«Զարթօնք» 2019ի Բացառիկին մէջ ամփոփած էինք նախորդող տարուան լիբանանեան, հայրենի եւ միջազգային լուրերը ինչպէս նաեւ տարուան դէպքերն ու կորուստները: Տեղի սահմանափակութեան պատճառով այնտեղէն դուրս մնացած էր 2018 տարուայ ընթացքին պատահած գլխաւոր աղէտներուն ու արկածներուն ամփոփումը, որոնց կ՛անդրադառնանք Նոր Տարուայ յատուկ այս առաջին թիւով: Միշտ յուսալով, որ 2019ն կ՛ըլլայ նուազ աղէտաբեր տարի մը, ձեր տրամադրութեան տակ կը դնենք հետեւեալ հակիրճ ակնարկը:
«Խմբ.»
2018 թուականը բնութագրելու համար, Ճափոնը որպէս տարուան նշան ընտրեց աղէտի չինական խորհրդապատկերը: Այդքան դաժան էր տարին ճափոնցիներուն համար. մահացու ողողումներ, երկրաշարժ, որոտամրրիկներ, հողասահանքներ: Իրավիճակը շատ տարբեր չէր աշխարհի զանազան շրջաններուն մէջ, ուր հազարաւոր զոհեր ինկան թէ՛բնական, թէ՛ մարդ արարածի պատճառած աղէտներուն հետեւանքով, թէեւ, բարեբախտաբար, չկար բնական աղէտ մը, որ առանձին պատճառէր տասնեակ հազարաւոր զոհեր:
Երկրաշարժ եւ ցունամի Ինտոնեզիոյ մէջ
Ինտոնեզիան անծանօթ չէ երկրաշարժերու եւ անոնց պատճառած ցունամիներու հետեւանքներուն: Երկիրը մասնաւորապէս եւ հնդկական ովկիանոսի շրջանը ընդհանրապէս տակաւին ամբողջութեամբ չեն վերականգնած 2004-ի ահաւոր ցունամիի վնասները:
Ինտոնեզիացիները տարին եզրափակեցին աւերիչ ցունամիով մը, որ պատճառեց աւելի քան 450 զոհ: Դեկտեմբերի վերջին օրերուն աշխատանքը տակաւին կը շարունակուէր գտնելու համար տասնեակներով անյայտ կորսուած անձերը: Ցունամիին պատճառը հրաբուխի ժայթքումն էր: Աղէտը նաեւ վիրաւորեց 1500 անձեր եւ անապաստան ձգեց 16 հազար քաղաքայիններ Ժաւան եւ Սումաթրա շրջաններու ծովեզերքին:
28 Սեպտեմբեր 2018-ին 7.5 ուժգնութեամբ երկրաշարժ մը ցնցեց Ինտոնեզիոյ Սուլավեսի կղզին՝ հիմնայատակ կործանելով քաղաքներ եւ գիւղեր: Երկրաշարժին յաջորդած ցունամին հասաւ 6 մեթրի եւ բարդացուց փրկարարական աշխատանքները: Աւելի քան 330 հազար անձեր մնացին անապաստան, իսկ զոհերուն թիւը հատեց 2750-ի սահմանը:
Շուրջ երկու ամիս առաջ, 6.9 ուժգնութեամբ երկրաշարժ մը ցնցած էր նոյն երկրի Լոմպոք քաղաքը եւ մօտակայ զբօսաշրջային Պալին՝ պատճառելով շուրջ 500 զոհ: 2018-ին աշխարհի մէջ եղան 4 աստիճանը հատող շուրջ 13500 երկրաշարժներ՝ անցեալ տարուան 12860-ին հետ համեմատած: Միայն մէկ երկրաշարժ հատեց 8 աստիճանի սահմանը:
Հրաբխային Ժայթքում Կուաթեմալայի մէջ
Յունիսին Ֆուեկօ հրաբուխը ժայթքեցաւ Կուաթեմալայի մէջ: Ան կը համարուի երկրի ամէնէն աշխոյժ հրաբուխներէն մէկը: 45 տարի նման ահաւոր ժայթքում չտեսած կուաթեմալացիները կորսնցուցին 400 համաքաղաքայիններ, մինչ հարիւրաւոր ուրիշներ կը մնան անյայտ կորսուած: Ամիսներ ետք, տեղական եւ միջազգային փրկարարական խումբերը տակաւին կը փորձէին օգնել տուժած բնակչութեան:
Ողողումներու շարք
Ճափոնը գերարդիական եւ արհեստագիտական երկիր ըլլալով՝ բաւարար պաշտպանուած կը թուի ըլլալ բնական աղէտներէն, որոնք յաճախ կը հարուածեն Խաղաղական ովկիանոսի «կրակի օղակին» վրայ գտնուող այս կղզիներու երկիրը: Այսուհանդերձ, աւելի քան 220 ճափոնցիներ մահացան Յուլիսին տեղի ունեցած ողողումներուն հետեւանքով: Գետեր յորդեցան եւ քաղաքներ վերածուեցան լիճերու:
Ճափոնի տնտեսութիւնը շատ տուժեց ողողումներէն, սակայն մարդկային կորուստներու առումով կացութիւնը աւելի ծանր էր Հնդկաստանի հարաւային Քերական նահանգին մէջ: Այնտեղ զոհուեցան աւելի քան 350 անձեր՝ շատեր ողողումներուն յաջորդած հողահոսանքներուն պատճառով: Իշխանութիւններուն համաձայն՝ այս Հնդկաստանի պատմութեան ծանրագոյն ողողումն էր վերջին հարիւրամեակի ընթացքին:
Ողողումներու ականատեսը դարձաւ նաեւ Նիճերիան, ուր կէս միլիոն քաղաքայիններ հեռացան իրենց բնակարաններէն: Ընդհանուր առմամբ, 13 հազար տուներ կործանեցան երկրի 36 նահանգներու մէկ երրորդին մէջ տեղի ունեցած աղէտին պատճառով:
Հիւսիսային Քորէայի բոլոր անցուդարձերը չեն հաղորդուիր: Այսուհանդերձ, Կարմիր խաչի միջազգային կազմակերպութիւնը յայտարարեց, որ Սեպտեմբերին տեղի ունեցած ողողումներուն հետեւանքով եղած են 151 զոհեր, կործանուած են 800 բնակարաններ:
Անհակակշռելի հրդեհներ
Բոլոր հրդեհները կարելի չէ դասել որպէս բնական աղէտներ: Հետաքննութիւնները ցոյց տուած են, թէ մարդկային սխալներու հետեւանքով եւս բռնկած կամ առնուազն անհակակշռելի դարձած են բազմաթիւ մեծ հրդեհներ:
Յուլիսին, եւրոպական սաստիկ տօթի օրերուն, Յունաստանի մայրաքաղաքի մօտակայ Աթիքա շրջանը ականատես դարձաւ սաստիկ հրդեհներու, որոնք պատճառեցին աւելի քան 125 զոհեր, նիւթական ծանր վնասներու կողքին: Զոհերուն մէկ մասը ինկաւ բոցերուն պատճառով, ուրիշներ խեղդուեցան, երբ փորձեցին փախուստ տալ դէպի Միջերկրական ծովու ջուրերը: Քաղաքացիական պաշտպանութեան հարցերու փոխնախարար Նիգոս Թոսքաս յայտարարեց, որ բոցերը շատ հաւանաբար արդիւնք են հրձիգութեան: Աւելի քան 15 անջատ հրդեհներ եղան երեք հատուածներու մէջ, որոնք կը համարուին զբօսաշրջային վայրեր: Նմանօրինակ աւերիչ հրդեհ վերջին անգամ տեղի ունեցած էր 2007 թուականին, եւ քաղաքայիններ կը բողոքեն, որ պատկան մարմինները անհրաժեշտ դասերը տակաւին չեն քաղած:
Ամիսներ ետք, ամերիկեան Գալիֆորնիա նահանգին մէջ հրդեհներ բռնկեցան եւ շուրջ 18 օր շարունակ աւեր գործեցին՝ 8-էն 25 Նոյեմբեր: Բոցերը նախ բարձրացան երեք անջատ վայրերու մէջ՝ աւերելով Paradise կամ Դրախտ աւանը, որուն բոլոր 27 հազար բնակիչները ստիպուեցան հեռանալու իրենց բնակարաններէն: Շուրջ 930 հազար քառակուսի քիլոմեթր տարածք ազդուեցաւ բոցերէն: Զոհուեցան 91 անձեր:
Որոտամրրիկներու եղանակ
2018-ին չեղան 2005-ի Քաթրինա որոտամրրիկին նման սաստիկ ծանր որոտամրրիկներ, սակայն փոթորիկներու եղանակէն ազդուեցան թէ՛ Միացեալ Նահանգներու հարաւարեւելեան նահանգները, թէ՛ Չինաստանը, Ֆիլիփինն ու մօտակայ կղզիները: Ամերիկեան Հիւսիսային եւ Հարաւային Գարոլայնա նահանգներուն մէջ 13 Սեպտեմբերին սկսաւ Ֆլորենս որոտամրրիկը, որ շուրջ մէկ շաբթուան ընթացքին ողողեց ամբողջ թաղամասեր՝ պատճառելով շուրջ 50 զոհեր:
Իսկ Մանկութ թայֆունը տեղի ունեցաւ հարաւարեւելեան Ասիոյ մէջ, ուր քամիի արագութիւնը հասաւ մէկ ժամուան մէջ աւելի քան 170 քիլոմեթրի:
Ponte Morandi-ի փլուզում
14 Օգոստոսին Իտալիոյ Ճենոա քաղաքի Ponte Morandi կամուրջը մասամբ փլուզուեցաւ տեղատարափ անձրեւի ընթացքին՝ պաճառելով 43 զոհ: Կամուրջը կը համարուի Իտալիայէն Ֆրանսա կարեւոր անցքերէն մէկը՝ կառուցուած 1967 թուականին: Մասնագէտներու համաձայն՝ արկածի պատճառը կարգ մը շինարարական թուլութիւններու առկայութիւնն էր եւ տարիներու անհոգութիւնը:
Օդանաւային արկածներ
2018 տարին տխրահռչակ էր օդանաւային արկածներու առումով: Ծանրագոյնը տեղի ունեցաւ 11 Ապրիլին, երբ Ալճերիոյ ռազմաօդային ուժերուն պատկանող IL-76 տիպի փոխադրատար օդանաւը ջախջախուեցաւ Պուֆարիք քաղաքի օդակայանէն թռիչք առնելէ քանի մը վայրկեան ետք: Արկածին հետեւանքով զոհուեցան բոլոր 257 ուղեւորները՝ ներառեալ 176 զինուորականներ, ոմանք ընտանեկան պարագաներու հետ: Օդանաւը արտադրուած էր 1994 թուականին: Այս կը համարուի Ալճերիոյ մէջ պատահած օդային ծանրագոյն աղէտը:
29 Հոկտեմբերին Lion Air ընկերութեան 610 թռիչքը ջախջախուեցաւ թռիչք առնելէ 13 վայրկեան ետք Ինտոնեզիոյ Ճաւա ծովուն մէջ: Boeing 737 MAX օդանաւին մէջ զոհուեցան 189 անձեր՝ ներառեալ 181 ուղեւորներ: Նախնական հետաքննութիւնը ցոյց տուաւ, որ օդանաւը օր մը առաջ ենթարկուած էր շարժիչի մեքանիք խանգարումներու:
Մոսկուայի միջազգային օդակայանէն թռիչք առած Saratov Airlines-ի An-148 օդանաւը ջախջախուեցաւ 11 Փետրուարին Օրսք ուղղուելու ատեն: Իսկ Global Air օդնաւային ընկերութեան Boeing 737 օդանաւի ջախջախումը Գուպայի մէջ պատճառեց 112 զոհ: Միայն մէկ ուղեւոր փրկուեցաւ ծանր վէրքերով: 19 ուղեւորներ փրկուեցան Bangla Airlines ընկերութեան Bombardier տիպի օդանաւի ջախջախումէն, որ պատահեցաւ 12 Մարտին: 52 ուղեւորներ եւ անձնակազմի անդամներ զոհուեցան Պենկլատեշի մայրաքաղաք Տաքայէն Հնդկաստան ուղղուող այս օդանաւին մէջ: Իրանի Aseman Airlines օդանաւային ընկերութեան պատկանող ATR 72 տիպի օդանաւը արկածի ենթարկուեցաւ Թեհրանէն Եասուճ կատարած ուղեւորութեան ընթացքին: Օդանաւին բեկորները գտնուեցան Ասֆահանի Սեմիրոմ քաղաքին մօտ: Արկածին հետեւանքով զոհուեցան 60 ուղեւորներ եւ անձնակազմի 6 անդամներ:
Գետանաւի խորտակում
Սեպտեմբերի աւարտին, գետանաւ մը խորտակուեցաւ Ափրիկէի հարաւային Վիքթորիա լիճի Թանզանիոյ պատկանող հատուածին մէջ: Փրկարար ծառայութիւնները յաջողեցան փրկել բազմաթիւ ուղեւորներ, սակայն 224 անձեր մահացան: Նախնական հետաքննութիւնը ցոյց տուաւ, որ գետանաւը չափազանց խճողուած էր, ուստի ընկերութեան շարք մը տնօրինող պատասխանատուներ ձերբակալուեցան:
Ebola-ի նոր տարածում
Գրեթէ իւրաքանչիւր տարի համաճարակ մը կը ցնցէ աշխարհը: 2018-ին ebola-ն դարձեալ տարածուեցաւ Գոնկոյի Ժողովրդավարական Հանրապետութեան Քիվու շրջանին մէջ, ուր տակաւին կը շարունակուին զինուորական գործողութիւնները՝ դժուարացնելով բժշկական խումբերուն աշխատանքները: Միջազգային կազմակերպութիւններու համաձայն՝ ընդհանուր առմամբ 306 անձեր մահացած են Օգոստոսին:
