Հարցազրոյցը Վարեց` ԳԷՈՐԳ ՉԻՉԵԱՆ
Hayernaysor.am-ը զրուցած է լիբանանահայ երաժիշտ Լեւոն Էսքէնեանի հետ: 1996 թուականին անտեսելով Հայաստանի դժուարին պայմանները, ան որոշեց հաստատուիլ Հայրենիքի մէջ: Հայրենադարձութեան նպատակը հայկական մաքրամաքուր երաժշտութիւնը ուսումնասիրելու մեծ ցանկութիւնն էր:
Լեւոնը Հայաստանի մէջ խոր արմատներ ձգեց. նախ ստեղծեց «Կիւրճիեւ» խումբը, որ կարճ ժամանակի մէջ ճանաչում ձեռք բերաւ նաեւ Սփիւռքի մէջ, արժանացաւ աշխարհի ամենահեղինակաւոր չորս մրցանակներէն մէկուն` «Edison Award»-ին, եւ ամենակարեւորը Մայր Հայրենիքի մէջ ընտանիք կազմեց:
–Լեւո՛ն, երիտասարդ հասակի մէջ հայրենադարձուած էք: Ի՞նչն էր այդ տարիքին մէջ նման որոշում կայացնելու պատճառը: Ան նախապէս որոշուած քա՞յլ էր, թէ՞ հոգիի կանչ:
-Ինծի Հայաստան վերադարձուց երաժշտութիւնը: Երաժշտութեամբ հետաքրքրուած եմ դեռ մանկութենէս: Հայ ըլլալով եւ միշտ հայկական երաժշտութիւն լսելով` ցանկացայ երաժշտական կրթութիւնս այստեղ շարունակել. ատիկա էր հայրենադարձուելուս պատճառը: 1996 թուականին` տասնութ տարեկանիս, Հայրենիք վերադարձայ: Գալով Հայաստան ամէն ինչ նոր էջէ սկսած եմ: Ծնողներս նոյնպէս քաջալերեցին զիս եւ վստահելով ուժերուս համաձայնեցան, որ հայրենադարձուիմ:
–Երաժշտական կրթութիւնը ո՞ւր ստացած էք:
– Երաժշտական նախնական կրթութիւնս ստացած եմ Երեւանի Ռոմանոս Մելիքեանի անուան ուսումնարանի դաշնամուրային բաժինին մէջ, բարձրագոյն կրթութիւնս շարունակեցի Երեւանի Կոմիտասի անուան պետական երաժշտանոցին մէջ` դարձեալ դաշնամուրային բաժինը: Յաճախած եմ նաեւ երգեհոնի եւ երգագրութեան դասընթացներու: 2005 թուականին ուսումս աւարտելով` կը մտածէի շարունակել Գերմանիոյ մէջ: Սակայն տարբեր հարցերու պատճառով անընդհատ կը ձգձգուէր մեկնիլս: Գուցէ նախախնամութիւնն էր ատիկա, չեմ գիտեր:
Հասկցայ, որ Հայաստանէն չեմ կրնար հեռու գտնուիլ. ծրագիրներ ունէի, ապագաս Հայաստանի մէջ կը տեսնէի, ուստի ետ կանգնեցայ որոշումէս: Հիմա անկասկած կրնամ ըսել, որ չմեկնիլը ճիշդ ընտրութիւնն էր:
Այնուհետեւ կրթութիւնս շարունակեցի Երեւանի Կոմիտասի անուան պետական երաժշտանոցի ասպիրանտուրան` կրկին դաշնամուրային բաժինը, որ աւարտեցի 2007 թուականին:
2005-2014 թուականներուն «Նարեկացի» արուեստի միութեան գեղարուեստական ղեկավարը եղած եմ: Տարուան ընթացքին 200-է աւելի ձեռնարկներ կը կազմակերպէի: Այդ տարիներուն շատ էր շփումը Հայաստաին, Սփիւռքի եւ արտերկրեայ արուեստագէտներու հետ: «Նարեկացի» արուեստի միութեան մէջ աշխատիլը ինծի համար կեանքի դպրոց դարձաւ:
-18 տարեկանէն արդէն միայնակ ապրած էք: Դժուար չէ՞ր:
-Ամէն ինչ կախուած է անկէ, թէ ինչպէս կը վերաբերիս դժուարութիւններուն եւ որքանով ան քուկդ կը համարես: Գիտակցաբար մօտեցած եմ այդ ամէնուն` մտածելով, որ ամէն բան անցողիկ է:
Փորձած եմ դժուարութիւններէն խնդիրներ չստեղծել: Ի հարկէ խնդիրները անխուսափելի եղած են, որոնց լուծման համար ուղիներ որոնած եմ:
–Լեւո՛ն, հե՞շտ էր Հայաստանի մէջ շփուիլ մարդոց հետ եւ ընկերական յարաբերութիւններ ձեւաւորել:
-Սկզբնական շրջանին ապրած եմ ուսանողական հանրակացարանի մէջ, ուր Հայաստանի տարբեր մարզերէ եւ Սփիւռքէն ժամանած երիտասարդներ կը գտնուէին: Պատկերացուցէք միեւնոյն միջավայրին մէջ հաւաքուած էին տարբեր բարբառներով խօսող, տարբեր մտածելակերպ ունեցող մարդիկ, որոնց հետ ուզած թէ չուզած` համակերպիլ եւ շփման եզրեր անհրաժեշտ էր գտնել: Ատիկա կարեւոր փորձաշրջան էր ինծի համար, որ պատուով յաղթահարեցի:
Ընկերական շրջապատ ձեւաւորած եմ դեռեւս ուսանողական տարիներէն: Շատ մարդոց հետ ծանօթացայ նաեւ «Նարեկացի» արուեստի միութեան մէջ աշխատելու տարիներուս: Օրուան ընթացքին տասէ աւելի արուեստագէտներու հետ յարաբերած եմ, որուն արդիւնքով կը ծնէր մտերմութիւն: Այդ շփումներն ալ ինծի օգնեցին, որ միջազգային հարթակներու վրայ կարենամ ներկայանալի ըլլալ:
– Հայաստան կատարած առաջին այցելութենէն ի՞նչ յիշողութիւններ պահպանուած են:
-Հայաստանի ջուրը…։ Կը յիշեմ` խմելով չէի յագենար: Անընդհատ պաղ ջուր կը խմէի:
–Իսկ ինչպիսի՞ն է Ձեր երազանքի Հայաստանը:
-Նախ սփիւռքահայերուն պէտք է ներգրաւել Հայաստանի զարգացման ուղղուած տարբեր նախագիծերու մէջ եւ անոնց համար շահաւէտ համագործակցութեան դաշտ ստեղծել: Իւրաքանչիւր հայ իր հնարաւորութեան սահմաններուն մէջ պէտք է աջակցի Հայաստանի զարգացման` ի հարկէ առանց որեւէ ակնկալիքի: Հայրենիքին օգտակար ըլլալ` կը նշանակէ դուն քեզի օգտակար ըլլաս: Եթէ բոլորս մեր միտքին մէջ վառ պահենք այս գաղափարը, ապա ան կ’օգնէ հայ մնալ եւ սեփական դիմագիծը չկորսնցնել:
Հայաստան բոլոր նախադրեալները ունի բարգաւաճման համար: Մեր ունեցած միջոցները ճիշդ օգտագործելով` կրնանք միասնական ուժերով ծաղկեցնել մեր երկիրը:
Սփիւռքի մէջ յաճախակի ըլլալով` կը տեսնեմ, որ այնտեղ հսկայական ներուժ կայ, որոնց անհրաժեշտ է ներգրաւել Հայաստանի մէջ կազմակերպուող ծրագիրներուն: Սա է իմ երազանքի Հայաստանը:
– Այժմ խօսինք «Կիւրճիեւ» խումբին մասին:
-Գլխաւոր նպատակը հայկական երաժշտութիւնը պահպանելը եւ տարածելն է: Կը ցանկայի նաեւ որեւէ գործ ձեռնարկել եւ առաջ ընթանալ: Խումբը ստեղծեցի 2008 թուականին` նպատակ ունենալով հայ մեծանուն փիլիսոփայ եւ երաժիշտ Գ.Ի. Կիւրճիեւի ու Կոմիտասի ստեղծագործութիւններու հիման վրայ ներկայացնել՝ հայկական ազգային երաժշտութիւնը եւ իմ գործիքաւորումները: Խումբի կազմին մէջ ընդգրկուած են Հայաստանի յառաջատար 11 երաժիշտներ: Ժամանակի ընթացքին խումբը ճանաչում եւ համբաւ ձեռք բերաւ, որմէ ետք սկսանք տարբեր միջազգային փառատօններու մասնակցելու հրաւէրներ ստանալ: Մեր թիրախը հիմնականին մէջ օտար հանդիսատեսն է, քանի որ գործունէութեան նպատակը հայկական մշակոյթը այլազգի ունկնդիրին ճանաչելի դարձնելն է: Մեծ պատիւ էր լսել երաժշտահան Տիգրան Մանսուրեանի գովեստի խօսքերը խումբի գործունէութեան վերաբերեալ: Որ նաեւ մեզի կը պարտաւորեցնէ:
Հիմնադրման առաջին տարիներէն խումբը բեղուն գործունէութիւն ծաւալած է. 2011 թուականին գերմանական յայտնի ECM ձայնագրման ընկերութիւնը թողարկեց՝ «Կիւրճիեւ» խումբի «Ճորճ Կիւրճիեւ» երաժշտութիւնը» ձայնասկաւառակը:
Ալպոմը աննախադէպ յաջողութիւններ ունեցաւ. աշխարհի ամենակարեւոր ռատիօկայաններու կողմէ ան ընտրուեցաւ իբրեւ շաբթուան ձայնասկաւառակ եւ 2012 թուականին Հոլանտայի մէջ մեզի յանձնուեցաւ Edision Award մրցանակը, որ աշխարհի 4 ամենահեղինակաւոր մրցանակներէն է: Այս մրցանակը ժամանակին նաեւ Շարլ Ազնաւուրը ստացած է:
Ձայնասկաւառակի թողարկումէն ետք սկսանք պարբերաբար համերգներով շրջագայիլ Եւրոպայի, Ասիոյ եւ Աւստրալիոյ մէջ: «Կուրճիեւ» խումբը համերգներով շրջագայած եւ ելոյթներ ունեցած է շարք մը յայտնի սրահներու եւ միջազգային փառատօններու մէջ, եղած է Լիբանանի, Գերմանիոյ, Պրազիլիոյ, Արժանթինի, Իտալիոյ, Ռուսաստանի, Զուիցերիոյ, Պելճիգայի, Փորթուկալի, Հոլանտայի, Լեհաստանի, Ռումանիոյ, Աւստրալիոյ եւ Հայաստանի մէջ:
Համոյթին համար կարեւոր նշանակութիւն ունեցաւ Զուիցերիոյ մէջ ձայնագրուած նոր ձայնասկաւառակը` «Komitas-The Gurdjieff Ensemble-Levon Eskenian» անուանումով, որ ECM records ընկերութիւնը 2015 թուականի Հոկտեմբերին թողարկեց :
Ձայնասկաւառակին անդրադարձած են աշխարհի լաւագոյն եւ յառաջատար լրատուամիջոցները. Songlines Magazine հանդէսը ան ընդգրկած է 2015 թուականի 10 լաւագոյն ձայնասկաւառակներու շարքին, իսկ այդ ձայնասկաւառակի ստեղծագործութիւնները կը հնչեն British Airways ընկերութեան ինքնաթիռներուն մէջ:
«Կիւրճիեւ» խումբը եւս անմասն չմնաց Հայոց Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին նուիրուած ձեռնարկներէն: 2015 թուականի ընթացքին ոգեկոչման համերգներ ունեցանք Զիւրիխի, Պուխարեստի, Պրազիլիոյ, Պուենոս Այրէսի եւ Գորտոպայի մէջ:
–Յաճախ կ’այցելէք Սփիւռքի հայ համայնքներ: Ըստ Ձեզի մեր հայրենակիցները այսօր ի՞նչ խնդիրներու առջեւ կը կանգնին:
-Ցաւօք սփիւռքահայերէն շատերը մեկուսացած են Հայաստանէն, հայերէնը գրեթէ մոռցած են: Յատկապէս անոնց պէտք է ուշադրութեան կեդրոնը պահել եւ աջակցիլ:
Գերակայ խնդիր է Սփիւռքի մէջ Մայրենիի պահպանման, տարածման եւ զարգացման ուղղութեամբ տարուող աշխատանքները` յատկապէս երիտասարդներու շրջանին մէջ: Անոնց ամէն քայլափոխին պէտք է յիշեցնել սեփական լեզուի մասին, քանի որ բուն անոնք են հայկական մշակոյթի վաղուան պահապանները: Այս պարագային միայն հայը հայ կը մնայ եւ ուծացման կուլ չերթար:
–Մեր զրոյցի աւարտին ի ՞նչ խորհուրդ կու տաք այն մարդոց, որոնք կը հեռանան Հայաստանէն եւ օտար ափերու վրայ բախտ կ’որոնեն:
-Իմ օրինակս կրնամ բերել: Ես հսկայական կարողութիւններու տէր սփիւռքահայ չեմ, որ որոշած է պարզապէս Հայաստանի մէջ ապրիլ: Այստեղ ընտանիք կազմած եմ, երախայ ունեցած: Հեշտ է այլ վայրերու մէջ դրախտ փնտռելը: Դրախտը քու մէջդ պէտք է փնտռես եւ այն վայրին մէջ, ուր կ’ապրիս ու կ’արարես: Պարզապէս խորհուրդ կու տամ մինչեւ մեկնիլը լաւ մը մտածել եւ նոր այդ քայլին դիմել:
Սփիւռքի մէջ հայերու կը հանդիպիմ, որոնք տարիներ առաջ հեռացած են Հայաստանէն եւ մինչեւ հիմա փախստականի կարգավիճակով կ’ապրին. որեւէ յառաջընթաց չեն ունեցած իրենց կեանքին մէջ եւ յաջողութեան չեն հասած: Որո՞ւն պէտք է այդ կենսակերպն ու կորսուած տարիները: Ատիկա է օտարութեան «քաղցրութիւնը»:
Մեծ ցաւ կ’ապրիմ յատկապէս մեր երիտասարդներուն համար, որոնք յուսահատութեան մէջ յայտնուելով կը հեռանան Հայաստանէն: Թո՛ղ բոլորն ալ իմանան` ուր ալ երթաս, Հայաստանէն լաւ տեղ չկայ:
Կը սիրեմ Հայաստանը իր թերութիւններով եւ առաւելութիւններով հանդերձ: Ան միայն զգացական դաշտի վրայ չի գտնուիր, նաեւ գիտակից եւ զգացական տիրոյթի մէջ է: Շատ երկիրներու մէջ կը շրջագայինք, այդ ժամանակ կը կարօտնամ Հայաստանը եւ մէկ վայրկեան առաջ վերադառնալ կ’ուզեմ:
Ես հայ արուեստագէտ եմ, իմ սնուցման աղբիւրը հայկական մշակոյթն է, իսկ ատիկա կը նշանակէ, որ պէտք է ապրիմ եւ ստեղծագործեմ Հայաստանի մէջ` ի շահ համայն հայութեան:
