ՆՈՐ ՕՐ, ԼՈՍ ԱՆՃԵԼԸՍ.- Յայտարարելով շուրջ 2,000 ամերիկացի զինուորներու հեռացումը հիւսիսային Սուրիայէն, Թրամփի վարչակազմը, տրամաթիք նախաձեռնութեամբ մը, ուզեց բարեփոխել Մ. Նահանգներ-Թուրքիա ՆՈՐ ՕՐ, ԼՈՍ ԱՆՃԵԼԸՍ.- փոխյարաբերութիւնները, որոնք թաւալգլոր կ՚ընթանային, Սուրիական Տեմոքրաթիք Ուժերու (SDF) հետ ընկերակցութեան հետեւանքով, Իսլամական Պետութեան դէմ իրենց պայքարին մէջ։
Սուրիական Ժողովրդավար Զօրքերը (SDF) մեծամասնութեամբ կը բաղկանան Ժողովրդային Պաշտպանութեան Միաւորներէ (YPG), Տեմոքրաթ Քիւրտ Կուսակցութեան ոստիկանութենէ (PYD), որ կապուած է Քրտական Աշխատաւորական Կուսակցութեան (PKK), որը ահաբեկչական կազմակերպութիւն նկատուած է Թուրքիոյ եւ Ամերիկայի կողմէ։
Դեկտեմբեր 14-ին, հեռաձայնային խօսակցութեան մը ընթացքին նախագահ Թրամփի հետ, Էրտողան համաձայնած է ետ կենալ YPG-ին վրայ յարձակում գործելէ, ու դադրեցնել պայքարը Սուրիոյ մէջ՝ Իսլամական Պետութեան (կամ՝ Տաէշ-ի) դէմ։
Դեկտեմբեր 21-ին, Էրտողան յայտնած է, թէ «վերոյիշեալ քայլը միակողմանի սպասողական յանձնառութիւն մը չէ, այլ՝ երկուստեք աշխատութիւն, չէզոքացնելու համար Տաէշ-ի զինեալներուն գործունէութիւնը Սուրիոյ մէջ։ Այլ խօսքով, յառաջիկայ ամիսներուն միասին պիտի հետապնդենք գործողութիւն մը, որ վերջ պիտի դնէ PKK-ի ու Տաէշ-ի զինեալներու մաքրագործումին սուրիական հողերուն վրայ»։
Էրտողանի վերոյիշեալ երկկողմանի որոշումը կը նպատակադրէ ծառայեցնել աւելի ընդարձակուած ծրագրի մը, ապահովութիւն ու վերակառուցում հաստատելու համար Սուրիոյ մէջ, որպէսզի Թուրքիա ապաստանած 4 միլիոն սուրիացի գաղթականները կարենան վերադառնալ իրենց տուները։ Թուրքիոյ նախագահը գնահատեց նաեւ իր երկրին գործակցութիւնը Սուրիոյ մէջ՝ Իրանի ու Ռուսաստանի հետ։
Թրամփ-Էրտողան յիշեալ դիւրաբեկ եւ անորոշ համաձայնութիւնը նախաքայլ մը կը նկատուի, իրականացնելու համար PYD-ի ու սուրիական իշխանութեանց միջեւ հասկացողութիւն մը, որ միաժամանակ ընդունելի ըլլայ Անքարայի կողմէ։ Ասիկա պիտի ըլլայ իրապաշտական միակ լուծումը, որ կայունութիւն պիտի բերէ Հիւսիսային Սուրիոյ մէջ, ու միաժամանակ լաւագոյն արգելքը պիտի հանդիսանայ Սուրիոյ մէջ Տաէշ-ի վերադարձին։
Քաղաքական նման զարգացումներու անդրադարձուած էր «Էլ-Մոնիթըր»ի կողմէ, 2016 Հոկտեմբերին, երբ Մահմուտ ՊոզԱրսլան անդրադարձած էր բանակցութեան հանդիպումի մը, Խմէյմինի օդանաւային խարիսխին մէջ, Սուրիոյ իշխանութեանց ու PYD-ի ներկայացուցիչներուն միջեւ, Ռուսիոյ իրաւախոհական միջնորդութեամբ։ Թուրքիոյ մտահոգութիւնը՝ սուրիական քիւրտերու հակակշիռը չէզոքացնելու Հիւսիսային Սուրիոյ մէջ, կրնար առաջնորդել համաձայնութեան մը գալու Դամասկոսի հետ։ Այլապէս, ամերիկեան զօրավիգը քիւրտերուն, կը նախատեսէր SDF-ին կողմէ տեղական ինքնակառավարում։ Դժուար պիտի ըլլար նախատեսել շրջանային նման քաղաքանութիւն մը, որ պիտի խանգարէր ՄԱԿ-ի Ապահովութեան Խորհուրդի թիւ 2254 որոշումը՝ Սուրիոյ միասնականութեան ի խնդիր, միաժամանակ հրահրէր Ասթանայի համաձայնագրին կողմնակից երկիրները։
«Միացեալ Նահանգներու կեցուածքը կը սահմանափակէ Ուաշինկթընի կարողութիւնը բեկանելու Ասթանայի խմբակին (Թուրքիա, Իրան, Ռուսաստան) միացեալ դիրքորոշումը արծարծուած վերոյիշեալ հարցին մէջ»։
Սթիվըն Սայմըն, նախկին պաշտօնատար մը Քլինթընի եւ Օպամայի վարչութեանց օրով, արծարծելով վերոյիշեալ հարցը, «Նիւ Եորք Թայմզ»ի Դեկտեմբեր 21-ին թիւին մէջ ի մէջ այլոց գրած է. «Սուրիայէն քաշուելու Թրամփի որոշումէն ետք, Հիւսիսային Սուրիան ապահովող միակ թեկնածուն «Ասատի իշխանութիւնն է»։
Ամերիկա-Թուրքիա գործակցութիւնը, Սուրիոյ նկատմամբ, կրնայ ըլլալ պատեհութիւն մը Սուրիան առաջնորդելու դէպի ապահովութիւն ու վերականգնում։ Բաւարար չէ սակայն հեռաձայնային նախաձեռնութեամբ, կանխարգիլել Թուրքիա-Սուրիա ճակատում մը եւ արիւնահեղում Իտլիպի մէջ՝ Էրտողանի խոստումներով, ու կտրականօրէն վերջ դնելով ամերիկեան զօրքերու ներկայութեան։ Կայ նայեւ Իսրայէլ-Հըզպալլա հակամարտութեան կամ ճակատումի հարցը Սուրիոյ ու Լիբանանի մէջ։
Վարչապետ Նաթանիահու հարց դրած է ՄԱԿ-ի Ապահովութեան Խորհուրդին՝ Հըզպալլայի կողմէ դէպի Իսրայէլ փապուղիներու գոյութիւնը իբրեւ անընդունելի ապահովութեան վտանգ։
Վերոյիշեալ զարգացումներու լոյսին տակ, Ռուսաստանի նախագահը, 2018 Օգոստոսին, արդէն «միջնորդ»ի դերին մէջ էր, Էրտողանի եւ Պաշար էլ-Ասատի, ինչպէս նաեւ՝ Իրանի նախագահ Հասան Ռուհանիի միջեւ։ Զուգահեռաբար, նոյն տարուան Յուլիսին արդէն, Հրէաստանի պաշտպանութեան այն ատենուան նախարար Ավիկտոր Լիպըրմէնը, ռուսական միջնորդութեամբ, արդէն համաձայնութեան ծրագիր մը առաջարկած էր, Հըզպալլան եւ իրանեան աջակցութեան զօրքերը 62 մղոն հեռացնելու ակնկալութեամբ իսրայէլեան սահմանէն։ Այս ուղղութեամբ, անցեալ Հոկտեմբերին հաղորդուած էր ռուսական նոր ճիգերու մասին։ Ամերիկեան զօրքերուն Սուրիայէն քաշուելով, կ՚ակնկալուի որ Նաթանիահու դարձեալ դիմէ ռուսական միջնորդութեան, որուն Ամերիկան ալ պիտի ուզէր թիկունք կանգնիլ։
Նախագահ Թրամփի կը մնայ իր բնազդներուն ապաւինիլ՝ Փութինի հետ վարուելու, ու պատերազմի առաջնորդող յանձնառութիւններ չառնելու համար։ Անիկա հարկադրանքներու տակ է, իր երկրին մէջ յատուկ յանձնախումբի դատական հետազօտութեանց պատճառով, 2016-ի ընտրութեանց ատեն Ռուսաստանի հետ գործակցութեան համար – 1. Բախումի մը առաջքը առնելու համար Իրանի եւ Իսրայէլի միջեւ։ 2. Ալ-Քաիտան վերջնականօրէն պարտութեան մատնելու։ 3. Իշխանութեան փոխանցում կատարելու Սուրիոյ մէջ՝ Ասատի կրճատուած իրաւասութիւններով, նոյնիսկ՝ անոր մեկնումին համար։ 4. Հակամարտութեանց կայունութիւն յառաջացնել։ 5. Ամերիկեան զօրքերուն պատասխանատուութիւններով ելք մը ապահովելու համար շրջանի ճահճախուտէն։
«Էլ-Մոնիթըր»ի համաձայն, «Փութին ձրի չի գործեր։ Եթէ համոզուի թէ պատուաւոր ելք մը պիտի իրագործէ Սուրիայէն քաշուելով, Իսրայէլի ապահովութիւնը պահելով, մեծ վարկ է իրեն համար, եթէ շահաւոր դառնայ արծարծուած հարցերու քաղաքական սակարկութեան մէջ»։
Թարգմ.՝ ՍԱՐԳԻՍ Յ. ՄԻՆԱՍԵԱՆ
Շաբաթական վերլուծում «Էլ-Մոնիթըր»ի, 23 Դեկտեմբեր 2018
***
Դիտարկումներ
Քաղաքականութիւնը, յատկապէս միջին դարերէն ետք, «արուեստ»ի վերածուած է, անտեսելով բարոյական կամ մարդկայնական սկզբունքներ։ Քօղարկուած դիւանագիտութիւնը կ՚ոտնակոխէ ժողովուրդներու ու կառավարութեանց իրաւունքները, տիրապետող ուժերու հիմնական շահերէն առաջնորդուելով։
Վերեւ պարզուած գոյավիճակը լաւագոյն օրինակը կը հանդիսանայ յիշեալ ընդհանրացումին։ Դերակատարները չեն պակսիր նման գործելակերպի համար։ Եթէ Մ. Նահանգներ, սուրիական տագնապի հարցով, կ՚ենթադրուի թէ տեղի տուած է, այդ անպաշտպանելի «պատուաւոր ելք»ը Սուրիայէն, փոխարինուած կամ հակակշռուած է, Իրաքի հարաւ-արեւելեան սահմանին վրայ ամերիկեան զինուորական նոր խարիսխի մը շինութեամբ։ Իսկ Թուրքիա զրկուած պիտի ըլլայ Մենճիպի վրայ իր արշաւանքէն, երբ արդէն սուրիական զօրքերը մտած են հոն, տեղւոյն քրտական ուժերու կոչին ընդառաջելով։
Այս քայլով, Թրամփ պահած կ՚ըլլայ դաշնակից Թուրքիան ՆԱԹՕ-ի անդամակցութեան մէջ, խանգարելով ռուս-թրքական մօտեցումը կամ գործակցութիւնը։
Միջին Արեւելեան տագնապը իր լուծումի նախաշեմի՞ն կը գտնուի արդեօք։
Ս.Յ.Մ.
