*ՏԱԹԵՒ ԴԱՒԹԵԱՆ*
«Զարթօնք»ի Երեւանի Աշխատակից
Մշակոյթը … հոգեկան արկածախնդրութիւն է, վսեմ մի խենթութիւն,
որով տիեզերքը գալիս գտնում է իր իմաստը: Մշակոյթը պահանջում է մեծ ճիգ, հաւատք եւ զոհաբերութիւն` առաքինութիւններ,
որով հայ ժողովուրդը լիովին օժտուած է:
Կոստան Զարեան
<<Զարթօնքը>> կը շարունակէ պտոյտները դէպի Հայաստանի մշակութային գանձարանները։ Այս շաբաթ մեր կանգառը Յովհաննէս Շարամպէյեանի անուան ժողովրդական ստեղծագործութեան կեդրոնին մէջ է, որ ազգային մշակոյթի այն եզակի օճախներէն է, որուն առաքելութիւնն է նիւթական եւ ոչ նիւթական մշակութային ժառանգութեան արժէքներու պահպանումը, շարունակականութեան ապահովումն ու հանրահռչակումը:
Մինչ թանգարանի պատմութեանն ու գործունէութեան անդրադառնալը, թանգարանի տնօրէն Յովիկ Հովեյեանը մեզ պատմեց էթնիք մշակոյթի կարեւորութեան եւ առանձնայատկութիւններուն մասին, իսկ թանգարանի պատմութեան եւ հաւաքածոներու մասին զրուցեցինք թանգարանի գիտական քարտուղար Նանէ Բագրատունիի հետ:
<<Էթնիք մշակոյթը ժամանակ չյիշող եւ ժամանակի մէջ չծերացող մշակոյթ է, որովհետեւ որեւէ քաղաքակրթական, խոհափիլիսոփայական, իմացաբանական դրսեւորում , երեւութաբանութիւն տեղ մը դադար կ’առնէ, կամ իրեն պիտի բարեշրջես: Ազգագրութիւնը, աւանդականը բարեշրջումներու կարիք չունի. բարեշրջուած աւանդականը արդէն իսկ ուղի է դէպի այլ մշակոյթ, այլ տարածք, ուստի եթէ ժամանակի հեղինակը սեպենք, որ արարիչն է, ապա ժամանակի մէջ չծերացողը աւանդական արարիչն է:
Էթնիք մշակոյթը մասնաւորապէս հին քաղաքակրթութիւններ յիշող եւ կրող ժողովուրդներու համատիեզերական յիշողութեան ժառանգականութիւնը կրողն է, այսինքն` հայ երեխան դեռ չծնած ինքը արդէն գիտէ աւանդոյթը, կը յիշէ դիւցազներգութիւնը եւ այն ինչ որ կը սորվի խորքին մէջ չի սորվիր, պարզապէս կը վերանայի իր գիտցածը: Թերեւս Հայաստանի հանրապետութեան միակ ժողովրդական ստեղծագործության կեդրոնը եւ թանգարանը մենք ենք եւ այս կեդրոնի նկատմամբ ցուցաբերած պետական հոգածութիւնը, գուցէ եւ աւելի կարեւոր է քան միջազգային ատեաններուն մէջ Հայաստանի Հանրապետութեան պատմութիւնը , Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքականութիւնը կամ Հայաստանի Հանրապետութեան տնտեսութիւնը հանրահռչակելը : Իւրաքանչիւր զբօսաշրջիկ, եթէ չըսեմ հայ կամ Հայաստանի քաղաքացի, առաջնահերթօրէն եթէ բանական արարած է, ուրեմն անպայմնան պիտի ուզէ ծանօթանալ տուեալ ժողովուրդի էթնիք մշակոյթին եւ ոչ ժամանակակից մշակոյթին, որ թերեւս աւելի կարեւոր է այսօրուան համակարգչային եւ այս ծանուցումը փաստօրէն բանալի կը դառնայ հնագիտական, տնտեսական, քաղաքական, մշակութային, ժողովրդագրական բոլոր տեղեկութիւններու համար զբօսաշրջիկներու շրջանին մէջ: Ամէն ինչ կը կատարուի հոն, ուր հնարաւորութիւն կայ, որպէսզի Հայաստանի ե՛ւ բանահիւսութիւնը ե՛ւ ազգագրութիւնը եւ առհասարակ ազգութեան մը կապուած մշակութային ժառանգութիւնը պահպանուի, զարգացուի եւ հանրահռչակուի: Յոյս ունինք, որ մեր երիտասարդ սերունդը ի շարս այլ նպատակներու գաղափարներու, տեսութիւններու, որ իր մէջ կը կրէ, չ«անտեսեր նաեւ մշակոյթի նկատմամբ իր նախնիներուն եւ այսօրուան մարդկանց տածած համակրանքն ու հաւատարմութիւնը: Մենք կարիք ունինք երիտասարդ մասնագէտներու եւ մասնաւորապէս մեր մշակոյթը լաւագոյնս ներկայացնելու աշխարհին: Մենք Սփիւռքի համար յատուկ գործունէութիւն չենք ծաւալեր, որովհետեւ Սփիւռքը մեզի համար յատուկ տարածք չէ, ուր պիտի տարածենք, եւ ինքն ալ մեր մշակոյթը կրողն է: Սփիւռքը նոյն Հայաստանն է. տարբերութիւն չկայ: Հայաստանը կամ Սփիւռքը նոյն մշակոյթը կրողներն են, պարզապէս քիչ մը աւելի առանձնայատկութիւններ ունին տուեալ երկրին բնորոշ, բայց յատուկ Սփիւռքի համար գրագրութիւններ պիտի չըլլան, որովհետեւ Սփիւռքը ինքը պիտի ընէ այդ մէկը: Սփիւռքը օտար մարդ չէ, օտար երկիր չէ, օտար քազաքակրթութիւն չէ…>> ,- ըսաւ Յովիկ Հովեյեանը
Իսկ Կեդրոնը ստեղծուած է 2011 թուականին՝ Յովհաննէս Շարամպէյեանի անուան ժողովրդական արուեստի թանգարանի եւ Ժողովրդական ստեղծագործութեան եւ արհեստագործութեան կեդրոնի միաւորմամբ:
Կեդրոնի՝ Երևանի եւ Դիլիջանի մասնաճիւղի ժողովրդական արուեստի թանգարաններու հիմքը կը կազմեն 1930-ական թուականներուն ազգագրագէտ, բանահաւաք Հաբեթնակ Բաբայեանի ջանքերով հիմնադրուած Ժողովրդական ստեղծագործութեան տան ցուցանմոյշները:
Հաւաքածոն (շուրջ 10,000 առարկայ) կ»ընդգրկէ փայտի, մետաղի եւ քարի գեղարուեստական մշակման, ասեղնագործութեան, գորգագործութեան, խեցեգործութեան նմոյշներ, ինչպէս նաեւ ինքնուս նկարիչներու գեղանկարներ: Հաւաքածոյին մէջ առանձնակի տեղ կը գրաւեն սփիւռքահայերու նուիրատուութիւնները:
Ժողովրդական վարպետներու ստեղծագործութիւնները իւրատիպ մշակութային արժէքներ են, որոնք կը ներկայացնեն Հայաստանի պատմա-ազգագրական գրեթէ բոլոր շրջաններու ժողովրդական արուեստն ու անոր զարգացման փուլերը:
Կեդրոնի հաւաքածոյի բացառիկ ցուցանմոյշները ցուցադրուեր են Ռուսաստանի, Ֆրանսայի, Պելճիքայի, Իտալիոյ, Փորթուկալի, Յունաստանի, Աւստրիոյ, Չինաստանի, Իրանի, Սուրիոյ մէջ եւ այլուր:
Զրոյցը շարունակեցինք կեդրոնի գիտական քարտուղար Նանէ Բագրատունիի հետ, որ պատմեց թանգարանի պատմութիւնը եւ տուաւ հաւաքածոներու նկարագրութիւնը:
«Զ.». – Նանէ՛ խնդրեմ պատմեցէք՝ ե՛րբ եւ ի՛նչպէս հիմնադրուած է թանգարանը: Ո՞վ էր Յովհաննէս Շարամպէյեանը:
«Ն. Բ.» – Երեւանի Ժողովրդական արուեստի թանգարանը մշակոյթի եզակի կեդրոն է, ուր կը պահպանուին եւ կը ցուցադրուին հայկական կիրառական արուեստի եւ կերպարուեստի նմոյշներ: 1930-ական թուականներուն վերջին ազգագրագէտ-բանահաւաք Հաբեթնակ Պապայեանի գլխաւորած խումբ մը նուիրեալներու ջանքերով հիմնադրուեր է Ժողովրդական ստեղծագործութեան տունը, որուն հաւաքածոն հիմք հանդիսացած է Ժողովրդական արուեստի թանգարանի կազմաւորման համար:
Երեւանի Ժողովրդական արուեստի թանգարանը ստեղծուած է 1978 թուականին Հայաստանի մշակոյթի նախարարութեան կողմէ, հիմնադիր եւ առաջին տնօրէն՝ ՀՍՍՀ արուեստի վաստակաւոր գործիչ Յովհաննէս Շարամպէյեան: Թանգարանի գործունէութիւնը տարիներ շարունակ ուղղուած եղած է հայ ժողովուրդի մշակութային ժառանգութեան կարեւորագոյն մաս կազմող ժողովրդական արուեստի նմոյշներու հաւաքման, պահպանման, զարգացմանն ու հանրահռչակման: 2011 թուականին թանգարանը դարձած է կեդրոն՝ գործառոյթներու որոշակի փոփոխութեամբ: Յովհաննէս Շարամպէյեանի մեծ ներդրմամբ ձեռք բերուած եւ փրուած են թռչնակերպ եւ կնակերպ աղամանները, զորս կրնաք տեսնել թանգարան այցելելով: Սովետական տարիներուն երբ շատ մասսակայանացուած չէ ազգայինը եւ իրենք վարպետներու հետ աշխատած են եւ յատկապէս վերացող տեսակները կարողացած են փրկել: Մեր քով ժողովրդական արուեստի առանձնայատկութիւններէն մէկն այն է, որ կ’ամբողջացնէ նախաքրիտոնեական եւ հետ քրիստոնեական խորհրդանիշները, այսինքն` մէկ նմոյշի մէջ դուք եւ քրիստոնեական եւ հետ քրիստոնեական զարդանախշ կը տեսնէք: Այդ կնակերպ եւ թռչնակերպ աղամանները, զորս նշեցի, կեանքի խորհրդանիշ եղած են, որովհետեւ ժամանակին, անգամ աստուածաշունչին մէջ եղած է աղի կարեւորութեան մասին:
«Զ.». – Քանի՞ սրահ ունի թանգարանը: Ո՞րքան կը կազմէ թանգարանի հաւաքածոն:
«Ն. Բ.» – Թանգարանը ունի մշտական ցուցադրութեան 4 դահլիճ, ուր կը ցուցադրուին շուրջ 2 հազար, իսկ արխիւներուն մէջ պահուող ցուցանմոյշները կը համալրուին նուիրատուութիւններու եւ գնումներու շնորհիւ։ Դահլիճներէն երեքը խստօրէն մասնագիտացուած են եւ բաժնուած են՝ փայտարուեստի եւ խեցեգործութեան, մետաղագործութեան, գեղարուեստական մշակման, արծաթագործութեան, քարարուեստի եւ ձեռագործ արուեստի բաժիններու եւ ենթաճիւղերու, կայ մէկ ընդհանուր բաժին-դահլիճ, ուր կը ներկայացուին գորգարուեստի, խեցեգործութեան եւ մետաղագործութեան նմոյշներ: Հոս տեղի կ’ունենան հանդիպումներ, զրոյցներ, ժողարուեստին վերաբերող քննարկումներ: Այդ սրահը այնպէս դասաւորած ենք, որ կը յիշեցնէ հին հայկական գիւղ` ծղօտի պատերով ցեխով պատրաստուած, դաղդղան պահպանակով, որպէսզի չար ուժէն պահպանէ. օրօրոց, կենցաղային իրեր եւ անկիւնը՝ մեր գորգի դասգահն է որ նոյն այս պահուն ալ կ’օգտագործենք որպէս վարպետութեան դասի համար: Այսինքն՝ թանգարանը փորձած ենք դարձնել կենդանի հարթակ , ուր ներկայ ըլլալով, ի միջի այլոց, կը յայտնուիս մեր հին հայկական գիւղին մէջ, ինչպիսին եղած է մեր կենցաղը ` մշակոյթը, ծէսերը աւանդոյթները:
Հաւաքածոն կ’ընդգրկէ շուրջ 10, 000 թանգարանային առարկայ, որ լայն պատկերացում կու տայ հայկական ժողովրդական արուեստի զարգացման տարբեր փուլերուն մասին։
«Զ.». – Ի՞նչպէս այսօր կը համալրուի թանգարանի հաւաքածոն: Ի՞նչ նմոյշներ կը պահպանուին:
«Ն. Բ.» – Այս պահուն որպէս այդպիսին համալրման գործընթաց չունինք, երբեմն կ’ըլլան նուիրատուութիւններ, որ յատուկ խորհուրդը կ’որոշէ, եթէ արժէքաւոր է, կ’ընդունինք: Վերջերս ձեռք բերած են ծիսական տիկնիկներ եւ շուտով ծիսական տիկնիկներու վերաբերեալ ունինք գիրքի շնորհանդէս: Որպէս այդպիսին համալրում կայ: Գնում չունինք, որովհետեւ պետական առումով գումար չկայ՝ գնելու, իսկ երբ նուիրատուութիւն կ’ըլլայ պէտք է գեղագիտական առումով համապատասխանէ:
Նմոյշներէն՝ կ’ուզէի խօսիլ դաղդղան պահպանակներու մասին: Դաղդղան բառը խօսակցական դաղել բառն է: Դաղդղանները հին պատմութիւն ունին հայկական աւանդական մշակոյթի եւ կենցաղի մէջ, որոնք օգտագործուած են պատմական Հայաստանի մէջ:
Հայերը կը համարէին, որ դաղդղանները իրենց մէջ գերբնական ուժ ունին եւ կը պահեն մարդոց չար աչքէն եւ դժբախտութիւններէն: Անոնց նախնական շրջանին կախուած են ընտանի կենդանիներու( կով, եզ, ցուլ) պարանոցներէն չար աչքերէ պաշտպանելու համար, իսկ յետագային նաեւ ամրացուած են տուներու դռներուն կամ նախամուտքերուն: Այսօր անոնք կ’օգտագործուին նաեւ իբրեւ զարդեր՝ մարդոց համար նախատեսուած:
Մետաղի բաժինը մենք ունինք շատ գեղեցիկ եւ իւրայատուկ զարդեր, կենցաղային իրեր, գորտիներ: Ժողովրդական արուեստի որեւէ նմոյշ հաղորդակցութիւն է տիեզերքի բնութեան հետ:
«Զ.». – Ի՞նչ համագործակցութիւն ունիք փայտարուեստի թանգարանի հետ: Ի՞նչ կ«ըսէք Դիլիջանի մասնաճիւղի մասին: Վերջինս ե՞րբ հիմնադրուած է:
«Ն. Բ.» – Ի հարկէ, համագործակցութիւն ունինք: Փայտարուեստի թանգարանի տնօրէն Հենրկ Սալոխյեանը կեդրոնի գեղարուեստական խորհուրդի անդամն է եւ փայտարուեստի թանգարանն ալ հիմնուած է Յովհաննէս Շարամպէյեանի կողմէ: Այս առումով ընդհանրութիւններ ունինք եւ բնական է, որ համագործակցութիւններ կը հաստատուին:
Դիլիջանի մասնաճիւղը ստեղծուած է 1979 թուականին` նոյնպէս բանահաւաք եւ գեղանկարիչ Յովհաննէս Շարամպէյեանի անմիջական նախաձեռնութեամբ ու մասնակցութեամբ: Թանգարանը կը գտնուի Դիլիջան քաղաքի կեդրոնը, Աղստեւ գետի հարեւանութեամբ: Տան վերջին բնակիչը եղած է Յովհաննէս Շարամպէյեանը, որուն նախաձեռնութեամբ ալ շէնքը վերածուեր է ժողովրդական արուեստի թանգարանի: 1979 թուականին Յովհաննէս Շարամպէյեանը իր հաւաքածոն նուիրեր է Դիլիջանի ժողովրդական արուեստի թանգարանին՝ համալրելով թանգարանի արխիւը: Շրջելով Հայաստանի տարբեր վայրերը՝ Շարամպէյեանը ստեղծեր է պղնձեայ կենցաղային իրերու մեծ հաւաքածոյ: Թանգարանի 9 ցուցասրահին մէջ ներկայացուած են ժամանակակից հայ ժողովրդական վարպետներու եւ ինքնուս ստեղծագործողներու աշխատանքներ, ազգագրական իրեր:
«Զ.». – Ժողովրդական արուեստի այս եզակի կեդրոնը կը գտնուի Երեւանի մէջ Աբովեան 64 հասցէի վրայ:
Հեռ. +374 (10) 569380, +374 (10) 569383
Ել-Նամակ՝ info.folkartcenter@gmail.com
Վեբ կայք՝ www.cpc.am
