«Կարիքները Շատ Են, Բայց Պաշարները Թէ՛ Հայաստանի, Թէ՛ Սփիւռքի Մէջ Սահմանափակ Են…»  (լուսանկարներ, տեսերիզ)

«Զարթօնք» Հայրենիքի Մէջ – 14 –

Հարցազրոյց Հայաստանի «Թէքէեան Կեդրոն» Հիմնադրամի Տնօրէն՝ Արմէն Ծուլիկեանի Հետ 

ՔՐԻՍԹԻՆԱ  ԱՂԱԼԱՐԵԱՆ

«Զարթօնք»ի Երեւանի Աշխատակից

1990ական թուականներուն, երբ Հայաստանը դժուարութիւններու մէջ էր, տնտեսապէս, մշակութային առումով շատ ծանր ժամանակներ էին, Լոնտոնի Թէքէեան խնամակալ մարմինը որոշում կայացուց մշակութային կեդրոն ստեղծել հայրենիքի մէջ: 1992 թուականին մարմինը ձեռնամուխ եղաւ գնելու եւ վերակառուցելու Երեւանի յայտնի «Կռունկ» ճաշարանը եւ զայն վերածելու մշակութային օճախի, երբ ամէնուրեք հակառակ պատկերը կը տիրէր: Բաղձալի երազը իրականութիւն դարձնելու նպատակով՝ Լոնտոնի Թէքէեան խնամակալ մարմինի նախագահ Կարօ Գրիգորեանը եւ պատուաւոր քարտուղար Վարդան Ուզունեանը աննախադէպ դրամահաւաքներ նախաձեռնեցին՝ ընդգրկելով սփիւռքի լայն շրջանակներ: Այսօր արդէն կեդրոնը, որ հիմնադրամի կարգավիճակ ունի, կայացած կառոյց է, կ’իրականացնէ մշակութային ու կրթական, ինչպէս նաեւ ընկերային շարք մը ծրագիրներ:  Հիմնադրամի գործունէութեան, տարիներու ընթացքին յաջողած ծրագիրներուն, յառաջիկայ յաւակնոտ ու լայնամաշտաբ գործերուն մասին «Զարթօնք»ը զրուցեց հիմնադրամի Տնօրէն՝ Արմէն Ծուլիկեանի հետ:

– Պարոն Ծուլիկեան, հակիրճ կը ներկայացնէ՞ք Թէքէեան կեդրոն հիմնադրամի ստեղծման պատմութիւնը, առաքելութիւնը եւ այս տարիներուն գրանցած յաջողութիւնները:

-Նման կեդրոն ունենալու գաղափարը ստեղծուած է Լոնտոնի նոյնանուն Թէքէեան խնամակալ մարմին բարեգործական կազմակերպութեան կողմէ, որ մօտ 30-35 տարուան պատմութիւն ունէր Մեծն Բրիտանիոյ մէջ: Այնտեղ հիմնականօրէն հաւաքուած էին հայրենանուէր, ազգանուէր գործիչներ, բարերարներ, որոնք գաղափար ունէին համայնքային կեդրոն ստեղծելու հիմնականօրէն բրիտանահայերու համար: Միւս գաղթօճախներուն համեմատ  Բրիտանիոյ մէջ մշակութային, հասարակական այդպիսի մեծ կեդրոն գոյութիւն չունէր կամ գոյութիւն ունին, բայց պահանջները չէին բաւարարեր: Այդ ժամանակ որոշ դժուարութիւններ եղան այս կառոյցի ստեղծման թեքնիկական հարցերուն շուրջ, անոր զուգահեռ Հայաստանի անկախութիւնը իրողութիւն մըն էր, հետեւաբար այդ մարդիկը որոշեցին , որ կառոյցը արդիական չէ Մեծն Բրիտանիոյ մէջ ու շատ աւելի լաւ կ’ըլլայ այդ ներդրումը հայրենիքի մէջ կատարել: Ի հարկէ, շատ դժուար տարիներ էին, երկիրը պատերազմի մէջ էր, երկրաշարժի հետեւանքները վերացուած չէին, բայց մեծ ջանքերու շնորհիւ ծրագիրը իրողութիւն դարձաւ: Այդ տարիներուն բաւական դժուար էր Երեւանի մէջ շինարարութիւն իրականացնել, քանի որ ամէն ինչ կը քանդուէր: Սա միակ կառուցուող նոր շէնքն էր, որոշ վերապահումով, քանի որ շէնքի կեդրոնական մասը անցեալին որպէս յայտնի Կռունկ ճաշարան գոյութիւն ունէր: Նոյն ճարտարապետի միջամտութեամբ կառուցուեցան կեդրոնի միւս երկու մասնաշէնքերը: 1997ին մեծ շուքով տեղի ունեցաւ բացումը: Մենք արդէն 21 տարիէ գոյութիւն ունինք, նախորդ տարի նշեցինք մեր հիմնադրման 20ամեակը: Ճիշդ է, ստեղծման առաջին տարիներուն, մենք կայացման խնդիր ունէինք: Կեդրոնը կը գործէր որպէս պիզնեսի կեդրոն ու առաջին պիզնեսի կեդրոնն էր իր տեսակին մէջ: Սա առաջին ծիծեռնակն էր: 2001 թուականէն կեդրոնը արդէն հիմնադրամի կարգավիճակ ունէր: Ի սկզբանէ կառոյցի առաքելութիւնը բարեգործական, բարեսիրական էր, պէտք է նպաստէինք մշակութային, կրթական, ընկերային եւ այլ խնդիրներու լուծման: Այդ տարիներուն շատ համեստ պաշարներ ունէինք: 2005-2006 թուականներէն ետք նոր սկսանք որպէս հիմնադրամ լիարժէք գործունէութիւն ծաւալել: Որպէս մեկնարկ՝ սկսանք Վահան Թէքէեանի անուան հինգ դպրոցներէն: Մեզ կը կապէ Վահան Թէքէեան մեծ մտածողի, հասարակական գործիչի, գրողի երեւոյթը: Մենք նախ պէտք է հասկնայինք, թէ դպրոցները ի՛նչ կարիքներ ունէին: Բացի հանրակրթական միւս դպրոցներու բնորոշ խնդիրներէն՝ այս դպրոցներն ալ Հայաստանի, Արցախի մէջ ունին իւրայատուկ, իրենց բնորոշ խնդիրները: Մենք որոշեցինք լրացնել այն բացերը, ինչը պետական ծրագիրներով չէր իրականացուէր: Մարզերու եւ Արցախի դպրոցները հիմնականօրէն ընկերային խնդիրներ ունին: Խնդիր դրուեցաւ այդ ընկերային հարցերուն մօտենալ: Օրինակ՝ այդ ժամանակ տեղի ունեցաւ դասագիրքերու անվճար տրամադրումը, ինչը, կարելի է ըսել, առ այսօր ամենայաջողած ծրագիրն է: Մենք տարեկան միջին հաշուով 3-4 հազար անվճար դասագիրք կը տրամադրենք: Կարիքաւոր ընտանիքներու երեխաները մեծ դժուարութեամբ կը կարողանան դասագիրքեր ձեռք բերել: Կը պատահի, որ մէկ գիրքէ մի քանի աշակերտ կ’օգտուի: Այս պարագային մենք ի՞նչպէս պահանջենք, որ յառաջադիմութիւն ըլլայ, հետաքրքրութիւն ըլլայ կրթութեան նկատմամբ: Կը կարծեմ՝ մենք որոշ չափով մեղմեցինք այս խնդիրը:

– Բացի դասագիրքերու խնդիրներէն՝ դպրոցներուն մէջ ի՞նչ խնդիրներ կային, որոնք կեդրոնի միջոցով լուծուած են այս տարիներուն ընթացքին:

-Դասագիրքերու խնդիրէն բացի՝ մեզի նաեւ դիմեցին դպրոցներու վերանորոգման համար: Դպրոցական շէնքերու մեծ մասը հին էր: Ի հարկէ, արմատական վերանորոգումներ կատարելը դժուար էր, քանի որ մենք միւս հիմնադրամներուն նման չէինք կրնար մեծ հանգանակութիւններ ստանալ: Կարիքները շատ են, բայց պաշարները թէ Հայաստանի, թէ Սփիւռքի մէջ սահմանափակ են:

– Պարոն Ծուլիկեան, հիմնադրամի հիմնական շահառուները ովքե՞ր են:

-Այս պահի դրութեամբ, մեր հիմնադրամի հիմնական շահառուները կը շարունակեն մնալ քիչ առաջ նշած դպրոցներս: Ասոնց հետ մենք կը կարողանանք երկարատեւ, կանոնաւոր ծրագիրներ իրականացնել: Անկէ բացի՝ պատահած է, որ ուրիշ դպրոցներ եւ ընկերային խումբեր ալ ընդգրկած ենք ծրագիրներուն մէջ: Օրինակ՝ մի քանի տարիէ սուրիահայութեան տրամադրուող օգնութեան հարցի գծով մենք անմասն չենք մնացած: 2016ի ապրիլեան պատերազմի ժամանակ ալ մենք չէինք կրնար անմասն մնալ: Ժամանակ առ ժամանակ մենք նման յատուկ ծրագիրներու կը մասնակցինք, որոնց համար յատուկ հանգանակութիւն կը կատարուի, յատուկ ծրագիրներ կը մշակուին ու կը ներկայացուին:

– Թէքէեան կեդրոն հիմնադրամի ֆինանսաւորումը հիմնականօրէն կը գոյանայ Սփիւռքի հանգանակութիւններո՞ւն միջոցով: Անհատ բարերարներ ֆինանսական օգնութիւն կը ցուցաբերե՞ն:

-Մեր այսօրուան ֆինանսական միջոցները կը գոյանան հիմնականօրէն այստեղի պաշարէն, ինչքան ալ տարօրինակ թուի: Այս շէնքը, որ մենք կառուցած ենք, ի սկզբանէ նպատակը եղած է կայուն միջոցներու ապահովումը այս ծրագիրներու  իրականացման համար: Գոնէ այդ հինգ դպրոցներուն համար մշակուած կանոնաւոր ծրագիրները մենք պէտք է իրականացնենք: Չենք կրնար տարի մը դասագիրք տալ, միւս տարի մտածել՝ կ’ըլլա՞յ, թէ չ’ըլլար: Տակաւին հանգանակութիւններ կան, ի հարկէ: Ծրագիրները կը ներկայացուին եւ հանգանակութիւնները կը կատարուին: Բայց մենք կայուն եկամուտի կարիք ունինք: Սա որպէս պիզնեսի կեդրոն կը ծառայէ: Մենք այստեղ կը զբաղեցնենք ընդամէնը երեք սենեակ,  երկու սենեակ ունի Հայաստանի Թէքէեան մշակութային միութիւնը, որ նոյնպէս մեր շահառուն է, անվճար կը տրամադրենք: Իրենք ալ ունին իրենց ծրագիրները մշակութային ոլորտին մէջ: Շէնքի մնացած տարածքները, մօտ 2 հազար քառակուսի մեթր, պիզնեսի նպատակով են: Անոր վերջնական արդիւնքը մինչեւ վերջին սենթը կը ծառայէ մեր բարեգործական նպատակներուն:

– Ծրագիրներու իրականացման համար բաւարա՞ր է պիզնեսի ծառայութենէն ստացուած եկամուտը, ֆինանսական խնդիրներ չե՞ն յառաջանար:

-Ոչ, ի հարկէ, չի բաւարարեր: Ֆինանսական խնդիրներ կը յառաջանան: Փոքր հիմնադրամներու համար խնդիրներ միշտ կը յառաջանան: Հանգանակութիւններն ու նուիրատուութիւնները իրենց դերը ունին, ի հարկէ: Հիմնադրամի ստեղծման առաջին տարիներուն, այդ նուիրատուութիւններն ու հանգանակութիւնները շատ նուազ էին: Բնականաբար վստահութիւն չկար, ճանչցուած չէինք, չէին գիտեր՝ կրնայի՞ն մեզ վստահիլ, թէ ոչ: Կրնայ ծիծաղելի ըլլալ, բայց եղած է, որ տարեկան 50-60 տոլար կը հաւաքուէր: Բայց այսօր այդ թիւը ի հարկէ անհամամետ աւելցած է, որուն համար մենք շատ շնորհակալ ենք ու երախտապարտ: Ես հպարտութեամբ կ’ըսեմ սա, որ ժամանակի ընթացքին նման վստահութիւն ձեռք բերուեցաւ: Այդ նաեւ մեր ու մեր աշխատակազմին տարիներու արդար ու թափանցիկ աշխատանքի արդիւնքն է, որովհետեւ, բացի մեր ձեռնարկած միջոցառումներէն, կան նաեւ պարտադիր կիրարկելի կարգեր: Ամէն տարի միջազգային հսկողութիւն կ’իրականացուի, մեր բոլոր հաշուետուութիւնները կը հրապարակուին, բաց են, փակ տողեր չունինք: Բոլորը կրնան տեսնել, թէ ի՛նչ եկամուտ ունեցած ենք մեր պիզնեսի գործունէութենէն ու նուիրատուութիւններէն եւ թէ ինչի վրայ ծախսած: Նոյնիսկ եթէ կան անհատ նուիրատուներ, մենք իրենց առանձին անհատական հաշուետուութիւններ կը ներկայացնենք: Մենք իրենց կը ներկայացնենք հատ առ հատ, իրենք անուանական գիտեն, թէ այդ մէկ դասագիրքը ո՛ր դպրոցի ո՛ր աշակերտին յատկացուած է: Սա, կը կարծեմ, շատ կարեւոր է, որպէսզի նուիրատուն հաւատայ, վստահի ու շարունակէ իր գործունէութիւնը: Այդպիսով, մենք հասած ենք այս օրուան: Սկսած ենք փոքր գումարներով, իսկ այսօր արդէն բաւական լուրջ գումարներ կը յաջողինք հանգանակել, բայց միշտ պահպանելով մեր թափանցիկութեան սկզբունքը: Կրնամ ըսել, որ նման միտումը Հայաստանի մէջ երթալով կը շատնայ: Իսկ անոնք որոնք չեն բաւարարեր այդ պահանջը, դուրս կը մղուին ոլորտէն:

– Կը ցանկայի խօսիլ նաեւ յառաջիկայ ծրագիրներու մասին: Ի՞նչ ծրագիրներ մտադրած էք իրականացնել, հիմնականօրէն ո՞ր ոլորտին մէջ՝ կրթութի՞ւն, թէ մշակոյթ: Ո՞ր ծրագիրները ամենայաջողածը կը համարէք հիմնադրամի պատմութեան մէջ:

– Մեր հիմնական ուղղութիւնները կրթութիւնն ու մշակոյթն են, առայժմ: Կան, ի հարկէ, ընկերային ծրագիրներ, բայց կանոնաւոր չեն: Մենք ունինք շարք մը այլ ծրագիրներ, որոնք  կը նպաստեն աշակերտներու յառաջադիմութեան բարձրացման: Մենք տարին կը բաժնենք մի քանի փուլի ու մեր կանոնաւոր ծրագիրները կը սկսինք, օրինակ՝ միջդպրոցական մրցոյթով: Սա, կրնամ ըսել, առաջինն էր, որ պետական չէր, կրթութեան եւ գիտութեան նախարարութեան կողմէ չէր իրականացուած: Սա առաջինն էր, երբ հինգ հանրակրթական դպրոցներ մէկտեղուած են մէկ ծրագիրի մէջ՝ առանց պետական միջամտութեան: Առաջին տարիներուն քիչ մը զգուշութեամբ կը վերաբերէին, յետոյ հասկցան անոր կարեւորութիւնը եւ մեզ քաջալերեցին: Տարին կը սկսինք երեք առարկաներու մրցոյթով՝ հայոց լեզու եւ գրականութիւն, թուաբանութիւն եւ օտար լեզու՝ անգլերէն: Ընտրութիւն կը կատարուի մի քանի փուլով՝ նախ դպրոցներէն 10-12 մասնակից, ապա անոնք կը հաւաքուին Թէքէեան կեդրոնի շէնքին մէջ ու այդ օրը մեր մօտ տեղի կ’ունենայ առարկայական մրցոյթը: Այդ ընթացքին դատական կազմը կ’աշխատի, այդ նոյն օրը կ’աւարտենք, յաղթողները կը ստանան մրցանակներ: Մրցոյթի առաջին փուլին յաղթողները կը ստանան անհատական մրցանակներ: Անմիջապէս շարունակելով ըսեմ, որ աշնան պիտի ունենանք թէքէեանական միջդպրոցական խաղեր: Այդ պարագային ալ յաղթողներ կ’ըլլան, մրցանակներ կը ստանան, բայց խումբը եւ դպրոցներն ալ կը ստանան: Անհատէն կ’երթանք դէպի խումբի, որպէսզի անոնք այդ գաղափարը ունենան, հասկնան, որ խումբի յաղթանակով դպրոցի համար կարեւոր բան ըրած են: Ըսենք, իրենք կը յաղթեն դպրոցի համար համակարգիչներ, ամբողջ սենեակի մը կահաւորանք, մարզական գոյք: Դպրոցներ կան, որոնք մի քանի տարի յաղթած են ու իրենց դպրոցը գերյագեցած է գոյքով: Անկէ բացի՝ կարեւոր բան կայ, որ այդ բոլոր հինգ դպրոցները միասին կը ստեղծեն մեծ՝ թէքէեանական խումբ: Այս գիտակցութիւնը առաջին տարիներուն չկար, իսկ հիմա յստակ ձեւաւորուած թէքէեանական խումբ կայ ոչ միայն աշակերտներու, այլեւ ուսուցիչներու մօտ: Իրենք գիտեն, որ ինչ-որ կառոյցի մաս կը կազմեն:

-Իսկ այդ կառոյցին մէջ դպրոցի շրջանաւարտները ներգրաւուա՞ծ են:

-Ի հարկէ: Մենք կը փորձենք հետեւիլ, թէ շրջանաւարտները ի՞նչ ճակատագիր ունին կամ ի՞նչ խնդիրներ: Երբ մեզի կը դիմեն աշխատանքի կամ կրթութեան հարցով, մենք կը փորձենք օգնել: Մեր ծրագիրներուն մէջ կը մտնէ նաեւ շրջանաւարտներու ինչ-որ կառոյց ստեղծելը՝ Թէքէեան դպրոցներու շրջանաւարտներու կառոյց: Սփիւռքի մէջ անոնք կան, տարբեր համայնքներու մէջ կան հայկական դպրոցներու շրջանաւարտներու կառոյց, որոնք տասնամեակներու պատմութիւն ունին, անոնք տարին մի քանի անգամ կը հաւաքուին, կ’այցելեն հայրենիք: Այդ գաղափարը պէտք է փորձենք այստեղ ալ ներդնել: Այս ծրագիրներէն բացի՝ երեխաները կ’ուղարկենք ամառնային ճամբարի, լաւագոյն յառաջադիմութիւն ունեցողներուն կամ աւելի կարիքաւոր ընտանիքներու երեխաներէն խումբ կը ստեղծենք եւ կ’ուղարկենք 7-10օրեայ հանգիստի: Ամէն տարի 70-100 հոգի հինգ դպրոցներէն միասին կ’ուղարկենք ամառնային ճամբար, ուր շատ յագեցած ծրագիր կայ: Անոր նման ծրագիր մըն ալ ունինք թանգարաններու եւ տեսարժան վայրերու այցելութիւն, որ 1-2 օր կը տեւէ, հնարաւորութիւն կու տանք ճանչնալու մեր հայրենիքը՝ Արցախը եւ Հայաստանը: Երեխաները կ’այցելեն թանգարաններ, տեսարժան վայրեր: Ասոնք կանոնաւոր ծրագիրներ են, մշտապէս կը կատարուին: Օրինակ՝ հետաքրքրական ծրագիր իրականացուցած ենք 2012 թուականին Կիւմրիի Լորտ Պայրոնի անուան դպրոցին մէջ, որ մեր ծիրին մէջ չէր մտներ: Դպրոցը կանգնած էր փակման կամ աշակերտութեան թիւի նուազման եզրին, ջեռուցում չկար: Աննախադէպ հանգանակութիւն եղաւ եւ կարողացանք ջրամատակարարում ու ջեռուցում իրականացնել: Նմանատիպ ծրագիրներ եղած են մեր Երեւանի Թէքէեան դպրոցին մէջ: Մշակութային ծրագիրներու մասով նշեմ, որ մենք փորձեցինք լրացնել Թէքէեան մշակութային կեդրոնի բացը: Մենք մասնագիտացանք հիմնականօրէն ցուցահանդէսներու մէջ, կը հովանաւորենք ցուցահանդէսներ: Որոշեցինք Հայաստանի մէջ զարգացնել նաեւ լուսանկարչութիւնը, որովհետեւ ան որպէս արուեստ այստեղ զարգացած չէ՝ ի տարբերութիւն այլ երկիրներու: Կը նկատենք, որ յատկապէս երիտասարդներուն մէջ կան տաղանդաւոր լուսանկարիչներ, որոնք պէտք է ինչ-որ ձեւով ներկայացուին: Օրինակ՝ եգիպտահայ նկարիչ Ներսէս Պիծակեանի ներկայ ցուցահանդէսը ամենաշատ այցելուն ունեցաւ տարուան ընթացքին, թէ մեր կազմակերպածներուն մէջ, թէ, ինչու չէ, նաեւ Երեւանի: Անիկա շատ իւրայատուկ ցուցահանդէս է: Անցած տարի կազմակերպեցինք շատ կարեւոր գեղանկարչական ցուցահանդէս՝ Արցախի արուեստագէտներու գործերով: Յատուկ կը շեշտեմ՝ երիտասարդ, քանի որ այդ սերունդը շատ չէ ճանչցուած, բայց միեւնոյն ժամանակ շատ տաղանդաւոր է: Այդ ցուցահանդէսը կազմակերպեցինք նախ Շուշիի, ապա Երեւանի մէջ, որմէ ետք ան մեծ յաջողութեամբ ցուցադրուեցաւ Թիֆլիսի մէջ: Մեր հարեւան պետութեան ջանքերը զայն խոչընդոտելու, մեզ չխանգարեց: Երեք ամիս շարունակ ցուցահանդէսը բաց էր: Այս տարի կամ միւս տարուան սկիզբը կը ծրագրենք անոր շարունակութիւնը իրականացնել՝  Ջաւախքի ու Թիֆլիսի հայ նկարիչներուն եւ քանդակագործներուն ցուցահանդէսը Երեւանի եւ Արցախի մէջ: Նախապատրաստական աշխատանքներ կը կատարուին: Կարծեմ, մնացած է միայն ընտրութիւն կատարել: Մենք կը գործակցինք Թիֆլիսի հայ համայնքի ու վիրահայոց թեմի հետ: Այս առիթով ես կ’ուզեմ շնորհակալութիւնս յայտնել թեմին ու առաջնորդ Վազգէն սրբազանին, որ մեծապէս աջակցեցաւ մեզի: Նաեւ կ’ուզեմ նշել, որ Արցախի հետ կապուած լուսանկարչական ցուցահանդէս կը նախատեսենք: Արցախ-Հայաստան-Սփիւռք կապի ամրապնդումը շատ կարեւոր է, եւ մենք կ’աշխատինք այդ ուղղութեամբ: Արցախի մշակոյթի, կրթութեան նախարարութիւններուն, Շուշիի թանգարաններուն հետ սերտ գործակցութիւն ունինք ու շատ կ’ուզենք ցուցահանդէսներ տանիլ այդտեղ ու այնտեղէն բերել այստեղ եւ Սփիւռք: Հայաստանի արուեստագէտները հնարաւորութիւն կ’ունենան մեկնելու Մեծն Բրիտանիա կամ եւրոպական այլ երկիրներ: Մեծ ծրագիրներ ունինք, զորս պիտի իրականացնենք յառաջիկային: