ՎԱՀԱՆ ԹԷՔԷԵԱՆ
Ահաւասիկ ինչ գրած է մեծ խմբագրապետը թուականէս 77 տարիներ առաջ:
Արդարեւ Վահան Թէքէեան «Արեւ»ի 20 Մարտ 1943ի թիւին մէջ դիպուկ կերպով կ՛անդրադառնայ յեղափոխական ոգիին մասին, որ կարեւոր է ընդհանրապէս մարդկութեան յառաջընթացին համար մանաւանդ երբ հասարակութիւն մը լճացում կ՛ապրի:
Ան իր գրութեան մէջ յստակ ու լիաբերան կը նշէ, որ յեղափոխութիւն մը ե՞րբ կը յաջողի եւ ի՞նչ պարագաներու մէջ կը ձախողի:
Իր այժմէականութեան համար հետեւեալ սիւնակով զայն կը յանձնենք մեր ընթերցողներու դատողութեան, շեշտելով կարեւորութիւնը մեր հոգիներուն մէջ վառ պահելու յեղափոխականութեան ոգին, որուն այնքան պէտք ունի մեր ազգին իւրաքանչիւր կառոյցը պայմանով, որ ճիշդ հասկնանք թէ ամէն «յեղափոխութիւն» կոչուող բան յեղափոխութիւն չէ, ինչպէս, որ ամէն այսպէս կոչուած յեղափոխական՝ յեղափոխական չէ:
«Խմբ.»
Ազգերու կեանքին մէջ երբեք մարելու չէ յեղափոխական ոգին:
Անով է որ Եգիպտոս իր անկախութիւնը գտաւ. անո՛վ ան կ’աշխատի ներքնապէս ալ կերպարանափոխուիլ՝ թշուառութիւնը բարօրութեան վերածելով, մտքի լոյսը իր զանգուածներուն մէջ տարածելով:
Ան պէտք է գործէ յաճախ, ամէն մարզի եւ ամէն ապրիլ ուզող ժողովուրդի, ուստի նաեւ մեր մէջ:
Ի՞նչ խօսք որ խաղաղ չէ իր գործունէութեան ո՛չ սկիզբը եւ ո՛չ ընթացքը: Մէկ կողմէ՝ հինը շատ կարծրացած, ժայռ դարձած ըլլալուն եւ միւս կողմէ նորին պահանջքը սաստկապէս զգացուելու պատճառաւ՝ ան կը ծագի յանկարծ եւ կը մեծնայ, կը տարածուի հետզհետէ, փոթորիկի մէջ:
Իր մարզը քաղաքական չէ միայն, ոչ ալ ընկերային տարամերժօրէն՝ այն իմաստով որով այս վերջին բառը կ’առնենք սովորաբար. բայց ամէնէն շատ եւ գրեթէ միշտ ընկերային է նորէն, եթէ նկատի ունենանք որ մարդկային հաւաքական կեանքին բարեփոխման կը ձգտի իւրաքանչիւր պոռթկումը, իւրաքանչիւր յարձակումը յեղափոխական ոգիին, կրօնական ըլլայ այդ կեանքը թէ գեղարուեստական, բարքերու թէ վարչական դրութեան նորոգումին վերաբերի պահանջքը:
Յեղափոխական ոգի՛ն ունեցած եւ ի յայտ բերած է մեր ազգը շատ հինէն, բառին հանդիսաւորապէս եւ պիտի ըսէինք՝ պաշտօնապէս գործածութենէն շա՜տ առաջ:
Այդ ոգին ատենօք ալ, ինչպէս վերջին ատեններս, կրած է ձախողութիւններ, բայց մեռած չէ, բայց նորէն ու նորէն արթնցած եւ գործած է: Որովհետեւ՝ ան չի յաջողիր միշտ: Ան կը ձախողի՝ երբեմն իրմով գործողներուն, երբեմն իրեն դէմ գործողներուն պատճառաւ: Առաջիններուն սխալները եւ, սխալներէն աւելի՝ հաւատքի թուլացումը, մինչեւ իսկ այլասերումը, անոնց դաւաճանութիւնը, կը խափանեն յեղափոխական ոգիին յաղթանակը: Մինչ դիմադրութիւնը, նոյնիսկ շատ զօրաւոր, կրնայ առժամապէս միայն արգիլել անոր ընթացքն ու ժամանումը՝ եթէ ոգին ճշմարտապէս յեղափոխական է:
Հաւատքի թուլացումը, այլասերումն ու յեղափոխութեան դէմ դաւաճանութիւնը նախկին յեղափոխականներու՝ մէկն է կեանքի մեծագոյն ողբերգութիւններէն, որ միանգամայն միտքն ու սիրտը կը ճզմէ, կ’անէացնէ:
Որքան ալ վարժուած ըլլանք այդ տեսարանին, նորէն չենք ուզեր ըմբռնել թէ մէկը կրնայ բնականօրէն, առանց որեւէ անազնիւ պատճառի հրաժարիլ իր երէկուան ատելութենէն՝ աւելի դիւրին է, մեզի համար, սիրոյ մը քան թէ ատելութեան մը պաղիլը ընդունիլ. եւ յեղափոխական ոգին, արդարեւ, աւելի շատ ատելութիւն է քան թէ սէր, ատելութեամբ գործող սէր ըլլալուն համար է՝ որ յեղափոխական կը կոչուի, որ յեղափոխական է…:
Իր թշնամիները անոնք չեն միայն որոնց դէմ կը կռուին յեղափոխականները՝ զանոնք զինաթափ ընելու եւ անոնց ներկայացուցած ու պաշտպանած հին բաներուն փոխարէն նորերը հաստատելու համար. իր մեծագոյն թշնամիները անո՛նք են՝ որոնք զինք որդեգրած ըլլալ կը յաւակնին բայց գործի անցնելու համար կը վարանին կը տատանին իրենց խոհեմութեան, զգուշաւորութեան եւ ուրիշ նման առաքինութիւններու յուշածումով գործողները կը ջլատեն:
Առհասարակ, քաղքենիական ոգին է՝ որ զայն ամէնէն շատ կը հալածէ կամ իր կրաւորական դիմադրութեամբը կ’աշխատի խոչընդոտ հանդիսանալ յեղափոխական ոգիին արշաւին: Եւ քաղքենին, դժբախտաբար, կ’ապրի երբեմն քով քովի յեղափոխականին հետ միեւնոյն անձին մէջ, որմէ ալ առաջ կու գան, հետեւաբար, յեղափոխութիւններու ամէնամեծ ձախողանքները յեղափոխականներու՛ երեսէն:
Ա՛յն պատճառով որ մեր վերջին ապստամբական խլրտումը – սխալմամբ «յեղափոխական» կոչուած եւ իբրեւ «շարժում» յիշուած – վրիպեցաւ, մենք, այդ վրիպումը վերջնականապէս հաստատուելէն ասդին ամէն օր քիչ մը աւելի կարծէք, կ’ուծանանք եւ կը հեռանանք յեղափոխական ոգիէն, փոխանակ զայն թարմացնելու եւ ծառայեցնելու հոն ուր պէտք է:
Իրենց «օրերը անցուցած» ծերերուն եւ այդ օրերը անցընելու վրայ եղող մեր հասուն մարդոց մէջ՝ այս երեւոյթը այնքան ալ անբնական եւ դիտողութեան արժանի պիտի չըլլար թերեւս: Հո՛ն ուր անիկա վրդովիչ եւ վտանգաւոր կը դառնայ՝ հոն է երբ զայն կը գտնենք նաեւ երիտասարդութեան մէջ:
Ընդհանուր է արտասահմանի ամէն կողմը, հիմա տարիներէ իվեր, մեր երիտասարդութեան մէջ յեղափոխական ոգիին նուազումը, «հանգիստը» գրեթէ – այս բառը գործածելով կղերականներու մահուան առթիւ իրեն տրուած իմաստովը: Կուսակցական ըլլան թէ անկախ, պատկանին «յեղափոխական»ը լռութեամբ կամ գիրո՛վ մը գոնէ իրենց անունին կցած մարմիններու, եւ կամ՝ իր քաղաքական ու ընկերային սկզբունքներովը զայն մէկդի թողած մարմինի մը, այդ երիտասարդները ընդհանրապէս այնքան «խելօք» են՝ որ տառացիօրէն կ’ընդունին ամէն պատուէր եւ պատգամ, մինչեւ իսկ իրենց ա՛յն մեծերէն որոնք ոչ մէկ բանով պատգամախօս ըլլալու իրաւունքն ունին:
Որեւէ նոր, իրապէս ազատ՝ երիտասարդական գործ չ’երեւիր մեր կողմերը, մինչեւ անգամ գրականութեան մէջ, – «երիտասարդական»ը հասկնալով ոգիի այնպիսի նորութեան մը մէջ՝ որ պիտի կրնար յեղափոխական կոչուիլ:
Բարենորոգումէն զատ՝ որուն այնչափ կը կարօտի մեր հաւաքական եւ նաեւ սոսկական կեանքը, մեր ազգային զարգացումն ալ, զարգացու՛մ սրտով եւ մտքով, պէտք ունի յեղափոխական ոգիին իրապէս թանկագին օգնութեան…:
