«Զարթօնք» Հայրենիքի Մէջ – 21 –
Հայ Մամուլի Տարուան Առիթով Յատուկ Հարցազրոյց ՀՀ Ազգային Գրադարանի Տնօրէն Տիգրան Զարգարեանի Հետ
Զրոյցը Վարեց՝
Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոս Արամ Ա. Վեհափառը 2019-ն հռչակած է «ՀԱՅ ՄԱՄՈՒԼԻ ՏԱՐԻ»: Յունուար 13-ին Անթիլիասի մայրավանքի Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ մայր տաճարին, ինչպէս նաեւ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան թեմերու բոլոր եկեղեցիներուն մէջ սուրբ եւ անմահ պատարագի ընթացքին ընթերցուած է վեհափառ հայրապետի հայրապետական սրբատառ կոնդակը։
Կոնդակին մէջ Նորին Սրբութիւնը շեշտած է հայ մամուլի կարեւորութիւնը, կոչ ուղղած է թեմակալ առաջնորդներուն, ազգային իշխանութիւններուն, քոյր կազմակերպութիւններուն, որ հանդիսութիւններու, սեմինարներու, համագումարներու, դասախօսութիւններու, ցուցահանդէսներու կամ հրատարակութիւններու միջոցով ներկայացնեն հայ մամուլի եզակի կարեւորութիւնը հայ ժողովուրդի կեանքին մէջ։ Նկատի ունենալով, որ ՀԱյաստանի Ազգային Գրադարանը մեծագոյն շտեմարաններէն մէկն է Հայ մամուլի արխիւին, այս թեմայի վերաբերեալ «Զարթօնք» օրաթերթը զրուցեց է ՀՀ Ազգային գրադարանի տնօրէն Տիգրան Զարգարեանի հետ:
***
– Պարոն Զարգարեան, շնորհակալ եմ, որ հարցազրոյցի հրաւէրը չմերժեցիք: Ինչպէս արդէն գիտէք, 2019 թուականը Արամ Ա. կաթողիկոսի նախաձեռնութեամբ հռչակուած է հայ մամուլի տարի: Այս առումով կ»ուզեմ նախ խօսիլ մամուլի, յատկապէս տագիր մամուլի կարեւորութեան ու դերին մասին:
– Տպագիր մամուլի դերը միշտ ալ կարեւոր եղած է, որովհետեւ մամուլը ինքնին այն եզակի աղբիւրն է, ուրկէ ապագայի հետազօտողը կրնայ պատկերացում կազմել, թէ տուեալ ժամանակաշրջանին տուեալ համայնքին մէջ ի՛նչ իրադարձութիւններ տեղի ունեցած են, ի՞նչ կիրքեր բորբոքած եղած են, մարդիկ ի՞նչ մտահոգութիւններ, երազներ ու ցանկութիւններ ունեցած են: Մեծ գաղտնիք չէ, եթէ նշեմ, որ պատմութեան մէջ առաջին թերթը մեր թուարկութենէն առաջ 59 թուականին տպագրուած է Հուլիոս Կեսարի ժամանակաշրջանին: Անկէ ետք 1666 թուականին Իտալիոյ մէջ մամուլ տպագրուած է ու այդպէս շարունակուած է: Մեր մամուլը «Ազդարար»-ն է, որ տպագրուած է Մատրասի մէջ: Այս տարի մենք պիտի նշենք «Ազդարար»-ի առաջին համարի տպագրութեան 225-ամեակը: Պէտք է ըսեմ, որ խիստ ողջունելի է վեհափառի այս նախաձեռնութիւնը, որովհետեւ հիմա ելեկտրոնային մամուլի թողարկումի հեշտութեան հետ կապուած մեր երիտասարդները չեն պատկերացներ, թէ տպագիր մամուլի երախտաւորները ի՛նչ զրկանքներ ու չարչարանքներ կրած են թերթը հրատարակելու համար: Այդ ժամանակ շատերը նուիրեալներ եղած են, հիմնականօրէն անվճար աշխատած են համայնքին համար: Այդ առումով մեր մամուլը եզակի ճամբայ անցած է: Հայերը պետական աջակցութիւն չեն ունեցած թերթերը տպագելու: Մեր մամլոյ թէ՛ խմբագիրները, թէ սրբագրիչները, թէ յօդուածագիրները՝ բոլորը նուիրեալներ եղած են, ու մեր խորին երախտագիտութիւնը պէտք է յայտնենք իրենց:
– Հայ մամուլի պահպանման գործին մէջ Ազգային գրադարանի դերը ի՞նչ է:
– Ազգային գրադարանը հայ մամուլի պահպանման խոշորագոյն պահոցներէն մէկը կը հանդիսանայ: Երկրորդը կը գտնուի Վիեննայի Մխիթարեան միաբանութեան մէջ: Այնտեղի մամուլը իտէալական վիճակի մէջ կը գտնուի, որովհետեւ մեծ հոսքերով ընթերցողներ չեն ունեցած: Մեր մօտ մամուլը քիչ մը քայքայուած է, երկարատեւ ընթերցումէ ետք թուղթը կը սկսի չդիմանալ:
– Ի՞նչ աշխատանքներ կատարուած են տպագիր մամուլը փրկելու համար: Ազգային գադարանը կարծես թուայնացումի գործընթաց սկսած էր, ի՞նչ արդիւնքներ կան: Գործընթացը սկսելու ատեն ի՞նչ դժուարութիւններ եղած են:
– Մենք 2014 թուականին նախաձեռնութիւն մը սկսանք՝ Հայ մամուլի թուայնացում, որ երկու նպատակ ունէր: Առաջինը՝ մամուլի երկարաժամկէտ պահպանութիւն, ինչպէս նաեւ մամուլի նմուշները աշխարհասփիւռ հայութեան, հետազօտողներու գրասեղանին մօտեցնելը: Այս պահուն մամուլի աւելի քան 3 միլիոն 600 հազարի թուայնացուած էջ ունինք, անոնք հասանելի են համացանցի եւ մեր գրադարանի կայքէջին վրայ: Հետազօտողները շատ-շատ են, տարբեր երկիրներէ կ’օգտուին: Մամուլի հետազօտողներէն շատերը արդէն գրադարան չեն գար, քանի որ կ’օգտուին թուայնացուած պաշարներէն: Եթէ ինչ-որ խնդիրներ ըլլան, մեզի կը գրեն, կը դիմեն, մենք շուտով կը թուայնացնենք պահանջուած համարը ու կը տրամադրենք հետազօտողին: Միւս առաւելութիւնը այն էր, որ մեզի միացան Սփիւռքի մեր այն նուիրեալները, որ ունին մամուլի եզակի նմուշներ: Անոնք կը թուայնացնեն ու կ’ուղարկեն մեզի, մենք զանոնք կ’աւելցնենք շտեմարանին: Այս աշխատանքը կը շարունակուի: Մենք վիճակագրական հետաքրքրական տուեալներ ունինք: Օրինակ՝ «Ազդարար»-ի 1794 թուականի առաջին համարի տպագրումէն ետք մինչեւ այսօր տպագրուած է 5807 անուն մամուլ, որմէ 2650-ն՝ թերթ, 3157-ը՝ ամսագիր: Ի հարկէ, այստեղ անուններ կան, որոնք ունեցած են մէկ-երկու համար ու փակուած են, անուններ կան, որ մէկ-երկու տարի գոյատեւած ու փակուած են: Լիբանանը, որ տպագրական առումով մեր ամենաբեղուն գաղութներէն մէկն է, 234 անուն թերթ եւ ամսագիր հրատարակած է եւ այս պահուն ալ կը շարունակէ լոյս ընծայել պարբերաթերթեր, օրաթերթեր ու ամսագիրեր: Ինչ կը վերաբերի թուայնացման աշխատանքներու ընթացքին հանդիպած դժուարութիւններուն, կ’ուզեմ նշել, որ ամենափոքր խնդիրը նիւթականը եղած է, որովհետեւ կան դրամաշնորհային բազմաթիւ ծրագիրներ, որոնք մեծ սիրով վտանգուած նիւթերու երկարաժամկէտ պահպանութեան համար գումար կու տան: Աւելի բարդ էր գրադարանավարներուն համոզել այդ գործին մէջ ներքաշուիլ:
Իրենք լրիւ նոր իրականութիւն կը տեղափոխուին, պէտք է տիրապետեն թուայնացման սարքերու հետ աշխատելու հմտութիւններուն, լուսանկարեն, արխիւացնեն, զբաղին պատկերներու մշակումով, այսինքն՝ տիրապետեն նորագոյն արհեստագիտութիւններուն, որ իրենց համար խորթ էր: Բայց այդ ալ յաղթահարեցինք: Որոշ փուլէ մը ետք մշակոյթի նախարարութիւնը սկսաւ մեզի աջակցիլ, գումար յատկացուցին, որպէսզի թուայնացնող սարքեր ձեռք բերենք: Մեր մեծագոյն խնդիրը հիմա մամուլի այն օրինակներու թուայնացումն է, որոնք Հայաստանի մէջ չկան կամ խիստ վնասուած են ու ընթեռնելի չեն: Վիեննայի Մխիթարեան միաբանութեան մէջ հայ մամուլի խոշորագոյն պահոցներէն մէկը ունինք, եւ եթէ կարենանք պետական աջակցութեան շնորհիւ միաբանութեան տրամադրել թուայնացնող սարքեր, ապա ատիկա կ’ըլլայ առաջին քայլը համահայկական թուային գրադարան ստեղծելու ուղղութեամբ: Մեր յաջորդ քայլը ամենայն հաւանականութեամբ այդ կ’ըլլայ: Սփիւռքի մեր կեդրոններուն, ուր մամուլի հարուստ հաւաքածոներ կան, թուայնացնող սարքեր մտադիր ենք տրամադրել, որպէսզի իրենք ալ մասնակցին այս կարեւոր աշխատանքին:
– Այսինքն՝ կը գործակցիք Սփիւռքի գաղթօճախներուն հետ, մամուլի ներկայացուցիչներու հետ:
– Այո՛, այո՛, գործակցութիւնը սկսած է թէ՛ Լիբանանի, թէ՛ Մխիթարեան միաբանութեան հետ, թէ՛ Պոլսոյ պատրիարքութեան հետ: Պարբերականներու համարներ, որոնք մեզի շատ շտապ պէտք են եւ կը բացակային Ազգային գրադարանի հաւաքածոներէն, իրենք կը նկարեն եւ կ’ուղարկեն, սիրով կ’ընեն, բայց սա պէտք է արդիւնաբերական հիմքերու վրայ դնել, որպէսզի ամէնօրեայ աշխատանք ըլլայ: Մեր ուսերուն ունինք մեծ պարտաւորութիւն: Օրինակ՝ Լիբանանի թերթերու խմբագիրներ իրենց թերթի ելեկտրոնային շարուածքը կ’ուղակեն մեզի: Նոյն «Զարթօնք» օրաթերթը միշտ կ’ուղարկէ իր ելեկտրոնային շարուածքը: Այս առումով Լիբանանի մեր թերթերը շատ լաւ կը գործակցին մեզի հետ, որուն համար երախտապարտ ենք:
– Համաձա՞յն էք, որ 21-րդ դարուն, համացանցի ու նորագոյն արհեստագիտութիւններու դարուն տպագիր մամուլը իր դիրքերը զիջած է:
– Բարդ հարց կու տաք: Ըստ իս՝ ելեկտրոնային մամուլը շատ աւելի աշխոյժ կ’ըլլայ հետզհետէ, քան տպագիրը, բայց տպագիրը իր ընթերցողը ունի: Ամբողջ աշխարհի մէջ կայ այդ խնդիրը, որ ելեկտոնային մամուլը շատ աւելի մարտունակ ու մրցունակ է, քան թղթայինը: Ինծի կը թուի է, որ տպագիր մամուլը երթալով իր դիրքերը կը զիջի ելեկտրոնային մամուլին նկատմամբ: Տեսէ՛ք, ելեկտրոնային մամուլի հրատարակութիւնը աւելի հեշտ է, քանի որ որեւէ ատեն կրնաս փոփոխութիւններ կատարել: Ինչ-որ բան ըսիր, զղջացիր, կրնաս փոխել, իսկ տպագիրի պարագային ատիկա կարելի չէ, ինչ որ տպագրուեցաւ, ի պահ կը տրուի սերունդներուն: Ինծի կը թուի, որ տպագիր մամուլը կամ առհասարակ մամուլը խիստ կարեւորուած է այսօր, որովհետեւ ես չեմ պատկերացներ մարդ մը, որ չի կարդար մամուլ: Մեծ մասը ելեկտրոնային կը կարդայ: Հիմա տպագիրը մեր գաղթօճախներուն մէջ շատ լաւ վիճակի մէջ է, քանի որ մարդիկ կարիք ունին թերթը պարզապէս վերցնելու, բանալու եւ կարդալու: Գիտէք, սա նաեւ հայապահպանութեան համար շատ կարեւոր գործիք է: Հայաստանի մէջ մենք թերեւս չենք զգար այդ բանը, որովհետեւ լեզուի պահպանութեան խնդիր չունինք, բայց գաղութներուն մէջ մեծ խնդիր է:
– Պարոն Զարգարեան, կ»ուզէի նաեւ խօսիլ Ազգային գրադարանի գործունէութեան մասին: Անցնող տարին ինչո՞վ արժեւորուած է գրադարանին համար, ի՞նչ ձեռքբերումներ եղած են: Ընթերցողներու թիւը աւելցա՞ծ է, թէ՞ պակսած, երիտասարդութիւնը գիրք կ»ընթերցէ՞, թէ՞ ոչ: Ի՞նչ պատկեր ունինք:
– Տեսէք, երիտասարդութիւնը կու գայ գրադարան, մեր ընթերցասրահները միշտ լեցուն են, երիտասարդները կու գան իրենց դիւրակիր համակարգիչներով, այստեղ համացանցը անվճար է: Գիրքերը կը պատուիրեն, թերթերը կը պատուիրեն, կ’օգտուին: Հիմա թէ ինչքա՞ն ելեկտրոնային, ինչքա՞ն թղթային կ’ընթերցեն, կը դժուարանամ ըսել, բայց մեր գրադարանը միշտ բազմամարդ է: Եկէ՛ք, չմոռնանք, որ գրադարանը, բացի ընթերցանութենէ, նաեւ քննարկումներու, բանավէճերու վայր է, անաղմուկ տեղ է: Գրադարանները այն մեկուսի կղզեակներն են, որ մարդուն հնարաւորութիւն կու տան կեդրոնանալու: Մեր գրատպութեան թանգարանն ալ շատ լաւ կ’աշխատի, յատկապէս դպրոցահասակ երեխաներուն համար կ’իրականացնենք բազմաթիւ կրթական ծրագիրներ: Պէտք է նշեմ, որ շատ լաւ գործակցութիւն սկսած ենք Իսթամպուլի քաղաքային գրադարանին հետ: Հայ գիրի ու գրականութեան առումով պէտք է նշեմ, որ մեր բացը Թուրքիան է, փակ եղած է մեզի համար: Բայց «Հրանդ Տինք» հիմնադրամի ջանքերով Իսթամպուլի քաղաքային գրադարանին հետ կապեր հաստատած ենք: Այդտեղ ահռելի քանակով հայերէն գիրքեր կան, որոնց մէկ մասը ներառուած չէ մատենագիտական համահաւաք ցանկերու մէջ: Հիմա ես յոյս ունիմ, որ այս գործակցութիւնը կը շարունակուի, մեր այցերը կը շարունակուին, որոնց շնորհիւ բազում նոր անուններ կը յայտնաբերենք:
– Շնորհակալ եմ հետաքրքրական զրոյցի համար:
– Ձեզի ալ շնորհակալութիւն, որ արժեւորեցիք հայ մամուլի երախտաւորներն ու նուիրեալները: Այսօր թղթային մամուլ տպագրելը գերհերոսական գործ է:
