*ՎԱՐԴԳԷՍ ԳՈՒՐՈՒԵԱՆ*
«ՏոլմաՊահճէ»իՊալատը
ԲառերովկարելիչէՏոլմաՊահճէի (ԼեցուածՊարտէզ)պալատընկարագրել։
Գեղեցկօրէնհոյակապեւհոյակապօրէնգեղեցիկ է ան։
Գլխուպտոյտտուողճոխգեղեցկութեամբկանգնած է անեւայցելուներունուղեղներըկըսառեցնէ։
ՃարտարապետներԿարապետեւՆիկողոսՊալեանները (հայրեւորդի),ոչմէկբանխնայածենՏոլմաՊահճէիպալատըաշխարհիամենագեղեցիկպալատինվերածելու։ Մարդկ՛ապշի, թէինչպէ՞սկարելի է նմանճոխերեւակայութիւնունենալու նմանհրաշալիքմըստեղծելՎոսփորիափին։
ԵրբմերպասըՏոլմաՊահճէիքովընտիպասերուկանգառինմէջկեցաւ, տեղատարափանձրեւըմեզմերպասինմէջգամածէր։ Աւելիքանքառորդժամսպասելէետք, որոշեցինքանձրեւինտակվազելովպալատմտնել։ Երբպալատհասանք, անձրեւըկեցաւ… ։
ՏոլմաՊահճէիտեղընախապէսՕսմանեաննաւատորմիննաւահանգիստներէնմէկըեղածէր։ 1611 – 1614 թուականներունծոցըլեցուցինեւՍուլթանԱհմէտԱ.իհրամանով «ՊէշիկթաշՊալատ»ըշինուեցաւ։ Այսպալատինայրելէեւվայրըժամանակմըպարապմնալէետք, սուլթանԱպտուլմէճիտ Ա. ը 1839 թուականինճարտարապետԿարապետՊալեանինպատուիրեց՝նոյնվայրինվրայնորպալատմըշինել, քանիորվայրըծովեզերեայէր, շատգեղեցիկեւքաղաքինկեդրոնինմօտ։
Պալատինշինութիւնըսկսաւ 1843ին եւտեւեց 13 տարիներ։ ՕսմանեանԿայսրութեանվերջին 6 սուլթաններըայսպալատըգործածեցին, սակայնկարգմըսուլթաններիրենցհամարաւելիփոքրպալատներալշինեցին(ինչպէսԵըլտըզիպալատը) եւյաճախ«կ՛երթեւեկէին» պալատներունմիջեւ։ՄուսթաֆաՔէմալԱթաթիւրքնալերբԻսթանպուլգար, մինչեւիրմահը(10 Նոյ. 1938),ՏոլմաՊահճէնկըգործածէրորպէսիրբնակարանըեւնախագահականպալատը։ Ժամանակմըպարապմնալէետք, պալատըվերածուեցաւթանգարանի։
ՏոլմաՊահճէիպալատըշինուածէ ՓարիզիԼուվրեւԼոնտոնիՊագինկհամպալատներունմանողութեամբ, որպէսզիեւրոպացիբարձրաստիճանայցելուներուցոյցտրուի,որՕսմանեանԿայսրութիւնը«արդիականացած» է։ Սակայնեւրոպականայսմօթիֆներուվրայաւելցուածեն՝Օսմանեանզարթօնքիճարտարապետականբարդեւճոխկերպերը։
Կըկարծուի,որ18-րդ դարուկիսունայսպալատինշինութիւնըպատճառեղաւ,որՕսմանեանԿայսրութիւնըսնանկութեանդուռըհասնի։
Պալատիններքնամասըամբողջութեամբզարդանկարուած է։ Ֆրանսացիեւիտալացիարուեստագէտներոչինչխնայածենգեղեցկագոյնըտալու։ ՀոնկըհանդիպինքնաեւհայազգիԱյվազովսկիիծովանկարներուն։
Արձանագրուած է,որ 14 թոն ոսկիեւ 40 թոն արծաթգործածուած է պալատըգեղազարդելու։ Կարասիներունմեծմասըներածուած է Փարիզէն, մոմակալները՝ Անգլիայէն, մարմարները ՝ Յունաստանէն։ Բոլորկարասիներըմասնաւորպատուէրներովպատրաստուածեն։ 131 մեծեւ 99 փոքրգորգերըբոլորնալմասնաւորչափերովհիւսուածենբարձրորակմետաքսով, կայսերականՀէրէքէգորգագործարաններումէջ։
Պալատըունիերեքմասեր.ձախին «Սէլամլըք»ը, որվարչականկեդրոննէր, «Արարողութիւններու» (Ceremonial) կամ «Մեծ Դահլիճ»ը եւ անշուշտ՝ «Հարեմ»ի բաժինը։
Տոլմա Պահճէին ընդհանուր տարածքն է 250,000 ք.մ.։ Ան ունի 285 սենեակներ, 43 սրահներ կամ ժողովասրահներ, 6 պատշգամներ, 6 բաղնիքներ, 1427 պատուհաններ, 156 ժամացոյցներ,280 վազեր (ծաղկաման) եւ 58 մեծ մոմակալներ։Յիշեցնեմ, որ Թուրքիոյ այժմու նախագահ Էրտողանը՝ 1100 սենեակներով Թուրքիոյ նախագահական պալատը Անգարայի մէջ շինած է, ինչու՞, ապագայի ի՞նչ ծրագիրներով …։
Երբ գլխաւոր սրահը մտանք, հոն առաստաղէն կախուած տեսանք 4.5 թոն ծանրութեամբ եւ 750 մոմատեղերով ջահ-աշտանակը (chandelier), որ նուիրուած էր Անգլիոյ Վիքթորիա Բ. Թագուհիին կողմէ։ Կային նաեւ 1.5եւ 2.5 թոն ծանրութեամբ սքանչելի աշտանակներ։ «Արարողութիւններու Սրահ»ին գորգը, մետաքսով բանուած, 124 ք.մ. մեծութիւն ունի։ «Յախճապակեայ Բազրիքներով Աստիճաններ»էն (Crystal Staircase) բարձրանալով շարունակեցինք մեր շրջապտոյտը։ Բոլոր միջանցքներուն երկու ծայրերը մեծադիր հայելիներ կախուած էին, անշուշտ շատ ճոխ, ոսկեգոյն շրջանակներու մէջ անցուած։ Ըսուեցաւ, որ այդ հայելիները մասնաւոր, «սթրաթէճիք» վայրերու վրայ զետեղուած են, որպէսզի սուլթանները կամ մեծ վեզիրները երբ երթեւեկէին միջանցքներով, հայելիներուն մէջէն իրենց ետեւէն եկողները տեսնէին եւ յանկարծ չըլլայ, որ մահափորձ գործադրուէր իրենց վրայ։
Մեր այցելութեան ժամանակ կինս՝ Ալիսը, քանի մը անգամ մերիններէն խնդրեց, որ շրջագայութեան ուղեկցորդներուն հարցնեն,թէ ո՞վ է ճարտարապետը աշխարհի այս ամենագեղեցիկ պալատին։ Երբ տեսաւ, որ «մերոնք» չեն հարցներ, ինք ուղղակի ուղեկցորդին հարցուց, քիչ մըն ալ յանդուգն կերպով։ Մարդը «Պալեան էֆէնտիլէր» ըսաւ։ «Ինչէ՞ն կը վախնաք չեմ գիտեր», եղաւ Ալիսիս հանդիմանական ակնարկութիւնը՝ մեզի…։
Տոլմա Պահճէին դուրսը, պարտէզները… պէտք ունի՞մ նկարագրելու աւազաններուն, արձաններուն, ծառ ու ծաղիկներուն գեղեցկութիւնը, Վոսփորի կապոյտ ջուրերուն հետ համահունչ։
Հայերս շինենք, թուրք սրիկաները թող վայելեն։ Եւ ցաւալին այն է, որ երբ օտար զբօսաշրջիկներ կու գան վայելելու այս եւ նման պալատներուն գեղեցկութիւնները, թուրքերը կը գովաբանուին որպէս «ճաշակաւոր» շինարարներ։
Եկուր ալ մի ջղայնանար։
