2015 թուականին Հայաստանի մէջ արձանագրուած գիւղատնտեսական աճը տպաւորիչ է: Այս մասին, կառավարութեան նիստին յայտարարեց Հայաստանի փոխվարչապետ Վաչէ Գաբրիէլեան:
Ան յիշեցուց, որ 2015 թուականի առաջին կիսամեակին տնտեսական աշխուժութեան ցուցանիշը աճած է 4,2 առ հարիւրով: Տնտեսական աճի ներուժը կը հրապարակուի սեպտեմբերին, սակայն ատոր մօտ տնտեսական աշխուժութեան ցուցանիշը ամէն պարագայի ցոյց կու տայ, որ տնտեսութիւնը կը շարժի աճի ուղղութեամբ, աւելցուց փոխվարչապետը:
Գիւղատնտեսութեան մարզին մէջ աճը 2015 թուականի առաջին կիսամեակին կազմած է 14,5 առ հարիւր, հիմնականին մէջ բուսաբուծութեան հաշուոյն (38,7 առ հարիւր): Դրական աճ նկատուած է նաեւ շինարարութեան մարզին մէջ: 2015 թուականի առաջին կիսամեակին ատիկա աճած է միայն 0,6 առ հարիւրով, սակայն քանի մը տարուան մէջ առաջին անգամ մեծցած է բնակչութեան միջոցներով իրականացուող շինարարութեան ցուցանիշը (նոյն այդ 0,6 առ հարիւրով), նշեց փոխվարչապետը: Արդիւնաբերութեան աճը 2015 թուականի առաջին եռամսեակին կազմած է 5,1 առ հարիւր:
ՀՀ պաշտպանութեան նախարար Սէյրան Օհանեան սփիւռքահայ երիտասարդներու հետ հանդիպման մը ժամանակ քանի մը բանաձեւեր ներկայացուցած, որոնցմով հնարաւոր կ’ըլլայ ապագային հասնիլ յաջողութիւններու եւ դառնալ տարածաշրջանին մէջ հզօր երկիր: Այս մասին կը հաղորդէ ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան տեղեկատուական գրասենեակը։
Այդ բանաձեւերէն մէկը կը վերաբերի բանակ-ժողովուրդ շղթայական օղակին. իւրաքանչիւր պահի պէտք է ժողովուրդը կարենայ վերածուիլ համաժողովորդական բանակի: «Երբ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան նախագահին հարցրեցին, թէ ինչքան է Ղարաբաղի բանակը, նա ասաց` «այնքան է, որքան Լեռնային Ղարաբաղի բնակչութիւնը»: Հէնց դրա համար է, որ մենք Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին պէտք է ունենանք 1.5 միլիոն զինուոր»,-ըսաւ Սէյրան Օհանեան:
Նախարարը նկատեց, որ երթալով հայ զինուորի եւ հասարակութեան միջեւ յարաբերութիւնները կը ջերմանան: «Մենք բաց ենք դառնում ժողովրդի առջեւ: Այնտեղ, որտեղ բանակն ու ժողովուրդը միասնական են, նրանք անպարտելի են»,-«Արմէնփրէս»ի փոխանցմամբ` նշեց նախարարը: Անոր դիտարկմամբ` Հայաստան, շատ փոքր երկիր ըլլալով եւ միեւնոյն ժամանակ շրջապատուած ըլլալով մեծ տարածք ունեցող հարեւաններով, պէտք է զարգանայ այս կերպ. «Հայաստանի զարգացման գործում մեր գործադրած ջանքերը պէտք է ուղիղ համեմատական լինեն մեր հարեւանների տարածքներին ու հակադարձ համեմատական` մեր երկրի տարածքին»:
Հայոց բանակի հրամանատարի կողմէ առաջարկուող յաջորդ բանաձեւը «Օրօրոցային վրէժի» քաղաքականութիւնն է: Անոր խօսքով` որքան շատ ըլլան օրօրոցները, որքան շատ ըլլան երեխաները, այնքան մեծ կ’ըլլայ հայ ժողովուրդի ներուժը: Նախարարը նշեց, որ տարիէ տարի կ’ամրապնդուի Հայոց բանակի դերը կառավարման համակարգէն ներս, տարիէ տարի բանակը հանդէս կու գայ որպէս բարեվարքութեան, արդարութեան, կածառակերութեան դէմ պայքարի գործին մէջ լաւագոյն օրինակ: «Գնալով բանակի հրամանատարների դերն է աճում ինչպէս զինուորների, այնպէս էլ նրանց ծնողների կեանքում: Նրանք աւելի ուշադիր են զինուորների նկատմամբ: Մենք ոչ թէ մարդակենտրոն բանակ ենք ստեղծում, մեզ համար զինուորը ոչ թէ ռեսուրս է, այլ անհատ, ով կարեւոր է իր գիտելիքներով, հմտութիւններով»,-ըսաւ Սէյրան Օհանեան:
Հանդիպման ներկայ էր ՀՀ սփիւռքի նախարար Հրանոյշ Յակոբեան, որուն խօսքով` Հայոց բանակը հայկական երկու պետութիւններու պահապանն ու պաշտպանն է: «Մեր բանակը կարողացաւ պահպանել ու այսօր էլ պաշտպանում է մեր սահմանները, կարողանում է ցանկացած պահի յաղթել թշնամուն ու ահ ու սարսափի մէջ պահել թշնամուն, քանի որ հայի ազատատենչ ոգին գենետիկօրէն փոխանցուել է մեր սպաներին: Նրանք անում են ամէն ինչ, որ Հայաստան աշխարհն անվտանգ ապրի, հզօրանայ, զարգանայ»,-նշեց Հրանոյշ Յակոբեան:
Դամասկոսիներկայիրավիճակը, հայհամայնքինապրածառօրեան, Սուրիականտագնապիայսհանգրուանը, ԳագիկԾառուկեանիՍուրիահայերունկատարածնուիրատուութիւնը, եւՍուրիահայութեանապագայհեռանակարներըայսեւայլնիւթերումասինarevelk.am կայքի թղթակիցը զրուցած է ՀայաստանեայցԱռաքելականեկեղեցգոյԴամասկոսիթեմիբարեջանԱռաջնորդՏ. ԱրմաշԵպս. Նալպանտեանինհետ: Զրոյցին շահեկանութեան համար զայն կ՛արտատպենք ամբողջութեամբ:
«Խմբ.»
«Պէտք է Սուրիահայութեան ցաւին յարգանքով մօտենալ: Եւ ճիշդ չէ մէկ երեւոյթը ընդհանարացնել: Մենք ոչ կ’արգիլենք, եւ ոչ ալ կը ստիպենք մեր զաւակները մնալու կամ երթալու: Անոնք, որոնք կը փափաքին Սուրիայէն հեռանալ մենք զանոնք կը քաջալերենք Մայր հայրենիք մեկնելու»:«Արեւելք»ին ըսաւ Հայաստանեայց Առաքելական եկեղեցւոյ Դամասկոսի թեմի առաջնորդ ՝ Տ. Արմաշ Եպս. Նալպանտեան: Սրբազանը նաեւ նկատել տուաւ, որ Սուրիոյ մէջ ապրող ոչ բոլոր հայորդիները կ’ուզեն Սուրիայէն հեռանալ նկատել տալով, որ համայնքի զաւակներուն մեծ տոկոսը պայմաններու եւ յստակ ապագայի հեռնանկարի բացակութեան հետեւանքով յայտնուած են շուարած վիճակի մը մէջ: Տ. Արմաշ Սրբազան հայրը «Արեւելք»ին տուած հարցազրոյցին մէջ (հարցազրոյցը ամբողջութեամբ կը տեղադրենք աւելի ուշ) յայտնեց, որ թէեւ Դամասկոսի մասին շատ չի խօսուիր հայկական լրատուական աղբիւրներու կողմէ, սակայն անոր շրջակայքը նոյնքան անապահով վիճակի մէջ է, ինչ որ Սուրիոյ տարբեր շրջանները, եւ այդ վտանգաւոր շրջաններու սահմանագիծը կ’անցնի հայկական եկեղեցւոյ թաղամասէն: Ապա անդրադառնալով այնտեղ տիրող կենցաղային պայմաններուն,սրբազան հայրը աւելցուց, թէ համեմատաբար ուրիշ շրջաններու աւելի բարւօք վիճակ մը կը պարզէ: Գաղութային կեանքին վերաբերեալ սրբազան հայրը նշեց, որ գաղութի բոլոր վարժարաններն ու ակումբները կը գործեն կանոնաւոր կերպով, եւ թէ ազգային կեանքը կը շարունակուի խնդիրներէն առաջ եղած նոյն եռանդով, սակայն աւելի համեստ ներկայութեամբ եւ համեստ պայմաններու մէջ: Զեկուցելով Դամասկոսահայ Գաղութի մարդահամարին մասին, սրբազանը յայտնեց, որ 1200 ընտանիքէ բաղկացած գաղութէն՝ որ կը նշանակէ 7000-8000 մարդ, այսօր մնացած է հազիւ 4000: Ան աւելցուց, որ բացի քանակական վնասէն, գաղութը կրած է նաեւ նիւթական մեծ վնասներ, Դամասկոսի վրայ գործուած ռմբակոծումներու հետեւանքով քանդուած է այնտեղ գործող Թ.Մ.Միութեան շէնքը, Ս. Սարգիս եկեղեցին, Հայ կաթողիկէ Թագուհի Տիեզերաց եկեղեցին, «Փարոս» Հայ կաթողիկէ վարժարանը, որու վրայ կատարուած ռմբակոծման հետեւանքով վիրաւորուած են 75 երեխաներ, իսկ «Ազգային Թարգմանչաց ճեմարան»ի վրայ եղած պայթումին զոհ գացած են չորս մանկահասակներ: Վերջերս, հայաստանցի մեծահարուստ պրն. Գագիկ Ծառուկեանի կողմէ Անթիլիասի կաթողիկոսարանին եղած իշխանական նուիրատութիւն մասին մեր հարցին շուրջ ան պարզաբանեց, որ առայժմմանրամասնութիւններ չունի, թէ ինչքան տոկոս պիտի յատկացուի Դամասկոսի թեմին: Ան աւելցուց, որ այս գծով Սուրիոյ ճգնաժամի առաջին օրերէն եղած է ընդհանուր պայմանաւորուածութիւն մը, որ բոլոր նուիրատուութիւները պէտք է հասնին կաթողոկոսարաններու եւ նուիրապետական աթոռներու միջոցաւ եւ անոնք իրենց հերթին գումարները փոխանցեն Սուրիահայութեան Շտապ Օգնութեան եւ Վերականգնումի մարմնին, որուն մէջ իւրաքանչիւր համայնք եւ քաղաքական ու մշակութային կազմակերպութիւն իր ներկայացուցիչը ունի, ուստի նուիրատուութիւններու ստանձման գործին մէջ պարտադիր չէ բոլոր կողմերու ներկայութիւնը: Տ. Արմաշ սրբազան սրտցաւօրէն յայտնեց, որ հայութեան կողմէ յաճախ անտեսուած կը մնայ միջազգային լրատուամիջոցներու կողմէ մեծ ուշադրութեան արժանացած Հոմսի մէջ գործող 110 ընտանիքէ բաղկացած եւ Դամասկոսի թեմին պատկանող հայ գաղութը եւ կոչ ուղեց աչքաթող չընել անոր կարիքները եւս: Մանրամասնելով, սրբազան հայրը տեղեկութիւն փոխանցեց գաղութի կրած վնասներուն մասին, ան յիշեց, որ Հոմսի մէջ գտնուող ազգային Սահակեան վարժարանն ու Սուրբ Մեսրոպ եկեղեցին, որոնք կը գործէին նոյն շէնքին մէջ, զինեալներու կողմէ վերածուած էր բժշկական կեդրոնի եւ օգտագործուած որպէս դաշտային հիւանդանոց, այդ իսկ պատճառով շէնքը չէ քանդուած, սակայն կը գտնուի անմխիթար վիճակի մը մէջ եւ կարելի չէ զայն օգտագործել:Սուրիոյ տաքնապի հանգուցալուծման մասին իր կարծիքը յայտնելով ան ըսաւ. «Յայտնի է, որ Սուրիոյ մէջ կատարուածը որեւէ մէկ ժողովրդավարական, քաղաքական կամ արաբական գարնան հետ կապ չունի եւ ոչ ալ բարեփոխումներու պայքար մըն էր եղածը, այլ միայն միջազգային եւ տարածաշրջանային հակամարտութիւններու դաշտ», ան նաեւ նկատել տուաւ, որ վերջին շրջանի քաղաքական եւ դիւանագիտական յարձակումները՝ ուղղուած Սուրիոյ ,մեղմացած են, եւ մեծ երկիրներու խաղաքարտերու փոփոխութիւնը ցոյց կու տայ Սուրիոյ տագնապին եւ ճգնաժամին իրական դէմքը եւ այս բոլորը ապահով կեանքի վերահաստատման յոյս կը ներշնչէ Սուրիոյ ժողովուրդին ընդհանրապէս եւ սուրիահայութեան մասնաւորաբար:Սրբազան հայրը իր խօսքի մէջ անդրադառնալով Հայաստանի կառավարութեան կողմէ վերջերս քննարկելի դարձած սուրիահայութեան տեղափոխութեան հարցին եւ հայաստանեան լրատուամիջոցներու կողմէ յանգեցուած եզրակացութիւններուն, թէ հալէպահութիւնը ամբողջութեամբ կ’ուզէ դուրս գալ երկրէն, սակայն անոր միջոցներ կը պակսին, ան կու գայ զգաստութեան հրաւիրելու վերջիններս եւ կոչ ուղելու անոնց, յարգանքով վերաբերիլ սուրիահայուն ցաւին, առանց ընդհանրացնելու երեւոյթները, քանի որ յստակ է, որ ոչ բոլորն են նման կարծիքի եւ անոնց մեծամասնութեան մտատանջութիւնը անհեռանկար ապագայի պատկերն է ու անելանելի անկողմնորոշուածութիւնը:
Սրբազան հայրը խօսքի աւարտին ուզեց յորդորել աշխարհասփիւռ հայութեան, որ շարունակուի սուրիահայութեան համար օգնութեան ձեռք մեկնելու ջանքերը, որովհետեւ տակաւին շարունակուող ճգնաժամային շրջանի 4-րդ տարուան մէջ այդ օգնութիւններու խիստ կարիքը կը զգացուի:
Թուրքիոյ մէջ պատրաստուած է 1915-ի ողբերգութեան նիւթով առաջին երկար ժապաւէնը՝ «Կորուսեալ Թռչունները», որ Հայոց Ցեղասպանութիւնը կը ներկայացնէ իբրեւ տեղահանութիւն։ Բեմադրիչներ Արէն Պերտեճիի եւ Էլա Ալեամաչի հեղինակած եւ Թուրքիոյ մշակոյթի նախարարութեան աջակցութեամբ պատ-րաստուած ժապաւէնին ծանուցումը մեծ հետաքրքրութիւն ստեղծած է եւ անիկա արդէն ցուցադրուած է 113 երկիրներու մէջ։
Ըստ Ermenihaber.am-ի՝ ժապաւէնին անդրադարձած թրքական «Ռատիքալ» պարբերականը կը գրէ. «Kara Kedi Film» («Քարա Քետի ֆիլմ») ընկերութեան պատրաստուած «Կորուսեալ Թռչունները» յատկանշական է մէկ գիշերուան մէջ իրենց ամբողջ ընտանիքը կորսնցուցած քրոջ ու եղբօր՝ Մարիամի եւ Պետոյի ընտանիքին որոնումները նկարագրող թախծալից պատմութեամբ, որ իր մէջ կ՛ամփոփէ հազարաւոր հայ երեխաներուն ճակատագիրը»:
Գլխաւոր դերերը ստանձնած են Տիլա Ուլուճան եւ Հերոս Ագոպեան, որոնք այս դերերուն համար ընտրուած են Թուրքիա բնակող եւ դերին համար թեկնածու հանդիսացող շուրջ 502 մանուկներէն:
«Տպաւորիչ տեսարաններով, տաղանդաւոր դերասաններով, մեծ պիւտճէով, պատմական իրականութեան համապատասխանող ստեղծագործական երեւակայութեամբ եւ բանաստեղծական երաժշտութեամբ ուշադրութիւն գրաւող «Կորուսեալ Թռչուններ»ու ցուցադրութիւնը Թուրքիոյ մէջ պիտի կայանայ Հոկտեմբերի աւարտին կամ Նոյեմբերի սկիզբը», գրած է «Ռատիքալ»:
Ըստ թրքական պարբերականին՝ ժապաւէնին նկարահանումները նախապատրաստուած են հինգ տարուան ընթացքին: Ընդհանուր առմամբ ժապաւէնին մէջ օգտագործուած են յատուկ այդ նպատակին համար հնամենի լուսանկարներէ ընտրուած եւ նոյնութեամբ կարուած շուրջ 1000 հատ հագուստ:
Ժապաւէնին համար պատմական մասնագիտական խորհրդատուութիւն տրամադրած է պերլինաբնակ Վահէ Թաշճեան եւ պոլսաբնակ Եդուարդ Թոմասեան:
«Կորուսեալ Թռչուններ»ու նկարահանումներուն համար յատուկ կերպով վերակառուցուած է 1890ին համապատասխանող եւ մինչեւ այսօր աւերուած վիճակի մէջ եղող կառոյց մը։ Ժապաւէնին մէջ տեղ գտած գիւղական հրապարակն ու սրճարանը եւս նոյնութեամբ վերարտադրուած են պատմական լուսանկարներէ:
Հինգ տարի տեւած ուսումնասիրութիւններէ եւ տարի մը տեւած նախապատրաստական աշխատանքներէն ետք սկսած նկարահանումները աւարտած են 30 օրուան ընթացքին:
Նինոծմինդայի շրջանի Գանձայ գիւղի Ս․ Կարապետ եկեղեցին կը վերանորոգուի։ Ներկայ պահին կ’ընթանան եկեղեցւոյ գմբէթի եւ վերին հատուածի վերանորոգման աշխատանքները։ Այս մասին կը յայտնէ Akhaltkha.net կայքը։
Վերանորոգման ծախսերը հոգան Գանձայ գիւղի բարերարները։ Կը նՆախատեսուի վերանորոգել նաեւ Ս․ Կարապետ եկեղեցին։
Սբ․ Կարապետ եկեղեցին կը յիշատակուի 1840 թուականէն, սակայն այսօրուան գմբէթ ունեցող եկեղեցին կառուցուած է 1859թ․։ Եկեղեցին կառուցուած է Վահան Տէրեանի պապիկ՝ հայր Գրիգորի ջանքերով։
Առանց տանիքի արդէն մէկ տարի գոյատեւող, Թիֆլիսի կեդրոնին գտնուող Սուրբ Մինաս եկեղեցին կանգնած է փլուզման վտանգի առջեւ: Մտավախութիւնը Հայ առաքելական եկեղեցւոյ Վիրահայոց թեմինն է: Թեմէն կը յայտնեն, որ առանց տանիքի գոյատեւող եկեղեցւոյ պատերը արդէն կը թուլանան, անոր հետեւանքով չի բացառիր, որ եկեղեցին փլուզուի: Այս մասին կը յայտնէ Akhltkha.net-ը։
Անցել է արդէն մէկ տարի, սակայն եկեղեցու նորոգման հարցով ոչ մի փոփոխութիւն չկայ: Վիրահայոց թեմը բազմաթիւ նամակներ յղած է պատկան մարմիններուն եւ ներկայացուցած եկեղեցւոյ վիճակը, սակայն ոչ մի փոփոխութիւն», ասաց Սուսաննայ Խաչատրեանը` յաւելելով, որ փլուզուած տանիքը վերանորոգելու փոխարէն քաղաքապետարանն ամբողջութեամբ ազատեց եկեղեցին տանիքից, եւ այսօր արդէն առանց տանիք եկեղեցու պատերը թուլանում են: Անձրեւները, քամիներն ու ձիւնն էլ աւելի են վատացնում իրավիճակը:
Երեւանցոց Սուրբ Մինաս հայկական եկեղեցին կը գտնուի Հաւլաբար թաղամասի Նոր Էջմիածին գործող եկեղեցիէն ոչ հեռու: Պահպանուած տուեալներուն համաձայն` Սուրբ Մինասը կառուցուած է 1790 թուականին: Սկզբնական շրջանին եկեղեցին մեծ կառոյց չէ եղած, եւ 1870 թուականին անհրաժեշտութիւն յառաջացած է առաւել
մեծցնել եկեղեցւոյ շինութիւնը: 1883-ի Յունուար 2-ին հին եկեղեցւոյ տեղը արդէն խոյացած է Երեւանցոց Սուրբ Մինասը: Խորհրդային տարիներուն եկեղեցին զրկուած է գմբէթէն եւ օգտագործուած իբրեւ արհեստանոց: ԽՍՀՄ փլուզումէն ետք Երեւանցոց Սուրբ Մինասը դասուած է «վիճելի» եկեղեցիներու թուին:
Չորեքշաբթի 5 Օգոստոս 2015-ի յետմիջօրէին «Զարթօնք»ի խմբագրատուն այցելեցին ՀՀ Գիտութիւններու Ակադեմիայի Հնագիտութեան եւ Ազգագրութեան Ինսթիթութի հետազօտողներ Լուսինէ Թանաճեանն ու Սոնա Ներսիսեանը:
Երիտասարդ մասնագէտները Պէյրութ կը գտնուին գիտականօրէն հետազօտելու Լիբանանահայ գաղութը: Անոնց հետ կը գործակցի Հայկազեան Համալսարանի Սփիւռքի Ուսումնասիրութեան Կեդրոնը:
Հանդիպման ընթացքին հայրենի մասնագէտները մեզ հետ զրուցեցին՝ թերթիս եւ Լիբանանահայ գաղութին վերաբերող տեղեկութիւններ քաղելու: Իրավիճակներ եւ երեւոյթներ լաւագոյնս վերլուծելու համար՝ շեշտը դրուեցաւ գիտական ուսումնասիրութեանց կարեւորութեան վրայ, որուն համար պէտք է միջոցներ ու կարելիութիւններ ստեղծուին:
Հանդիպումը հաճելի առիթ մըն էր կողմերուն հետաքրքրութեան դաշտը հանդիսացող՝ ընկերաբանական նիւթերու մասին միտքերու փոխանակումին:
Հիւրերը պիտի շարունակեն մնալ Պէյրութ՝ տեսակցելու եւ քննարկումներ կատարելու գաղութիս բաղկացուցիչ զանազան կողմերու եւ կառոյցներու պատասխանատուներուն հետ:
Երէկ, Պէյրութէն Փարիզ փոխադրուեցայ: Ուսանեցայ, աշխատեցայ, գործ հիմնեցի, ամուսնացայ, ընտանիք կազմեցի: Երբ երրորդ զաւակս՝ Գայիանէն ծնաւ, տուն տեղ ծախեցինք, փոխադրուեցանք Լը Ռէնսի. փՓոխանակ գործիս, դպրոցին մօտ ըլլալու: Բնական բան չէ՞ր որ փոխանակ ինծի՝ իրե՛նք, երեք բալիկներս չտանջուէին, Փարիզի առօրեայ երթեւեկի ահռելի տաղտուկէն: Երբ զաւակներս տասներեք տարեկանին դպրոցը աւարտեցին, մտնելու՝ ֆրանսական դպրոց, Փաթրիսիան խնդրեց պարոն Ադամեանէն, որ շարունակէր հայերէն լեզուի եւ գրականութեան դասաւանդումը, անձնական դասերով, մինչեւ, որ Պաքալօրէան առնեն: Մեր փափաքը չափազանցութի՞ւն է արդեօք, որ մեր զաւակները, մանկապատանեկան գիրքերէ անդին, տարիներու ընթացքին, վարժուին եւ սիրեն կարդալ Ռաֆֆի, Անդրանիկ Ծառուկեան, կարդան ժամանակակից Պըլտեան:
Ձեզմէ ոեւէ մէկը պիտի ընդունէ՞ր որ իր զաւկին ժառանգելի տան պարտէզէն մէկ քառակուսի մեթրն իսկ զեղչուէր: Ես ինչպէ՞ս ընդունիմ որ իմ ժառանգ ստացած լեզուն, գրականութիւնը, երաժշտութիւնը, վարքն ու բարքը, խոհանոցը, ամբողջ մշակոյթ մը, կորսուի:
Պէյրութ տարբեր էր: Մեր տան դիմաց կանգնած էր Սուրբ Նշան եկեղեցին: Կիրակի օրերը, մեր խոհանոցի պատշգամէն կը հետեւէինք հարսնիքներու «ով եկաւ, ով չեկաւ»ին: Շաբթուան օրերը, ամէն առաւօտ ժամը ութը տասը անցած, եկեղեցիի կից՝ Սուրբ Նշան դպրոցի աշակերտները, բակին մէջ զինուորական կարգապահութեամբ շարուած, իրենց դպրոցական օրը կը սկսէին երգելով Առաւօտ Լուսոն, օրհնութեամբ լեցնելով մեր ամբողջ շէնքը: Շէնքը՝ Տէրմէնճեան շէնքը, ինքնին գիւղ մըն էր: Քսաներկու յարկաբաժիններէն միայն մէկուն մէջ, չեմ գիտեր ինչպէս պատահած էր, ոչ հայ ընտանիք մը կը բնակէր: Կար տունէ տուն՝ պնակներու պարը: Ըստ սովորութեան, երբ յարգի ճաշ մը կամ անուշեղէն մը պատրաստուէր՝ մանթի, փախլաւա, պէտք էր պնակ մը անպայման ղրկել դրացիներէն մէկուն: Մէյ մը տիկին Սիրվարդին , մէյ մը տիկին Մարիին, մէյ մը երէցկին տիկին Յասմիկին, մէյ մը, գեղեցիկ Տիանային: Պէտք էր հետեւիլ եկած պնակներուն, թէ որը որո՛ւնն էր: Պնակներն ալ պարապ չէին վերադարձուէր, այսպէսով պնակներու պարը կը դառնար անվերջ: Որուն պզտիկը ակռայ կը հանէր, որուն աղջկան ձեռքը կը խնդրուէր, որուն փորը կը ցաւէր, սաղ շէնքը տեղեակ կ՛ըլլար: Անկէ անդին՝ չկար: Ընտանեկան հարցեր չկային, կամ ալ մենք տեղեակ չէինք: Ամէն պարագայի, Պէյրութի մէջ այդ ժամանակ ամուսնալուծում գրեթէ գոյութիւն չունէր:
Դպրոցը, Հայ Աւետարանական Գոլէճը, տունէն տասը վայրկեան անդին էր, քալելով: Վեց հարիւր աշակերտ ունեցող դպրոցին մէջ, նորէն մէկ հատ ոչ հայ աշակերտ կար, մեր դասարանի խեղճ Նէպիլը:
Մսագործը՝ Վրէժն էր, փռապանը՝ Այնթապցի Եղիան: Հագուստ կապուստ կը գնէինք մեծ շուկայի «Սու» Էլ Էրմէն» (Հայկական շուկայ) բաժնէն. Միայն սէրվիսին մէջ պէտք կրնար ըլլար արաբերէն խօսիլ:
Պէյրութ, խօսողը կը խօսէր հայերէն, կարդացողը կը կարդար հայերէն, գրողը կը գրեր հայերէն:
Հոս՝ կարդալ գրելը մոռցիր՝ եթէ մէկու մը զաւակը հայերէն խօսի, հերոս կը նկատուի:
Պէյրութ կային նաեւ մեծ հայրերս, մեծ մայրերս: Միհրան աղան՝ մեծատուն Շնորհօքեան տոհմէն սերած, ջարդէն ազատած՝ տեղափոխուած էր Պէյրութ: Երկար տարիներ իրենց եօթը զաւակներուն հետ բնակած էին մէկ սենեակի մէջ: Այդ ժամանակուան պայմաններուն մէջ, երբ օրեր շարունակ տուներնին հաց չէր մտներ, մեծ հայրս նախապատւութիւն տուած էր զաւակներուն ուսման եւ կրթութեան:
Միւս մեծ հայրս՝ Սեդրակ Պէզիրկանեան, ջարդի ընթացքին մազապուրծ եղած էր մահէ:
Շրջանաւարտ Կեդրոնական Թուրքիոյ «Այնթապ Գոլէճ» (համալսարանէն), Լիբանան հասնելուն Ղազիրի որբանոցի գորգի գործատան տնօրէնութիւնը ստանձնած էր: Որբանոցի փակումէն ետք, եղած էր Պէյրութի Ամերիկեան Համալսարանի Հիւանդանոցի՝ Միջին Արեւելքի առաջնակարգ հիւանդանոցին ընդհանուր հաշուապահը: Ղազիր աշխատած տարիներուն, իր ձեռքով շինած էր իրենց Էշրէֆիէի տունը, ուր բնակեցան մինչեւ իրենց դէպի Սան Ֆրանսիսքօ գաղթը, 1979ին:
Կը մտածեմ մեծ հօրս, ինչպէս մեծ մայրս կը կոչէր՝ պարոն Սեդրակին մասին: Ծնած էր առջի դարու վերջաւորութեան. ճանչցած էր օսմանեան խաւարը եւ համացանցի արագ դարը: Կը պատմէր թէ դպրոցական շրջանին տան լոյսին իւղը խնայելու համար, դասերը կը սորվէր փողոցի լապտերի լոյսով: Գիրք չըլլալուն՝ ուսուցչին գիրքերը ընդօրինակած էր: Եղած էր միշտ դասարանին առաջինը: Երեք երկիրներու մէջ ապրած, չորս մշակոյթներու տիրապետած, անգլերէնէ թարգմանած էր տասնեակ մը գիրքեր: Եղած էր սկզբունքի տէր, խօսքի տէր, աշխատասէր, պարտաճանաչ: Ամերիկեան Հիւանդանոց աշխատած երեսուն հինգ տարիներու ընթացքին, ոչ մէկ օր բացակայած էր գործէն, ոչ մէկ օր ուշ հասած: Այդ օրերուն երբ, ինչպէս մայրս կը պատմէ, գիշերուան մէջ պէտք էր մոմ վառել՝ նայելու ժամին եւ գիտնալու համար թէ արդեօք արթննալու ժամը հասա՞ծ էր…: Կը մտածեմ թէ որքա՜ն հաւատարմութեամբ իմ ստացած չափանիշերս փոխանցած եմ զաւակներուս
Մեծ մայրս՝ Մարիձա մամին, եօթը տարեկանին Ատըեամանէն Տէր Զօրի ճամբան բռնած էր: Գաղթի ընթացքին, իր աչքին առջեւ սպաննած էին մայրը, առեւանգած՝ փոքր եղբայրը: Իր մեծ քրոջ եւ միջնեկ եղբօր հետ, մէկ շարքի շարած էին զիրենք, որպէսզի խնայողութեան համար՝ մէկ փամփուշտով սպաննէին երեքը: Սակայն վերջին վայրկեանին ժանտարման բաւարար անմարդկայնութիւն չէր ունեցած, սեղմելու զէնքին ձգանը:
Մանկութեանս սնանած ըլլալով մեծ հայրերուս ջարդի պատմութիւններով, մեծ հայրերս՝ որոնք դէմ յանդիման գտնուած էին մահուան եւ որոնք մինչեւ իրենց վերջին օրերը լեցուն աչքերով կը պատմէին իրենց հարազատներուն կորուստը, Հայ դատը կը նկատեմ որպէս սրբազան դատ: Կը յուզուիմ, կ՚ընդվզիմ, կը պայքարիմ: Այսուհանդերձ, կը խորհիմ որ ներկայ կացութեան մէջ, Ազգը ունի ուրիշ հրամայականներ որոնք անտեսուած են. ուրիշ՝ աւելի անմիջական եւ աւելի անհրաժեշտ պայքարներ, ինչպէս Սփիւռքի գոյատեւումը, արտագաղթի կասեցումը, Հայրենիքի քաղաքա-տնտեսական կացութեան բարելաւման արագացումը:
Անդրադառնալու համար կացութեան, պէտք է ուշադրութեամբ դիտենք անցեալը, եւ առարկայականօրէն ներկան: Տասներորդ դարուն, Խրիմի մէջ հայութիւնը տեղւոյն բնակչութեան մեծամասնութիւնը կը կազմէր: Տասնեօթերորդ դարուն, Լեհաստանի մէջ ունէինք երեք հարիւր հազար հաշուող գաղութ: Այս Հայերէն մնացած է միայն իրենց կերտած եկեղեցիները: Յստակ է որ, քրիստոնէական մշակոյթի երկիրներու մէջ, մեր շունչը կարճ է…: Կ՚ըսուի, թէ վերջին տասը տարիներուն ընթացքին, մէկ ու կէս միլիոն Հայեր արտագաղթած են Հայաստանէն. Եթէ մենք մեր ձեռքը եղած հողին վրայ չենք կրնար մեր ժողովուրդը պահել, ի՞նչ տրամաբանութեամբ եւ որքա՞ն կորովով կրնանք մեր հողերուն պահանջատէր կանգնիլ…: Ունինք ոսկեայ ձեռքերով, տաղանդաւոր, ստեղծագործող, զարգացած ժողովուրդ. Հայրենիք մը, որ կը վայելէ Սփիւռքի նեցուկը:. Այսուհանդերձ, մեր աշխատավարձերը աւելի ցած են քան Չինաստան… Թուրքիոյ միջին եկամուտը մերինին եռապատիկն է: Կը խնդրեմ որ չարդարանաք ըսելով՝ թէ ծով չունինք, թէ շրջափակուած ենք: Զուիցերիան ալ ծով չունի, Իսրայէլն ալ շրջափակուած է:
Բոլորս ալ քաջատեղեակ ենք այս ամէնուն, սակայն որո՞ւ աշխատանքի օրակարգին վրայ են այս նիւթերը, ո՞վ կ՚որոշէ նիւթերու, գործերու առաջնահերթութեան կարգը եւ որո՞նք են ժամկէտները:
Այսօր ունինք Ազգ՝ բաղկացած Հայրենիքէն եւ Սփիւռքէն: Սփիւռքը կը ներկայացնէ ազգին 75 – 80 տոկոսը՝ թիւով. իսկ եթէ նկատի առնենք տնտեսկան ուժը, ան կը ներկայացնէ ազգի հարստութեան 98 տոկոսը: Հաշուելու ձեւը պարզ է. կը բաւէ բազմապատկել իւրաքանչիւր գաղութի թիւը իր երկրի միջին եկամուտով:
Հայրենիքը ունի պետական կառոյց եւ հիմնադրամ: Սփիւռքը ունի ո՛չ մէկը, ո՛չ ալ միւսը: Տրամաբանակա՞ն է որ այսքան ուժ մնայ անկազմակերպ:
Հայրենիքը, արեան գինով պահեց հողը, եւ աւելին նուաճեց: Արեան գինով: Արցախի պատերազմին, Հայրենիքէն եւ Արցախէն զոհուեցան հազարաւոր հերոսներ. Սփիռքը տուաւ քսան մէկ զոհ: Այսօր իրաւունք չունինք մեր տեղը նստած, քննադատելու Հայրենիքը: Մեզմէ քանինե՞ր իրենց զաւակները ղրկեցին Շուշիի ազատագրման մասնակցելու. մեզմէ քանի՞ «խենթեր» գացին հաստատուելու Հայրենիք:
Սփիռքն ալ իր կարգին մեծ աշխատանք տարաւ եւ յուզիչ յաջողութիւն արձանագրեց Հարիւրամեակին առթիւ: Իսկապէս: Սակայն ասոնցմով՝ հայրենիքի հողի պահպանումով եւ Հարիւրամեակի յաջողութեամբ բաւարարուիլը ինքնախաբէութիւն պիտի ըլլար:
Այսօր, Գերմանիա ծնած հազարաւոր Թուրքեր իրենց հայրենիքը կը վերադառնան, իրենց մայրենին կը սորվին, գործ կը հիմնեն, էսպէսասածբիզնէսկ՚անեն: Մենք ալ արտագաղթի ճամբան բռնած ենք: Հայրենի՛ք, «Յո՞ երթաս» (1)
Անցեալ Յուլիս 11ին, Պիլ Գլինթըն մասնակցեցաւ Սրէպրէնիցայի պոսնիացի 8.000 զոհերու այսպէս կոչուած «ցեղասպանութեան» նշումին: Թող կոչուի այդպէս, ոչինչ, բայց արդեօք ո՞ւր էր Պիլ Գլինթըն Ապրիլ 24ին: Արդեօք յարմար անձ մը նշանակուա՞ծ էր հեռաձայնելու իրեն եւ ուրիշներուն: Որո՞նք են մեր միջոցները: Ո՞վ կ՚որոշէ գործերու առաջնահերթութիւնը:
Ինչո՞ւ «Սի.Էն.Էն.»ը չանդրադարձաւ Ցեղասպանութեան Հարիւրամեակին, ինչպէս ըրին ֆրանսական հեռատեսիլի կայանները: «Սի.Էն.Է՞ն.»ն ալ Միացեալ Նահանգներու վարչակազմէն կախեալ է:
Չենք կրնար մեղադրել յամառօրէն աշխատող մեր ամերիկահայ արժէքաւոր անհատները, իրենց՝ ԱՄՆ-ու վարչակազմին տասնամեակներէ ի վեր ցուցաբերած աննկարագրութեան համար: Արդարեւ, վերջին չորս նախագահներէն ոչ մէկը յարգեց իր ընտրապայքարի ընթացքին՝ ցեղասպանութեան առընչութեամբ կատարած խոստումները: Պէտք է անդրադառնանք սակայն, որ իւրաքանչիւր գործի համար պէտք է տրամադրենք միջոցներ, երբեմն դիմենք մասնագէտներու: Պէտք է նաեւ դուրս գանք մեր գաղութներու՝ «գիւղ»ի մտայնութիւնէն: Այսօր աշխարհը մէկ է: Այլեւս սահմաններ չկան: Պէտք է ունենանք մեր՝ համասփիւռքեան հասարակաց տուեալները, անուանացանկերը, Ամերիկա, Ֆրանսա եւ այլուր գործածենք նոյն տեսերիզները, նոյն գովազդները, օրական գաղափար փոխանակենք, գործակցինք: Այսօր ժողովներ տեղի կ՚ունենան ցամաքամասէ ցամաքամաս, երբեմն ալ նոյն քաղաքին մէջ, Սքայփով:
Դիմագրաւելու համար ազգին առջեւ ծառացող մարտահրաւէրները, անհրաժեշտ է որ Սփիւռքը կառուցաւորուի, օժտուի կառոյցով մը, որ ըլլայ Համաշխարհային (global), համակարգուած, կազմակերպուած՝ իւրաքանչիւր մարզի պատշաճ մասնագէտներով, եւ ի վերջոյ ֆինանսաւորուած։
Օդանաւային թռիչքներու սկիզբը, յայտարարութեամբ կը նշեն ճամբորդներուն որ արկածի պարագային, ուրիշներու հոգածութիւն ընելէ առաջ, ճամբորդները ապահովեէն նախ իրենց թթուածինը: Անհրաժեշտ է, որ Սփիւռքը նախ ինքզինքին հոգ տանի, կամ առնուազն՝ չմոռնայ ինքզինքին հոգ տանիլ: Մտահոգուի իր զաւակներով, դպրոցներով, պատրաստէ կրթական ծրագիր, զբաղի Սփիւռքի տնտեսական հարցերով, համակարգէ արհեստակցական տարբեր միութիւնները՝ բժիշկներու, փաստաբաններու, ոսկերիչներու, անոնց ամպիոն տրամադրէ, նախաձեռնէ ուրիշ մարզերու միութիւններու հիմնադրութեան գործին, զբաղի արտաքին քաղաքական հարցերով…:
1938 թուականին, երբ Քեսապը Մուսալեռի հետ միատեղ տրուեցաւ Թուրքիոյ, Արշակ Չօպանեան Փարիզի Ֆրանսական Արտաքին գործոց պալատին մէջ, Կարդինալ Գրիգոր Պետրոս Աղաճանեան Վատիկանի մէջ, եւ Հռոմի Պապի Սուրիոյ ներկայացուցիչ Ռեմի Լեբրերդ Սուրիոյ մէջ, պայքար մղեցին, մինչեւ յաջորդ տարի Քեսապի Սուրիոյ վերադարձուիլը: Այսօր որո՞ւ օրակարգին վրայ է Քեսապի հարցը: Պիտի կարենա՞նք արդեօք պահել Կիլիկիայէն մնացած այս փոքր մասնիկը, այս սրբազան մասունքը: Պիտի կարենա՞նք արդեօք կանգուն պահել Քեսապի Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին, կառուցուած՝ 909 թուականին: Պիտի ունենա՞նք իմաստութիւնը կազմելու մարմին մը, ուժ մը, որ հարկ եղած պարագային բանակցի տարբեր կողմերու հետ, բանակցի Սուրիայէն դուրս՝ Մոսկուայի, Փարիզի, Պրիւսէլի, Ուաշինկթընի մէջ, միջազգային ուժերու հետ, Քեսապը ազատ գօտի յայտարարելու, որպէս մերը պահելու համար:
Որո՞ւ օրակարգին վրայ է Մխիթար Աբբահօր մեզի ժառանգ ձգած Սուրբ Ղազարի ապագան:
Արեւմուտքը վստահաբար իր ամբողջ ուժով պիտի ընդդիմանայ ռուսամէտ նկատուող Հայաստանի Հանրապետութեան թիզ մը հող տալուն:
Ո՞վ, ո՞ր մարմինը պիտի ըլլայ պահանջատէրը Թուրքիոյ դիմաց:
Ո՞վ կը վարէ մեր արտաքին քաղաքականութիւնը:
Ազգ, «Յո՞ երթաս»:
Մազերս ճերմկցան, այսուհանդերձ տակաւին սխալներ կ՚ընեմ, տակաւին չեմ հասած իմաստութեան փափաքած չափանիշիս: Չսխալելու համար, յաճախ կը ջանամ կիրարկել ուրիշներու յաջող իրագործումները: Մեր առջեւ կայ Սիոնական շարժման օրինակը: Ժամանակի մը մէջ, երբ համացանց, հեռաձայն, օդանաւ, նոյնիսկ ելեկտրականութիւն գոյութիւն չունէր, մարդիկ հաւաքուեցան, առանց դիւանակալական հարցերու մէջ խորասուզուելու, ծրագիր մշակեցին, յաջողցուցին: Դառն պայմաններու մէջ ազգ կազմեցին եւ պետութիւն հիմնեցին:
Ժամանակի ընթացքին, յատուկ անհատներ Պատմութեան ուղղութիւնը փոխած են, երբեմն դէպի գէշ, երբեմն՝ դէպի լաւ: Եթէ Սթիվ Ճոպզ ծնած չըլլար, «Էփըլ» համակարգիչները, Այ-Ֆոնը գոյութիւն պիտի չունենային. բջջային հեռաձայնները վստահաբար պիտի չըլլային այնպէս, ինչպէս որ են այսօր:
Եթէ Թէոտոր Հերցլ ծնած չըլլար, Սիոնական շարժումը եւ հաւանաբար Իսրայէլի պետութիւնը գոյութիւն պիտի չունենային: Պէտք չունինք նոր անիւ մը հնարելու: Օրինակը մեր առջեւն է: Պէտք ունինք միայն մարդոց, որոնք հաւաքուին եւ աշխատին: Մարդիկ, որոնք ըլլան հեղինակութեան տէր, ճանչուած՝ իրենց ուղղամտութեամբ, խոնարհութեամբ, անձնուիրութեամբ, իմաստութեամբ… ունենան հաւատք, խանդ, ըլլան ջուրը լակողներ(2):
Ո՞ւր է ձեր հաւատքը: Ինչո՞ւ մեր Արարատը, Սիոնաց լեռնէն ցած կը տեսնեք: Անոնք ալ քիչ առաջ խեղճ չէի՞ն: Ամբողջ տասնութ դարեր, իրենք ալ «փողոցը», իրենց Սփիռքին մէջ չմնացի՞ն: Անցեալ դարուն աշխատեցան, յառաջ գացին: Ինչո՞ւ չէ մենք: Մենք իրենցմէ ինչո՞վ պակաս ենք:
Զարթի՛ր ու ցնծա՛, ով Արարատի աղջիկ(3): Մի՛ վախնար ո՜վ Արարատ, թող ձեռքերդ չթուլնա՛ն. թող որդիներդ հաւաքուին ու զօրանան:
Երէկ, Պէյրութէն Փարիզ փոխադրուեցայ: Ամուսնացայ, ընտանիք կազմեցի: Երեք զաւակներս ալ հայ են: Հոգուով, սրտով, մշակոյթով: Կը խօսին, կը գրեն, կը կարդան հայերէն: Կը կարդան վէպ, օրաթերթ:
Երէկ էր. քառասուն տարի առաջ: Վաղը, արդեօք թոռներս ալ հայ պիտի ըլլա՞ն: Իմ, եւ իմ եղբայրներուս թոռներուն մէջ վստահաբար պիտի ըլլան Ազնաւուրներ, Գրիգորեաններ, Եղոյեաններ: Անոնք ալ պիտի ստեղծագործեն, կերտեն, նուաճեն: Արդեօք անոնք պիտի ըլլա՞ն հայ. պիտի նպաստե՞ն մեր մշակոյթին, մե՛ր հայրենիքին. gամ թէ արդեօք պիտի ըսեն՝ «Մեծ հայրս հայ էր»:
Սփիւ՛ռք, «Յո՞ երթաս»:
Կան մարդիկ որ գեղեցիկ գրիչ ունին, կը գրեն գրականութեան սիրոյն: Ուրիշներ կը գրեն երեւելու համար: Չեմ գիտեր, թէ օր մը առաջինին համար անհրաժեշտ տաղանդը պիտի ունենա՞մ, բայց վստահաբար միւսին ոչ ցանկութիւնը, ոչ ալ ժամանակը ունիմ:
Ուրիշներ գրեցին ողբալու: Կը հասկնամ. հարիւր տոկոս: Գրեցէ՛ք: Կը պատասխանե՛մ: Կ՚ընդունիմ ըլլալ ձեր Արտասուքի պատը:
Կը յուսամ այս անգամ, մէկ կամ երկու անձեր պիտի զօրակցին, թելադրութիւններ ընեն: Կամ գոնէ անձ մը պիտի պատասխանէ՝ «Հոս եմ»: Անձ մը, ճանչուած իր ուղղամտութեամբ, խոնարհութեամբ, անձնուիրութեամբ, իմաստութեամբ: Անձ մը, որ ունենայ հաւատք, խանդ, ըլլայ ջուրը լակող:
Լվովի հայկական մայր տաճարը, կառուցուած ԺԴ. – ԺԷ. դարերու ընթացքինՄիհրան Շնորհօքեան, Օսմանեան բանակին մէջ զինուոր, 1914թ եւ իր ընտանիքին հետ, Պէյրութ, 1923թ
Yesterday, I moved from Beirut to Paris. I studied, got employed, founded a company, got married and formed a family. When my third child Gayanee was born, we sold our house and moved to the Le Raincy neighborhood, to be close to the children’s school, rather than my workplace. Wasn’t it natural to spare my children, rather than me, from the daily Paris traffic, and horrible uproar?
When my children graduated school at age thirteen, and were getting ready to enter the French school, Patricia asked Mr. Atamian if he would provide private lessons, teaching Armenian language and literature, until the children finish their “Bacalaureat”. Would it be overly demanding to wish our children to know Armenian beyond the middle school level, so over the years, they are able to read and appreciate Rafi, Antranig Dzarugian, and the more contemporary Beledian. Isn’t it important that beyond “Kach Vartan”, my children recognize, look up to as a hero, and idealize Monte’?
Would any of you relinquish even one square meter of the land you intend to leave as an inheritance to your children? Than how could I accept that the language, literature, music, habits, traditions, culinary wealth, the entire culture I inherited be lost?
Beirut was different. Facing our house was the Sourp Neshan Church. On Sundays, standing on our kitchen balcony, we used to watch the weddings, follow up on who attended and who was absent. On weekdays, at ten past eight in the morning, students attending the school next to the church used to line up with military precision, and start their school day singing “Aravod Luso”, blessing thus our entire building. Our building, the “Dermenjian building” was itself, a “village”. Surprisingly, out of the 22 apartments, only one was inhabited by a non-Armenian family. There was the traditional dance of plates that made its way across multiple households. According to tradition, when a valued dish or sweet was baked, such as a Manti or a Pakhlava, a plate had to be sent to one of the neighbors. It could have been Mrs. Sirvart, Mrs. Marie, sometimes Yeretzgin Hasmig, or the beautiful Diana. One had to pay attention to remember which of the received plates belonged to whom. The plates could never be returned empty, thus ensuring the dance of the plates was eternal. When a child teethed, or someone’s daughter was approached by a suiter, or someone had a belly ache, the entire building was aware. There were no further trivialities which were circulated. There were no family feuds, or if they were, we were not aware of them. In any case, in the Beirut of that time, divorce was almost non-existent.
Our school, the Armenian Evangelical College, was within a ten minute walking distance from our home. In the entire population of about 600 students, here too, there was only one non-Armenian student; our very own classmate –the poor Nabil.
Vrej was the butcher. The Aintabtsi Yeghia was the baker. We used to buy our clothing and shoes from the Armenian section “Suk el Ermen” of the Big Market. We may have needed to talk Arabic only when using the Beirut public transportation, the service. In Beirut, those who spoke, spoke in Armenian; those who read, read in Armenian; those who wrote, wrote in Armenian. Here, one would not even consider inquiring about a child’s ability to read or write. If someone’s child merely speaks Armenian, than the parent is considered a hero.
In Beirut, we also had our grandfathers and grandmothers. Mihran Agha, a descendent of the notable Shnorhokian family, had survived the Armenian genocide and escaped to Beirut. For many years, the family, with all seven children, lived in one room. During those years, when for several days in row, there was hardly anything to eat, my grandfather had given priority to the education of the children
My other grandfather, Setrag Bezirganian, had barely survived the Armenian Genocide. Once in Lebanon, being a graduate of the Aintab College of Central Turkey, he accepted the position of the director of the Ghazir orphanage Rug factory. After the orphanage was closed, he took the position of the general accountant of the American University Hospital, the foremost hospital in the Middle East. While working at the Ghazir orphanage, he had built with his own hands, their house in Eshrefiyeh, where they lived until their emigration to San Francisco in 1979.
I often think of Mr. Setrag, as my grandmother used to call my grandfather. He was born at the end of the 19th century, experienced the Ottoman darkness, as well as the tremendous pace of the internet age. He used to recall how, during his childhood years, he studied under the street lamppost, to save the household lamp oil money. Since he didn’t have books, he used to hand copy the teacher’s book. He had always been the first of his class. He had lived in three countries, was well versed in four cultures, and had translated a dozen or so books from English to Armenian.
He was a man of principal, a man of his word, trustworthy, diligent, and reliable. During the thirty five years he worked at the American University Hospital, he had not missed a day of work, had never been late to work. Those were the days when, as my mother recalled, my grandfather had to light the candle at the middle of the night to check the time, to see if it was time to get up… I wander how successful I have been in transmitting my grandfather’s value system to my children.
My grandmother, Mariza Mami, had left Adiyaman and headed towards Der Zor, at age seven. She had witnessed her mother’s killing and the kidnapping of her younger brother. They had lined her up with her sister and older brother in a row, so they could kill them with one bullet, saving their ammunition. At the last moment, the gendarme had lacked sufficient inhumanity to pull on the trigger.
Having been nourished during my childhood with my grandparents’ stories of the genocide, my grandparents who had faced death, and till the end of their lives recalled with tears in their eyes the loss of their loved ones, I consider the Armenian Question a holy cause. I get emotional, I rebel, and I struggle. Still, given the current reality, I think that our nation has other challenges that are being ignored. We need to address the more immediate and important challenges, such as the continued survival of the Diaspora, putting an end to the high emigration rate, improving the political system and accelerating the economic growth within the homeland.
To have a good appreciation for the situation, we should study the history with interest, and look at the present, objectively. In the tenth century, Armenians formed the majority of the population of Crimea. In the 17th century, there were three hundred thousand Armenians in Poland. What is left from both communities are the churches they built. It is clear that our chances of subsistence within countries of Judeo-Christian culture are very limited …. They say that within the last ten years, one and a half million Armenians have emigrated from Armenia. If we cannot keep our population on the land that is at hand, with what logic, and with how much vigor, can we demand the return of our lands in Western Armenia? . . . We have a people with “Golden hands” who are talented, creative, educated. Our homeland has the backing of the diaspora. Yet, our wages are lower than that of China… and the average wage in Turkey is three times that of ours. Please don’t justify advancing arguments that we don’t have access to the sea, or that we are landlocked. Switzerland also does not have access to the sea, Israel is also landlocked.
We are all aware of these issues, but who is carrying these issues on their agenda????? Who decides the order, the priority and the sequence of addressing these issues?
Today we have a nation, consisting of the homeland, and the diaspora. The diaspora comprises 75-80 % of the population. If we consider the economic power, the diaspora represents 98% of the nation’s wealth. It is easy to calculate. Simply multiply the size of the population in each community, by the country’s average income. The homeland has a structure, that of a government, and a fund. The diaspora has neither. Is it logical that a power such as the diaspora remain unorganized?
The homeland shed blood to retain the land, and achieved more. It shed blood. During the Kharapagh struggle, thousands of brave men from the homeland and the Atzakh sacrificed their lives, versus 21 from the diaspora. Today, we do not have the right to criticize the homeland. How many of us sent their sons to liberate Shushi? How many “crazy ones” immigrated and settled in the homeland? The diaspora, in turn worked hard to attract attention to the centennial of the genocide. It did so. However, to be satisfied with these accomplishments, of retaining the homeland and commemorating the centennial, is nothing but self-deceit. Today, many German born Turks are returning to their homeland, learning their language, establishing businesses. We, on the other hand, are leaving our country, emigrating.
Homeland, “Quoi vadis” (where are you heading)? (1)
Last July 11th, Bill Clinton participated in the commemoration ceremony for the Srebrenica 8000 Bosnians who were murdered during the so called “Genocide”. Let it be called as such, that’s ok, but pray say, Where was bill Clinton on April 24th? Was there someone assigned to call him and others? What means do we offer ourselves? Who decides the sequence of execution of our agenda? Why didn’t CNN address the Genocide in the same manner as the French TV stations did? Is CNN also dependent on the US foreign policy?
We cannot criticize those American Armenians who so diligently work, for the immoral policy of the US governmental bodies. It is well known, that of the last 4 presidents, none honored their election time promises about the recognition of the Armenian Genocide. We, the diaspora have to be cognizant of the fact that to achieve any progress, we have to make available the appropriate resources, and sometimes enlist experts. We also have to come out of the localized, village mentality. Today the world is global. Borders do not exist. Our Diaspora has to also be a global entity, be aware of its global resources, have its global membership, be it in the US, France or elsewhere. We should use the same database of contacts, the same advertising messages, the same videos, exchange ideologies on a daily basis, cooperate. Today people have meetings across different continents using the mechanisms such as skype.
To overcome the challenges posed, it is important that the Diaspora have a structure which is global, coordinated, organized, with professional persons in charge in each field and clearly, a structure which is financed.
At the beginning of every flight, there is an announcement that advises passengers that it is of utmost importance, in case of an emergency, before caring for other people, to first put on their own air-mask. It is imperative that Diaspora first take care of itself, or at a minimum, remember to take care of itself. It should pay attention to its future generations, its schools, the educational curriculum it follows; it should address economic issues, coordinate among different exiting associations like that of doctors, lawyers, jewelers, and it should encourage forming new ones; It should address issues of foreign affairs …
In 1938, when Kessab, together with Musadagh was given to Turkey, Arshag Chobanian in the foreign ministry of Paris, Cardinal Krikor Bedros Aghajanian, in the Vatican, and the Papal representative Remi Leprert in Syria, struggled each in their cities, until a year later, Kessab was re-attached to Syria.
Today, who has Kessab on their agenda? Will we be able to retain this last, small portion of Cilicia, this sacred fragment?
Will we be able to secure the existence of Kessab’s Sourp Stepanos church built in 909? Will we have the wisdom to form a team, a force, that when needed, will negotiate with the international powers outside of Syria, such as Moscow, Paris, Brussels, Washington, and declare Kessab a neutral zone, to keep it ours?
On whose agenda is the future of St. Lazar , which we inherited from Mkhitar Appahayr?
The West will certainly resist tooth and nail all attempts of the Republic of Armenia which it considers pro-Russian, to get any piece of land from Turkey.
Who, which entity will be driving the Armenian demands from Turkey? Who is leading our foreign policy?
Nation, “Quoi vadis”?
I have already gone grey, yet I continue to make mistakes; I haven’t reached my desired level of wisdom. To avoid mistakes, I often try to apply what others have successfully implemented. We have the example of the Zionist movement. During a period when there was no internet, phones, airplanes, even electricity, people got together, without getting strangled with bureaucracy, developed a plan, and worked towards successfully implementing it. Under difficult circumstances, they formed a nation and founded a state.
Over time, specific individuals have changed the course of history, sometimes towards destruction and sometimes towards marking progress. If Steve Jobs had not been born, we would not have had Apple computers, I-phones. Smartphones would certainly not exist in their current shape and form.
If Theodore Herzel had not been born, the Zionist movement, and most probably the state of Israel would not exist. We don’t need to re-invent the wheel. We have an example in front of us. We just need the right individuals to come together and work. Individuals who carry weight, are known for their integrity, humility, devotion, wisdom, faith, are motivated, Individuals who lap the water(2):
Where is your faith? Why do you see our Ararad any less in stature than that of Mount Zion?
After all, not so long ago, they were also desolate. For eighteen centuries, weren’t they also “out on the street” in their own diaspora? They worked hard during the last century, and made progress. Why can’t we accomplish the same?
Wake up and rejoice, daughter of Ararad(3). Do not fear, and do not weaken oh Ararad. Do not let your hands hang limp; let your sons gather and gain in force.
Yesterday, I moved from Beirut to Paris. I got married, formed a family. My three children are Armenian in spirit, heart and culture. They speak, write, read Armenian. They read novels, read daily newspapers.
It was yesterday, forty years ago. Tomorrow, will my grandchildren be Armenian? Among my and my brothers’ grandchildren, there will certainly be Aznavours, Krikorians, Egoyans. They will also create, build, achieve. Will they be Armenian? Will they contribute to our culture, our homeland, or will they merely say “My Grandfather was Armenian”?
Diaspora, “Quoi vadis” ?
Some people have great penmanship, and create great literature. Others write to get attention. I don’t know if I will ever have the talent to fall in the first category, but I certainly don’t have the time or inclination to fall in the second category.
I write for a goal.
My writing is a beckoning.
In the past, many who have read my articles have written and congratulated me. You can still write and congratulate. I will answer.
Others have written to lament. I totally understand them. Write. I will answer. I will accept to be your Wailing Wall.
However, I wish this time, at least someone will say I am here to collaborate. Someone known for their integrity, humbleness, devotion, wisdom. Someone who will have the faith, vigor; someone who will have the passion to lap the water.
“Quoi vadis” Henrig Shainkuchi’s 1895 novel, where the Polish writer deals with the time’s issues of a divided
Judges 7:5
Zephaniah 3:14-17
Setrag Bezirganian’s Biology book
The Armenian Cathedral of Lvov, built between the 14th to 17th centuriesMihran Shnorhokian, Enrolled in the Ottomon Army
«Պիրկիւն» լրատուական կայքէջի վրայ Ֆերիտուն Նատիրի ստորագրութեամբ հրատարակուած է յօդուած մը, որուն մէջ յօդուածագիրը կը յիշեցնէ, թէ Սեւան Նշանեան երկար ժամանակէ ի վեր բանտը կը գտնուի պարզապէս անոր համար, որ 60 մեթր քառակուսի հրաշալի շէնք մը կառուցած է Մաթեմաթիկ գիւղի Փիլիսոփայութիւն թաղամասի մէջ: Որքան ալ անհաւատալի ըլլայ, Նշանեանի բանտարկութեան պատճառը այս է, մինչ Թուրքիոյ մէջ անհաշիւ շէնքեր կը շարունակեն մնալ, հակառակ որ ապօրէն կերպով կառուցուած են: Իսկ Նշանեան ոչ միայն իր գիւղը կոչեր է Մաթեմաթիկ գիւղ կամ իր թաղամասն ալ կոչեր Փիլիսոփայութիւն թաղամաս, այլ նաեւ հոն շիներ է շատ գեղեցիկ փոքրիկ շէնք մը:
Ամէն մարդ գիտէ սակայն, որ Նշանեան իրականութեան մէջ այդ փոքրիկ շէնքին շինութեան համար չէ, որ բանտարկուած է: Իշխանութիւնները այդ շէնքը իբրեւ պատրուակ գործածեցին, որպէսզի լռեցնեն Նշանեանը: Նոյնը կ՛ըսէ յօդուածագիրը, որ կը գրէ այսպէս.
«Մարդու մը արժէքը ինչպէ՞ս կը չափուի: Անշուշտ ամէն մարդ արժէքաւոր է, բայց մարդոց բուն արժէքը կը չափուի այս աշխարհի մէջ անոնց ձգածներէն: Եթէ Սեւան Նշանեանը բանտարկողները գոյութիւն չունենային, աշխարհ ի՞նչ կը կորսնցնէր, չեմ գիտեր, ասիկա իրենց պէտք է հարցնել, բայց եթէ Սեւան Նշանեանը չըլլար, գոյութիւն պիտի չունենային հարիւրաւոր գիրքեր ու թարգմանութիւններ, գոյութիւն պիտի չունենար Շիրինճէ գիւղը, գոյութիւն պիտի չունենար Մաթեմաթիկ գիւղը, կամ թէ այդ գիւղը այսօրուան պէս պիտի չըլլար, գոյութիւն պիտի չունենային Նշանեանի կողմէ Թուրքիա բերուած «Քոմոտոր» համակարգիչները, Թուրքիոյ մէջ հրատարակուած պիտի չըլլար համակարգիչի առաջին պարբերաթերթը, մանաւանդ գոյութիւն պիտի չունենար թուրք լեզուագիտութեան այն հրաշալի ուսումնասիրութիւնը, զոր կատարած է Նշանեան: Նշանեան այս բոլորին մասին պատմած է իր ինքնակենսագրական գիրքին մէջ ու անկարելի չէ չսարսափիլ անոր ցուցաբերած քաջութեան դիմաց:
Յօդուածագիրը օրինակներ կը նշէ Նշանեանի բառագիտութեան գիրքէն ու դիտել կու տայ, որ ան բացած է թուրք լեզուագիտութեան նոր մէկ ուղին: Այնուհետեւ կը յիշեցնէ, թէ Նշանեան ինչեր ըսած էր, երբ բանտ կը մտնէր:
«Թուրքիա դժբախտաբար կը կառավարուի այնպիսի մարդոց կողմէ, որոնք չունին հորիզոն, տեսիլք, որոնք չափ չունին ու գաճաճներ են: Մեղք է այս երկրին: Բոլորս ալ արժանի ենք աւելի լաւին: Կը յուսանք, որ օրին մէկը տեսիլք ունեցող, լաւը գէշէն զատորոշել գիտցող մարդոց կողմէ կառավարուի այս երկիրը: Եթէ իրենց ուզածին պէս չես խաղար, քեզ կը պատժեն: Զիս ալ բանտարկելու այսպիսի միջոց մը գտան: Իմ ըսածներուս ու ըրածներուս համար ինծի դէմ հարիւրաւոր դատեր բացուած են: Քաղաքական իշխանութիւնները եթէ ուզեն, կրնան սրբագրել այս անիմաստութիւնը: Այնքան շատ դատ կայ ինծի դէմ, որ չեմ գիտեր, թէ ասոնց հաշիւը ինչպէ՞ս պիտի բռնուի: Մաթեմաթիկի մասնագէտ մը անգամ այս հաշիւին մէջէն չի կրնար ելլել: Բայց գիտեմ, որ բաւական երկար ժամանակ պիտի մնամ ներսը»:
