Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի Գէորգեան Հոգեւոր Ճեմարանի հանդիսութեանց սրահին մէջ, հանդիսապետութեամբ Ամենայն Հայոց Գարեգին Բ. Կաթողիկոսի, տեղի ունեցած էր Պոլսոյ «Ժամանակ» օրաթերթի 100-ամեայ յոբելեանին նուիրուած հանդիսութիւն մը, որուն ընթացքին բանախօսած էին Հ.Բ.Ը. Միութեան Հայաստանի ներկայացուցչութեան տնօրէնի պաշտօնակատար Յովիկ Էօրտեքեան եւ Մայր Աթոռի պաշտօնական մամլոյ եւ հրատարակչական բաժիններու տնօրէն Շահէ Վրդ. Անանեան:
Իր շահեկանութեան համար ստորեւ կը հրատարակենք Յովիկ Էօրտեքեանի բանախօսութիւնը:
Զ.
Վեհափառ Տէր,
Գերաշնորհ, Հոգեշնորհ եւ Արժանապատիւ Հայրեր,
Յարգելի ներկաներ,
2008 թուականին լրացաւ պոլսահայ »Ժամանակ« օրաթերթի հիմնադրութեան 100-ամեակը: Այդ թուականից ի վեր իրարայաջորդ ձեռնարկներով ու հանդիսութիւններով նշուեց օրաթերթի դարադարձը, որոնց նախավերջինը եղաւ ՀԲԸՄ.ի Հայաստանի ներկայացուցչութեան ու Մշակոյթի նախարարութեան կազմակերպութեամբ տեղի ունեցած »Ժամանակի ժամանակը« փաստավաւերագրական ֆիլմի ցուցադրութիւնն ու Մաշտոցի անուան Մատենադարանում կազմակերպուած գիտաժողովը:
Օրաթերթի 100-ամեայ յոբելեանին նուիրուած այդ հանդիսութիւններն ահաւասիկ խորհրդանշականօրէն եզրափակւում են Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնում՝ բարձ հանդիսապետութեամբ Ամենայն Հայոց Վեհափառ Հայրապետի: Այս ամփոփիչ հանդիսութիւնն առիթ է վերստին սեղմ կետերով անդրադառնալու »Ժամանակ« օրաթերթի հիմնադրութեան, նրա անցած ուղուն, դաւանած սկզբունքներին ու բարոյական արժէքներին, գնահատելու նրա տեղն ու դերը հայ մամուլի անդաստանում:
»Ժամանակ«ը, որ 106 տարի անխափան ու անընդհատ լոյս է տեսնում, հանդիսանում է Թուրքիայի հնագոյն թերթերից ու հայաշխարհի օրաթերթերից ամենահինը: Թերթը հիմնել է Արեւմտահայ փայլուն մտաւորական, գրող ու հասարակական գործիչ Միսաք Գոչունեանը, գրական կեղծանունը Քասիմ, 1908 թուականին՝ իր եղբոր՝ Սարգիս Գոչունեանի հետ միասին: »Ժամանակ«ն օրինաչափ ծնունդն էր իր ժամանակների: Արդարեւ, Երիտթուրքերի իշխանութեան հասնելն ու Օսմանեան Սահմանադրութեան հռչակումը ոգեւորութեան ու լաւատեսութեան խանդավառ մթնոլորտ էին ստեղծում Թուրքիայում: Հայերը նոյնպէս լաւատեսութեամբ էին լցուած: Ազատութեան հովեր էին փչում երկրով մէկ:
Պատմական այդ իրադարձութիւնների վադորդայնին հիմնուած թերթը գալիս էր արտայայտիչը լինելու տիրող ժողովրդական տրամադրութիւններին, նոր խօսք ու նոր գաղափարներ բերելու հանրային կեանքում: Միսաք Գոչունեանը, որ թերթի հիմնադրութիւնից շատ առաջ թուրքահայ մամուլի տիրական դէմքերից էր, հրատարակելով թերթը, նոր ուղղութիւն էր ուրուագծում: Թերթը կոչւում էր ժողովրդական օրաթերթ, քանի որ դա ժողովրդի լայն խաւերի թերթն էր, մատչելի բոլորի համար: »Ժամանակ«ն արձագանքում էր ազգային-եկեղեցական, հասարակական-քաղաքական ու մշակութային բոլոր իրադարձութիւններին ու դէպքերին, համայնքային կեանքի բոլոր երեւոյթներին: Միով բանիւ, »Ժամանակ«ը պոլսահայ կեանքի հայելին էր ու այդպէս էլ մնում է: Շնորհիւ իր այս գործելաձեւին, թերթը շատ արագ մեծ ժողովրդականութիւն է ձեռք բերում, տպաքանակը հասցնում մի քանի հազարի: Բայց այս թերթը ոչ միայն լրատու էր, այլ նաեւ հայրենասիրական առողջ միջավայր ստեղծող, հանրային կարծիք ձեւաւորող ու զանգուածներ առաջնորդող հաստատութիւն: Մտածողութիւն ու աշխարհահայաեցք ունեցող այս թերթը դարբնոց էր պոլսահայ մեծ թուով մտաւորականների ու գրական ստեղծագործողների համար, իւրայատուկ դպրոց:
Ազգային-եկեղեցական աւանդութիւնների պահպանման հարցերում թերթն անշուշտ պահպանողական էր, իսկ քաղաքական ու հասարակական խնդիրներում՝ ազատական-ժողովրդավարութեան սկզբունքների ջատագով: Բնաւ էլ պատահական չէ, որ »Ժամանակ«ը, 1920-ին, միանալով Սահմանադրական-Ռամկավար »Ժողովուրդ« կամ »Ժողովուրդի Ձայնը« քաղաքական ու հասարակական օրաթերթին, վերանուանուեց »Ժողովուրդի Ձայնը-Ժամանակ« եւ միացեալ թերթը հրատարակուեց շուրջ 4 տարի: Այս ժամանակաշրջանում թերթը խմբագրել է նաեւ հայ բանաստեղծութեան իշխան Վահան Թէքէեանը: Երկու թերթերն էլ նախկինում ունեցել էին նոյն ուղղութիւնը՝ ժողովրդի լուսաւորութեան ապահովման, հատուածականութեան ու ծայրայեղութեան մերժման, չափաւորութեան իրենց դիրքորոշումներում:
»Ժամանակ«ը միշտ էլ ժամանադրավայրն է եղել Արեւմտահայ հասարակական մտքի, գրի ու գրականութեան փայլուն աստղերի հոյլին: Թերթօն-վէպերով, բանաստեղծութիւններով, արձակ գործերով, հրապարակագրական յօդուածներով ու թղթակցութիւններով թերթին իրենց աշխատակցութիւնն են բերել Գրիգոր Զօհրապը, Զապէլ Եսայեանը, Թէոդիկը, Արամ Անտոնեանը, Մինաս Չերազը, Հրանդ Սամուէլը, Ռուբէն Զարդարեանը, Երուխանը, Զապէլ Ասատուր-Սիպիլը եւ Արեւմտահայ պոէզիայի ու արձակի հռչակաւոր այլ դէմքեր ու պայծառադէմ հոգեւորականներ: Սփիւռքահայ գրականութեան հիմնադիրները նոյնպէս գրական գործերով աշխատակցել են թերթին, ինչպէս Արշակ Չօպանեանը, Վազգէն Շուշանեանը, Լեւոն Զաւէն Սիւրմէլեանը, Նշան Պէշիկթաշլեանը, Նիկողոս Սարաֆեանը եւ ուրիշներ:
Հայութեան համար ամենածանր ու ողբերգական օրերին, »Ժամանակ«ը նոյնպէս ճաշակել է թուրքական բռնաճնշումները, հալածանքները, գրաքննութիւնը, որոնց հետեւանքով երբեմն հարկադրուած է եղել առկախել իր հրատարակութիւնը, բայց միշտ վերադառնալով հրապարակ, նոյնիսկ ցեղասպանութիւնից յետոյ վերապրել ու գործել: Արեւմտահայութեան կրած տառապանքների ու ջարդերի մասին հսկայական վկայութիւններ կան թերթի համարներում, որոնց թուայնացումը կարծում եմ անհրաժեշտութիւն է:
»Ժամանակ«ը միշտ էլ ամուր կանգնած է եղել հայ ժողովրդի միասնականութեան, հայրենիքի հետ սերտ կապերի, Հայաստանեայց Առաքելական Սուրբ եկեղեցու ազգային ու հոգեւոր պատմական առաքելութեան պաշտպանութեան, Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի նախամեծարութեան դիրքերում: »Մենք միշտ Էջմիածնական եղած ենք«, շեշտել եւ շեշտում են »Ժամանակ«ի շուրջ համախմբուած մտաւորականներն ու թերթի լայն շրջանակը: Ամենափորձանաւոր ժամանակներում անգամ, թերթի համակիր զանգուածն իր հայեացքը միշտ ուղել է դէպի հայրենիք ու Սրբութեանց Սրբոց Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածին:
Հայ պարբերական մամուլի ռահվիրայ »Ժամանակ«ն այսօր էլ, շնորհիւ Գոչունեան գերդաստանի չորրորդ սերնդի ներկայացուցիչ Արա Գոչունեանի շուրջ համախմբուած մտաւորականների ու աջակիցների եռանդուն գործունէութեանը, շարունակում է լոյս տեսնել, հասնելով պոլսահայ թէ սփիւռքահայ ընթերցողներին: Ժամանակների թոհուբոհին դիմացած, փորձութիւնների ու փորձանքների բովով անցած »Ժամանակ«ը հաստատուն կերպով ընթանում է դէպի նոր տասնամեակներ: Հակառակ արտերկրում ուծացման, հայախօսութեան նահանջին ու հայերէն ընթերցողների թուի նուազման, տակաւին կանգուն է »Ժամանակ« օրաթերթը՝ դիմագրաւելով նաեւ հեռահաղորդակցութեան ու առցանց հաղորդամիջոցների ընձեռած հնարաւորութիւնների հետեւանքով տպագիր մամուլի դիմագրաւած բազմաթիւ մարտահրաւէրներին: Սոսկ թերթ լինելուց աւելի, »Ժամանակ«ը պոլսահայութեան գոյութեան ու կենսունակութեան խորհրդանիշն է, Արեւմտահայերէն գրաւոր խօսքի շարունակականութեան իրեղէն ապացոյցը: Որքա՜ն հաճելի զգացմունք ես ապրում, երբ ամէն անգամ »Ժամանակ«ն ընթերցելիս, մտքով գնում ես Պոլիս ու վերյիշում Դուրեանին, Մեծարենցին, Զօհրապին, Վարուժանին ու Սիամանթոյին:
Ոգեկոչե՛նք »Ժամանակ« թերթի կերտիչների ու նրանց գործը շարունակած գրի մշակների յիշատակն ու ամենայն պատուի ու բիւր յարգանքի արժանացնենք նրանց, քանզի նրանք իրենց հոգին, միտքն ու քրտինքն են նուիրաբերել հայ տիպ ու տառին, հայ թերթին, ծառայել հայ ժողովրդին:
