին:

ՆՇՄԱՐ

Յուլիս 9, 2015

Գ. Տէրտէրեան

«Տիրամայր Մարիամ»ի Մզկիթը Թարթուսի Մէջ

Աւելի քան տասը տարիներ առաջ, «Զարթօնք»ի մէջ կը գրէի ուրիշ նշմար մը՝ «Յիսուս Որդի Մարմիամի» մզկիթ Սայտայի արեւմուտքին խորագիրով:

Յիսուս եւ Մարիամ երբ կը մեծարուին իսլամական մզկիթներու մէջ, սա կը նշանակէ թէ՝ ոչ միայն իսլամ-քրիստոնեայ բախումը բռնազբօսիկ է եւ անյարիր է իսլամի ուսմունքին, այլեւ՝ աւելի մեծ ուժգնութեամբ դատապարտելի է միջ-իսլամական բախումը Սիւննիթ- Շիիթ տարազով, որ հետեւանքն է կրօնքը քաղաքական հաշիւներու ծառայեցնելու շահագրգռութեան, զոր այսօր կը հետապնդէ ամերիկեան կայսերական քաղաքականութիւնը Միջին Արեւելքի մէջ Աֆղանիստանի պատերազմէն ի վեր, եւ որպէս հեռահաս ստրատեգիա Իրաքի եւ Սուրիոյ մէջ ստեղծած է իսլամական Սիւննիթ պետութիւնը՝ Տաէշ, որ քանդիչ պատերազմ հռչակած է Միջագետքի քաղաքակրթութեան ժառանգին դէմ…:

Մեր համեստ կարծիքով՝ Տաէշի բարբարոսութիւնը սանձելու համար, բիրտ ուժի աւելի ազդու վայրագ միջոցներէ աւելի արդիւնաբերը՝ կրօնական մոլեռանդ խաւարամտութեան ստեղծած սեւաթուխպ ամպերն ու միգամածութիւնները փարատելու եղանակն է, որ երէկ՝ տասնամեակ մը առաջ գործածուած էր Սայտայի մէջ, եւ Ուրբաթ 5 Յունիս 2015ին գործածուեցաւ Թարթուսի մէջ, բացումը կատարելով «Տիրամայր Մարիամի» մզկիթին:

Մուհամմէտի քարոզած իսլամ կրօնքը բնաւ պատերազմ չէ հռչակած քրիստոնէութեան, ոչ իսկ յուդայականութեան դէմ, ընդհակառակը, օրինակելի հանդուրժողականութեամբ՝ երեք կրօնքները համարած է հաւասարապէս միաստուածեան կրօնները եւ հետեւաբար ալ այս երեքը ըրաւ հանդէպ օգնութեան եւ պաշտպանութեան պարտական դարձնելով: Իսլամի պատերազմը ուղղուած է բացառաբար հեթանոսութեան դէմ:

Տաէշի շղթայազերծած կրօնական պատերազմը, ինչպէս նաեւ Միջին դարերուն Եւրոպայի միջ-քրիստոնէական «հարիւրամեայ» եւ «երեսնամեայ» պատերազմները բնաւ կապ չունին իսլամի եւ քրիստոնէութեան մաքրամաքուր սկզբնաղբիւրներուն հետ, այլ հետեւանքն են երկուքին քաղաքականացումին եւ էսթապլիշմէնթացումին, կրօնք չարաշահելով քաղաքական յարձակողական վայրի նպատակներու ի սպաս…: Պատմութեան ծանօթ են նաեւ հակա-էսթապլիշմէնթացումի տասնեակներով ժողովրդական ու գիւղացիական յեղափոխական շարժումները, որոնց շարքին՝ հայկական թոնտրակեան շարժումը, իսլամական ֆալամիթաներու շարժումը եւ եւրոպական բողոքականութիւնը:

16րդ եւ 17րդ դարերուն, Ֆրանսայի, Գերմանիոյ, Հոլլանտայի եւ Բրիտանիոյ մէջ տեղի ունեցած կրօնական «հարիւրամեայ» եւ «երեսնամեայ» պատերազմները նոյնքան գազանավայել ու բարբարոսային էին, որքան ներկայիս Տաէշի շղթայազերծած պատերազմը:

Կրօնական մոլեռանդութիւնը վայրի բնազդական բնոյթ ունի եւ բացարձակ կապ չունի մարդկային բանականութեան հետ, եւ հետեւաբար կոյր ուժ մը ունի, զոր չարաչար կ’օգտագործեն չար ծրագիրներ հետապնդող յարձակողական մեծ տէրութիւնները նուաճողական նպատակներու համար…: Այս իսկ է պատճառը, որ նուաճողական պատերազմներ հրահրող տէրութիւնները կ’օգտագործեն ցեղային կամ կրօնական մոլեռանդութեան կոյր ուժը, որ առաւել ահագին է եւ ահաւոր քան՝ միւս սովորական միջոցները: Այս կոյր ուժը աւելի կործանարար է եւ ահարկու քան քաղաքական կամ դասակարգային պայքարի միջոցները, որոնք կապ ունին մարդկային բանականութեան ու գիտակցութեան հետ, որոնք կ’ընդունին վիճարկումն ու առարկութիւնը, եւ հետեւաբար կը տկարացնեն կոյր ուժի վայրագութեան թափը:

16րդ եւ 17րդ դարերուն Եւրոպայի քրիստոնեայ հասարակութեան մէջ յանուն Աստուծոյ եւ Աստուծոյ փառքին համար կրօնական մոլեռանդութեան զէնքը չարաշահող տէրութիւնները, երբ շղթայազերծած են կոյր ուժը, այդ ուժին գործած խենէշ ոճիրներէն արձանագրուած են, օրինակ, հետեւեալ արարքները.-

1.- Հերետիկոս նկատուած անձը ողջ-ողջ դիմազեղծել… քանի որ ան պէտք չէ նմանի Աստուծոյ պատկերի…: Անոր դէմքը պէտք է նմանի սատանայի դէմքին: Ուրեմն պէտք է փորել անոր երկու աչքերը ողջ-ողջ, զանոնք վերածելով երկու կարմիր՝ արիւնաթաթախ խորոչներու, քանի որ սատանային աչքերը կարմիր են… նաեւ՝ ողջ-ողջ կտրել անոր գիթը, ականջները ու շուրթերը…:

2.- Հերետիկոս նկատուած անձին ողջ-ողջ պէտք է կղպանք կերցնել, քանի որ ան կը մերժէ հաղորդութիւն (ճաշակել) առնել…:

3.- Հերետիկոս նկատուած կնոջ՝ ողջ-ողջ բունոցին մէջ պէտք է կենդանիներու կոտոշներ խրել…:

«Հերետիկոս»ը ողջ-ողջ չարչարելու եւ այդպիսով մեռցնելու մեթոտը այսօր կը գործածեն նաեւ Տաէշի բարբարոսները երեք եղանակներով.

1.- Զոհերուն մարմինները հրկիզել իրենց ողջութեան

2.- Զանոնք ողջ-ողջ թաղել մինբեւ վիզը հողին տակ

3.- Զանոնք ողջ-ողջ թաղել մինչեւ վիզը պեթոնի մէջ…:

Մօտիկ անցեալին, Լիբանանի ներքին թայֆէական պատերազմի օրերուն, այս մեթոտը նաեւ գործածեցին այս անգամ քրիստոնեայ խաչակիր բարբարոսները երկու եղանակներով՝

1.- Պաղեստինցի «հերետիկոսները» ողջ-ողջ մինչեւ վիզը թաղել պեթոնի մէջ

2.- Պաղեստինցի «հերետիկոսները» ողջ-ողջ կապել զինուորական կառքերու «պոչ»ին, եւ զանոնք ողջ-ողջ քաշկրտել հողին վրայ, բնակուած թաղերու փողոցներու երկայնքին ու լայնքին մինչեւ որ «սատկին»…: Այդ խաչակիր բարբարոսները նոյնը ըրին, օրինակ Ռըմէյլի հայահոծ թաղին փողոցներուն մէջ, ոչ թէ պաղեստինցի «հերետիկոս»ի մը, այլ Լիբանանցի հայ քրիստոնեայ «հերետիկոս» նահատակ Հրաչ Արամի Գազանճեանին…:

Այս բոլոր ոճիրները գործադրուեցան նաեւ շնորհիւ այն առասպելին, թէ վերջին ահեղ դատաստանի օրերը կը մօտենան, եւ ամէն «հաւատացեալ»՝ իր փրկութիւնը ստանալու համար Աստուծմէ, պէտք է աշխարհը մաքրագործէ «հերետիկոս»ներէն…:

Այսօր ալ Տաէշը եւս կը խօսի վերջին ահեղ դատաստանի օրին մօտալուտ ըլլալուն մասին՝ իր մոլեռանդներու շարքերը բազմացնելու համար, թելադրելով աճապարել եւ «հերետիկոս»ներ սպաննել՝ արժանանալու համար դրախտի հուրի-բերիներուն…:

Հոս տեղին է յիշել, թէ մեր իմաստուն Թոնտրակեցիները կը մերժէին նաեւ վերջին ահեղ դատաստանի եւ դրախտի ու դժոխքի առասպելները, վստահաբար կանխատեսելով, որ այս առասպելները կրնային դուռը բանալ ոճիրներու եւ աղէտներու…:

5 Յունիս 2015 թուին, Թարթուսի «Տիրուհի Մարիամ»ի մզկիթը առաջին ապտակը տուաւ Տաէշին եւ զայն հովանաւորողներուն: Անոնց երկրորդ ապտակը տրուեցաւ 7 Յունիս 2015ին, երբ նոր-օսմանական սիւննիական Թուրքիոյ սուլթան Էրտողան Ա.ի ռեժիմը տապալեցաւ շնորհիւ PKK-ի քաղաքական թեւին՝ ժողովուրդներու դեմոկրատական ADP կուսակցութեան յաղթանակին:

2015 Յունիս 5 եւ 7 օրերը յաղթանակի օրեր հանդիսացան աշխարհի բոլոր կրօնական ու ցեղային մոլեռանդութեան հակառակորդ ժողովուրդներուն համար, ներառեալ հայ ժողովուրդին, յոյսի եւ լոյսի շողերով պայծառացնելով մեծ եղեռնի դարադարձի 2015 թուականը եւս, մեզ առաւել լաւատես դարձնելով մեր հողային պահանջատիրութեան ապագային նկատմամբ:

Zaven Messerlian, Armenian Participation in the Lebanese Legislative Elections, 1934-2009, Beirut, Haigazian University Press, 2014, 540 pages. (Զաւէն Մսըրլեան, Հայոց Մասնակցութիւնը Լիբանանի Խորհրդարանական Ընտրութիւններուն, 1934-2009, Պէյրութ, Հայկազեան Համալսարանի Հրատարակչատուն, 2014, 540 էջ:

Յուլիս 8, 2015

* Դոկտ. Անդրանիկ Տագէսեան*

Հատորին հեղինակը՝ Դոկտ. Զաւէն Մսըրլեան հայ նորագոյն շրջանի պատմութեան լիբանահայ հանրածանօթ պատմաբան է: Անոր ուսումնասիրութիւնները կը վերաբերին մանաւանդ Հայ Դատի հոլովոյթին, Հայկական Ցեղասպանութեան, Բ. Համաշխարհային Պատերազմին հայութեան մասնակցութեան, Հայ Դատին առնչուող միջազգային դաշնագրերու, Հայ Դատի առնչութեամբ Մ. Նահանգներու արտաքին քաղաքականութեան, ինչպէս նաեւ իր հօր՝ Մկրտիչ Մսըրլեանի ազգային քաղաքական գործունէութեան, եւ Ղարաբաղի տագնապին[1]:

Դոկտ. Մսըրլեան 1963ին, Պէյրութի Ամերիկեան Համալսարանի Պատմութեան Բաժանմունքէն ստացած է Մագիստրոս Արուեստից վկայականը՝ ներկայացնելով «Հայկական ներկայացուցչութիւնը լիբանանեան խորհրդարանէն ներս» նիւթը, որուն մէջ ի միջի այլոց 1934-1960ի խորհրդարանական ընտրութիւններուն հայկական մասնակցութեան Գլուխը կար: Թեզը գրուած էր թելադրանքովը պատմութեան դասախօս, թեզին խորհրդատու, ականաւոր պատմաբան Դոկտ. Նիքոլա Զիատէի:

Աւելի ետք, 2000ի սկիզբին, ան վերամշակեց իր թեզը եւ շարունակելով ընտրութիւններու պատումը զայն հասցուց մինչեւ մեր օրերը՝ 2009ի վերջնագոյն ընտրութիւնները: Այս բոլորը ան մաս առ մաս հրատարակեց Հայկազեան Հայագիտական Հանդէսի 2000-2011 տարիներու ԻԱ.-ԼԱ. հատորներուն մէջ:

Գրախօսուող գիրքը մէկտեղումն է այդ ուսումնասիրութիւններուն, որոնք գիրքի ձեւաչափով վերամշակուած կը հրամցուին այս հատորով:

Լիբանանը Սփիւռքի տարածքին միակ պետութիւնն է ուր հայութիւնը իբրեւ հայ քաղաքացի, ընտրելու եւ ընտրուելու սահմանադրական իրաւունքը ունի: Իրաւունքի այս գործընթացը սկիզբ կ’առնէ 1923ին՝ Լոզանի Պայմանագրով, որով Թուրքիոյ Հանրապետութենէն դուրս, նախկին օսմանեան տարածքներու մէջ ապրող օսմանահպատակներուն կը շնորհուէր իրենց նորահաստատ պետութեանց քաղաքացիութիւնը: Եւ քանի որ Լիբանանի պետական կառոյցը հիմնուած էր համայնքային դրութեան վրայ, ապա Լիբանան հաստատուած նախկին օսմանահպատակ հայերը անհատաբար ձեռք կը բերէին լիբանանեան հպատակութիւն, իսկ հաւաքաբար՝ համայնքային պետական իրաւունքներ: Այսու լիբանահայութիւնը կ’ունենար իրաւունք՝ քուէարկելու եւ ընտրելու՝ հպատակութեան ստացումին յաջորդող առաջին տասնամեակին, իսկ այնուհետեւ՝ նաեւ ընտրուելու: Եւ իրաւամբ, 1934ին լիբանահայութիւնը կ’ունենար երեսփոխանական մէկ աթոռի իրաւունք: Այդ իրաւունքը պիտի փոխուէր ամէն անգամ որ խորհրդարանական աթոռաթիւերը փոխուէին: Այսպէս, 1943ին՝ երկու առաքելական ներկայացուցիչ Պէյրութի ընտրատարածքէն, իսկ 1951ին՝ երկու առաքելական եւ մէկ կաթողիկէ ներկայացուցիչ Պէյրութի եւ մէկ առաքելական ներկայացուցիչ՝ Լեռնալիբանանի Մեթնի ընտրատարածքէն: 1953ին Լիբանանի առաքելական ներկայացուցիչներուն թիւը կը նուազի երկուքի (երկուքն ալ Պէյրութի մէջ), իսկ 1957ի ընտրութեան կը վերականգնի 1951ի դրոյթը: 1960էն մինչեւ 1989 լիբանահայութիւնը կ’ունենայ երեք առաքելական եւ մէկ կաթողիկէ ներկայացուցիչ Պէյրութէն եւ մէկ առաքելական ներկայացուցիչ Լեռնալիբանանի Մեթնի ընտրատարածքէն: Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմին աւարտը նշանաւորող Թաէֆի Համաձայնագրով վերոյիշեալ աթոռներուն վրայ աւելցաւ մէկ առաքելական աթոռ՝ Պեքաայի Նահանգի Զահլէի ընտրատարածքին մէջ, մինչ աւետարանական աթոռին աւետարանական հայեր ալ կրնան թեկնածու ըլլալ[2]: Ներկայիս լիբանահայութիւնը խորհրդարանին մէջ կը ներկայացուի հինգ հայ առաքելական եւ մէկ հայ կաթողիկէ երեսփոխաններով:

Բնականաբար, համայնքներուն առնչութիւնը պետութեան՝ չի սահմանափակուիր լոկ երեսփոխանական կամ նախարարանական մասնակցութեամբ: Լիբանանի պետականօրէն ճանչցուած համայնքները իրաւական բաղադրիչներն են այդ պետութեան: Ըստ այդմ ալ, լիբանահայութեան քաղաքական դերակատարութիւնը կարելի է դիտարկել նաեւ իբրեւ միւս համայնքներուն հետ՝ պետութեան մէջ իշխանութեան իրաւունքի փոխյարաբերութեան պահպանում:

Աննախընթաց այս հատորը բաժնուած է տաս Գլուխներու, որոնցմէ երկուքը ունին երկուքական բաժին: Հատորը կ’աւարտի ամփոփումով մը, աղբիւրացանկով եւ անուանացանկով:

Գիրքին առաջին երկու Գլուխները ունին ներածական բնոյթ: Առաջինը կը ներկայացնէ լիբանահայութեան պատկերը՝ հայութեան զանգուածաբար Լիբանան հաստատուելէն (1921) մինչեւ այսօր՝ լիբանահայութիւնը իր յարանուանութիւններով, կրօնական-եկեղեցական, հասարակական, ընկերային, մարզական, կուսակցական, կրթական, մշակութային եւ այլեւայլ կառոյցներով: Այս առումով, այս Գլուխը ունի ճանաչողական նորագոյն արժէք: Երկրորդ Գլուխը կը համառօտէ Լիբանանի խորհրդարանական ընտրութիւնները՝ 1934-2009 շրջանին:

Մնացեալ Գլուխներէն իւրաքանչիւրը կը ներկայացնէ Լիբանանի Հանրապետութեան իւրաքանչիւր նախագահի պաշտօնավարութեան տեղի ունեցած խորհրդարանական ընտրութիւնները: Այսպէ՛ս կազմուած են նախագահներ Պշարա Խուրիի (1943-1952), Քամիլ Շամունի (1952-1958), Ֆուատ Շեհապի (1958-1964), Էլիաս Հրաուիի (1989-1998), Էմիլ Լահուտի (1998-2007) եւ Միշէլ Սլէյմանի (2008-2014) պաշտօնավարութեան շրջանին ընտրութիւններուն նուիրուած Գլուխները: Բացառութիւն կը կազմեն ֆրանսական հոգատարութեան հանգրուանի (1934-1943) ու նախագահներ Շարլ Հելուի (1964-1970) եւ Սլէյման Ֆրանժիէի (1970-1976) պաշտօնավարութեան շրջանին ընտրութիւններուն վերաբերող երեք առանձին Գլուխները:

Այս Գլուխներուն մէջ Մսըրլեան պատմաբանի բծախնդրութեամբ կը ներկայացնէ լիբանահայութեան ներքին պայքարները՝ խորհրդարանական ընտրութեանց առթիւ, եւ անոնց ունեցած ազդեցութիւնները թէ՛ լիբանահայ զանազան խաւերուն, եւ թէ՛ լիբանահայ մշակութային ու ազգային զանազան իրադարձութիւններու վրայ: Ի տարբերութիւն այլ ուսումնասիրողներու, որոնք կուսակցութիւն մը, կամ եկեղեցին առած են իրենց պատումին առանցքը, Մսըրլեան ունի քաղաքական ընթացքի աւելի չէզոք եւ հաստատութենական առանցք՝ ընտրութիւնները:

Իր խօսքին մէջ, գիրքին յառաջաբանը գրող, Հայկազեան Համալսարանի Քաղաքական Գիտութիւններու Բաժանմունքի համադրող, Դոկտ. Մաքսիմիլիըն Ֆելշ կը հաւաստէ անհրաժեշտութիւնը ձեռք անցընելու այս գիրքը՝ «բոլոր անոնց որոնք կ’ուսումնասիրեն Միջին Արեւելքի հայկական սփիւռքը… գիրքը յաջողապէս կը ներկայացնէ լիբանահայ համայնքին մարտահրաւէրները՝ իր պատմութեան տարբեր հանգրուաններուն…- եւ կ’եզրափակէ-՝ հայ համայնքին համակեցութիւնը լիբանանեան ընկերութեան մէջ համարկումի յատուկ եւ յաջող մոտէլ մըն է բազմակրօն ընկերութեան եւ կրնայ դաս ըլլալ թերաճ պետութիւններու համար, որոնք կը ճգնին իրենց փոքրամասնութիւններ ընկերային կառոյցին մաս դարձնել»[3]:

Առաջին անգամ է որ լիբանահայութեան վերաբերող որեւէ նիւթ կ’ենթարկուի մանրակրկիտ, ամբողջական, գիտական ուսումնասիրութեան՝ իր սկզբնաւորումէն մինչեւ մեր օրերը: Այս առումով, պատմական այս պատումը բացառիկ իրագործում մըն է, որ կը հարստացնէ լիբանահայութեան մասին կատարուած գիտական ուսումնասիրութիւններու փոքր խումբը: Իրաւ ալ, Մսըրլեան յաջողած է լիբանահայութեան մասին առկայ հսկայ, սակայն չմշակուած նիւթերու պաշարէն առանձնացնել զինք հետաքրքրող նիւթերու մեծագոյն մասը եւ համադրելով զանոնք, փորձառու պատմաբանի ճարտարութեամբ ներկայացնել Լիբանանի խորհրդարանին հայկական մասնակցութեան կուռ կառոյցը եւ տալ անոր համահաւաք պատկերը:

Հեղինակին հայրը՝ Մկրտիչ Մսըրլեան անձամբ մասնակցած է ընտրութեանց: Թերեւս այս մէկը մղած է հեղինակը, 1960-1963 տարիներուն լծուելու նման երախտաշատ ուսումնասիրութեան մը, ընդունելով խորհրդատու դասախօս Փրոֆ. Զիատէի աառաջարկը: Պէտք է ըսել, սակայն, որ հեղինակին անձնական մղումը չէ վերափոխուած ենթակայական մօտեցումի՝ հարցերու, երեւոյթներու թէ իրադարձութիւններու իր վերլուծութեան եւ ընդհանրապէս իր պատումին ընթացքին:

Հեղինակը իր ուսումնասիրութեան համար «մաղած» է լիբանահայ մամուլը, ներառած տեղական արաբատառ, անգլիատառ ու ֆրանսատառ մամուլին մէջ ընտրութեանց հայկական առնչութեան վերաբերող նիւթեր, օգտագործած՝ առկայ ոչ-հայատառ գրականութիւնը, ունեցած նամակագրութիւն, կատարած հարցազրոյցներ՝ խորհրդարանական հայ թեկնածուներու, ընտրուածներու եւ այլապէս ալ առնչուածներու հետ: Այս բոլորը նոր ծալքեր բացած են եւ յաւելեալ խորութիւն տուած ուսումնասիրութեան: Միւս կողմէն, Մսըրլեան իր ուսումնասիրութեան մէջ լայնօրէն ներկայացուցած է լիբանահայ ենթահողը, եւ համեմատօրէն նուազ չափով՝ լիբանանեան ենթախորքը, որ թերեւս կարելի էր աւելի եւս խորացնել:

Իբրեւ պատմաբան, ակնկալելի էր եւ հասկնալի թէ ինչու հեղինակը նիւթին մօտեցած է պատմաբանի քան թէ քաղաքագէտի մեկնակէտով եւ ըստ այդմ ուսումնասիրութիւնը ունի աւելի պատմական քան թէ քաղաքական ձեւաչափ:

Հատորը ուսումնասիրութեան առատ նիւթ կը հայթայթէ բոլոր անոնց որոնք կը պեղեն փոքրամասնութեանց քաղաքական գործունէութիւնը: Ան խորունկ թափանցումի միջոց է նաեւ հայ քաղաքական կուսակցութիւններու փոխյարաբերութեանց օրակարգերուն, միջկուսակցական պայքարի երեսակներու բացայայտման, ուր առաջնակարգ տեղ կը գրաւեն խորհրդարանական ընտրութիւնները եւ իշխանութեան պայքարը:

[1] Դոկտ. Մսըրլեանի հրատարակած նախորդ հատորներն են.- Հայկական Հարցի Մասին (Կարս-Արտահանի «Հարցը» Թուրք-Սիովետ Յարաբերութեանց Լոյսին Տակ (1939-1977), «Ներքին» Հողերու Հարցը, Թուրքիոյ Քիւրտերը Եւ Հայկական Հարցը), Պէյրութ 1978, Երեք Դաշնագրեր (Ալեքսանդրապոլի, Մոսկուայի Եւ Կարսի Դաշնագիրերը, 1920-1921թթ.), Պէյրութ, 1979, Մկրտիչ Մսըրլեանի Ազագ.-Քաղաքական Գործունէութիւնը, Պէյրութ, 1981, The Premeditated Nature of the Genocide Perpetrated on the Armenians, Antelias, 2001, Ամերիկայի Միացեալ ՆահանգներուԱրտաքին Քաղաքականութիւնը Եւ Հայկական Հարցը (1900-2009), Պէյրութ, 2010, Հայոց Ցեղասպանութենէն Առաջ Եւ Ետք, Անթիլիաս, 2011:

[2] Լիբանանի Հանրապետութիւնը չի ճանչնար Լիբանանի Հայ Աւետարանականները իբրեւ առանձին համայնք, այլ զանոնք կը նկատէ Լիբնանանի Փրոթեսթանթ Համայնքի մաս. ասոնց յատկացուած է խորհրդանական մէկ աթոռ: 1972էն մինչեւ 2000 հայ աւետարանական երեսփոխաններ կը ներկայացնէին Փրոթեսթանթ Համայնքը:

[3] Maximilian Felsch, “Foreword”, Zaven Messerlian, Armenian Participation in the Lebanese Legislative Elections, 1934-2009, Beirut, Haigazian University Press, 2014, էջ xii-xiii.

1...2,5872,5882,589...2,724 էջ 2,588 / 2,724-ից

Յունիս 2025
Երկ․	Երք․	Չրք․	Հնգ․	Ուր․	Շբ․	Կիր․
						1
2	3	4	5	6	7	8
9	10	11	12	13	14	15
16	17	18	19	20	21	22
23	24	25	26	27	28	29
30