*ՅԱԿՈԲ ԱՒԵՏԻՔԵԱՆ*
«Ազգ»
Իմ մանկութեան օրերի Պէյրութում ընկերական խնճոյքների ժամանակ մի երգ էինք երգում, որի կրկներգն եմ յիշում հիմա՝ «Հէյ ճան Երեւան, Հայրենիք դու իմ»: Մէկ էլ մի տող եմ յիշում նոյն երգից՝ «Երբ որ ես մեռնիմ, Հայաստան տարէք, Արարատեան դաշտը դիակս թաղեցէք»: Մեծերը այս տողը երգում էին յուզումով, մեծագոյն զոհողութեան գնացողի, սեփական դիակը միայն հայրենի հողին վստահելու ինքնազոհ եւ ինքնագոհ արտայայտութեամբ…։
Աւելի ուշ, արդէն չափահասութեան դռների մօտ, «Արարատեան դաշտը դիակս թաղեցէք»ը սկսեց մտատանջութիւն պատճառել ինձ- Հայաստանը գերեզմանո՞ց է, որին շատ մարդիկ, գոնէ իմ շրջապատից, պատրաստ էին իրենց «դիակը վստահել»: Մտատանջութիւնս գնալով մեծացաւ յաջորդ մտքից՝ միայն որպէս դիա՞կ կարելի է Հայաստան գնալ, մինչ մեր ուսուցիչները, առաւել՝ «Երեւանն է խօսում»ի ամէնօրեայ ռատիօհաղորդումները անընդհատ պատմում էին միայն ծաղկուն երկրի, հզօր Հայրենիքի մասին: Դա մեր երազային Հայաստանն էր, որին ձգտում, կարօտում, երազում էինք մենք, ի հակադրութիւն մեզ հասակակից միւս ճամբարականների, որոնք կուռ դաստիարակուել էին ռուբենդարբինեանների «հոգեկան Հայրենիք»ի գաղափարով եւ որոնց «ազատագրական պայքարը» այն ժամանակ ունէր մէկ թիրախ ու կարգախօս՝ «կորսուեցէք մեր երկրէն, պոլշեւիկ շուներ»:
Վրայ հասաւ 1965 թիւը, Մեծ Եղեռնի 50-ամեայ տարելիցը, ու գէթ մէկ բան արմատապէս փոխուեց. հնչակ, դաշնակ թէ ռամկավար, առաքելական, կաթոլիկ թէ բողոքական, մենք բոլորս նոյն «մրրկաւ էինք զատուած», ժառանգորդներն էինք նոյն Ցեղասպանութեան: Դա՛ էր միացնում մեզ: Ու փոխուեց թիրախը մեր «պայքարի»: Բայց չփոխուեց կեցուածքը Սովետական Հայաստան կոչուող երկրի նկատմամբ. մեզ համար դա «երազային Հայաստանն էր», նրանց համար այն փոխարինուած մնաց «հոգեկան Հայրենիքով»: Դեռ որոշ ժամանակ:
Երազս իրականացաւ, եկայ Սովետական Հայաստան՝ ուսանելու: Շուտով երազիցս բան չմնաց. հոգսաշատ ու ջղային մարդիկ, գողեր, բոզեր, փոքր ու մեծ ուրախութիւններ, «ախբարների» ամէնօրեայ տրտունջ՝ «հո՛ն լաւ է»: Վերջապէս ապրող երկիր՝ գաղափարախօսութեան պարտադրած տարօրինակ կաշկանդումներով հանդերձ: Նաեւ հրաշալի դասախօսներ, արուեստագէտներ, գիտնականներ, վերջապէս 70-ականների հրաշալի վերածնունդ:
Եւ վերջապէս հասկացայ մեր ամենամտածող բանաստեղծի՝ Վահան Թէքէեանի տողը. «Տարբե՜ր ես դուն մեր երազէն,- աւելի՛ լաւ»:
Ցնդեց երազը, մնացին տագնապները՝ ազգային, հասարակական, քաղաքական: Փոխուեցին շատերը նաեւ միւս ճամբարում. մահացել էր արդէն Ռուբէն Դարբինեանը, իր հետ տանելով իր «հոգեկան Հայրենիք»ը: Հայրենիքը հիմա նման էր թռիչքի պատրաստուող օդանաւի, որն անընդհատ ուժ էր հաւաքում, թափ հաւաքում: Թռիչքի էր պատրաստւում:
Այդ թռիչքը պատահեց ուշ, 25-30 տարի յետոյ, մեզնից անկախ, բայց մեր մասնակցութեամբ:
Հայաստանը անկախացաւ: Արիւն չթափուեց անկախութեան համար, արիւնը թափուեց այդ անկախութեանը միանալու համար, ազատագրուած Արցախու՛մ:
Եւ հիմա, անկախութիւնից 24 տարի յետոյ, Հայաստանը ոչ երազային է, ոչ էլ հոգեկան, եւ բնաւ նպատակ չունի դիակներ ընդունող գերեզմանոց դառնալու: Հայաստանը իրակա՛ն երկիր է, ապրող, շնչող, սիրող, ատող, տագնապող, յաղթահարող սովորական երկիր, որը պէտք է սիրել ու պաշտպանել, տքնել, աշխատել, պայքարել եւ արարել: Ուրիշ ելք չկայ: Սա՛ է մեր երկիրը, իրական Հայաստանը: Եւ իրականը միշտ «տարբեր է (…) մեր երազէն,- աւելի՛ լաւ»:
