Համադրեց՝ ՌՈՒԲԻՆԱ ՕՀԱՆԵԱՆ
Ամեն տարի՝ նախքան նոր տարեմուտ, կազմում եմ հայ եւ օտար այն երախտաւորների անուանացանկը, որոնց յոբելենական տարին է յաջորդ տարին։ Այսու ներկայացնում եմ 2024 թուականի անուանացանկերը, որ կազմել եմ իմ նախասիրութիւնների համաձայն՝ ինձ հասու աղբիւրներին դիմելով:
Յոյս ունեմ, որ ներկայացրածը կօգնի հայրենի եւ սփիւռքահայ առանձին գործիչներին, միութիւններին ու համապատասխան կառոյցներին՝ ծրագրելու 2024 թուականի՝ իրենց գրական, մշակութային եւ այլ միջոցառումները: Հայ մամուլն էլ կարող է արտատպել դա, եւ օրին անդրադարձ ունենայ այդ երախտաւորների կեանքին եւ գործունէութեանը:
Ա- Գրական դէմքեր
Ծննդեան ամեակներ
- Ապտալլահ իպն ալ-Մուկաֆֆաա (պարսիկ գրականագէտ, արձակագիր, «Քալիլա եւ Տումնա» արեւելեան հեքիաթների ժողովածուի հեղինակ) – 1300-ամեակ եւ մահուան 1265-ամեակ
- Ուիլիամ Շեքսպիր – 460-ամեակ
- Եօհան Վոլֆգանգ ֆոն Կէօթէ (գերմանացի քնարերգու, պետական այր) – 275-ամեակ
- Իվան Կռիլով (ռուս առակագիր) – 255-ամեակ եւ մահուան 180-ամեակ
- Ալեքսանդր Փուշկին – 225-ամեակ
- Խաչատուր Աբովեան – 215-ամեակ
- Էտկար Պօ (ամերիկացի արձակագիր, բանաստեղծ, գրաքննադատ)- 215-ամեակ, նաեւ մահուան 175-ամեակ
- Միքայէլ Նալբանդեան – 195-ամեակ
- Ֆրիդրիխ Նիցչէ (գերմանացի փիլիսոփայ, բանաստեղծ) – 180-ամեակ
- Անատոլ Ֆրանց -180-ամեակ, նաեւ մահուան 100-ամեակ
- Մուրացան (Գրիգոր Տէր Յովհաննիսեան) – 170-ամեակ
- Յովհաննէս Յովհաննիսեան (բանաստեղծ) -160-ամեակ, նաեւ մահուան 75-ամեակ
- Լեւոն Մանուէլեան (գրող) – 160-ամեակ
- Յովհաննէս Թումանեան (Ամենայն Հայոց Բանաստեղծ) – 155-ամեակ
- Երուանդ Օտեան – 155-ամեակ
- Լեւոն Շանթ – 155-ամեակ
- Անդրէ Ժիդ (ֆրանսիացի գրող, բանաստեղծ) – 155-ամեակ
- Ռուբէն Զարդարեան – 150-ամեակ
- Սոմերսետ Մոեմ (անգլիացի գրող) – 150-ամեակ
- Դանիէլ Վարուժան – 140-ամեակ
- Ռուբէն Սեւակ – 140-ամեակ
- Արշաւիր Խոնդկարեան (թարգմանիչ) – 135-ամեակ
- Ստեփան Զօրեան (Առաքելեան) – 135-ամեակ
- Մատթէոս Զարիֆեան (բանաստեղծ) – 130-ամեակ, նաեւ մահուան 100-ամեակ
- Ազատ Վշտունի – 130-ամեակ
- Վահան Թոթովենց – 130-ամեակ
- Բենիամին Նուրիկեան (գրող) – 130-ամեակ
- Խորխէ Լուիս Պորխես (արգենտինացի գրող) – 125-ամեակ
- Ակսել Բակունց – 125-ամեակ
- Գրիգոր Արէեան (արձակագիր, թարգմանիչ) – 125-ամեակ
- Վահրամ Թերզիբաշեան (թատերագէտ, գրականագէտ) – 125-ամեակ, նաեւ մահուան 60-ամեակ
- Վիվան (Անուշաւան Մարգարի Ջիդեջեան), (արձակագիր, թարգմանիչ) – 125-ամեակ
- Էռնեստ Հեմինգուէյ – 125-ամեակ
- Մկրտիչ Խերանեան (արձակագիր, բանաստեղծ) – 120-ամեակ
- Յակոբ Գույումճեան (գրող) – 120-ամեակ
- Սուրէն Աւչեան (բանաստեղծ, արձակագիր) – 120-ամեակ
- Գառնիկ Ստեփանեան (գրականագէտ, թատերագէտ, բառարանագիր, գրող) -115-ամեակ
- Արֆօ Պետրոսեան (գրականագէտ) – 115-ամեակ
- Վալտեր Արամեան (արձակագիր) – 115-ամեակ, նաեւ մահուան 30-ամեակ
- Համօ Սահեան (Հմայեակ Գրիգորեան) – 110-ամեակ
- Յովհաննէս Շիրազ – 110-ամեակ, նաեւ մահուան 40-ամեակ
- Վահան Արամունի (բանաստեղծ, արձակագիր) – 110-ամեակ
- Սիլվա Կապուտիկեան – 105-ամեակ
- Աբիգ Աւագեան (արձակագիր) – 105-ամեակ
- Գէորգ Էմին – 105-ամեակ
- Հրաչեայ Յովհաննիսեան – 105-ամեակ
- Մկրտիչ Սարգսեան (բանաստեղծ, արձակագիր) – 100-ամեակ
- Ստեփան Ալաջաջեան (արձակագիր) – 100-ամեակ
- Պարոյր Սեւակ – 100-ամեակ
- Զահրատ (Զարեհ Եալտըզճեան) – 100-ամեակ
- Գառնիկ Անանեան (գրականագէտ) – 100-ամեակ
- Ժիրայր Անանեան (դրամատուրգ) – 100-ամեակ, նաեւ մահուան 20-ամեակ
- Ռուբէն Յովսէփեան (գրող) – 85-ամեակ
- Ալեքսանդր Թոփչեան (գրող, գրականագէտ) – 85-ամեակ
- Կորիւն Առաքելեան (բանաստեղծ) – 80-ամեակ
- Բագրատ Ալէքեան (գրող) – 75-ամեակ
- Վրէժ Իսրայէլեան (արձակագիր) – 75-ամեակ
- Լեւոն Բլբուլեան (գրող, բանաստեղծ) – 75-ամեակ
- Սամուէլ Սեւադա (բանաստեղծ, գեղանկարիչ, լուսանկարիչ) – 75-ամեակ
- Զաւէն Բէկեան (բանաստեղծ) – 70-ամեակ
- Արթուր Անդրանիկեան (բանաստեղծ, գրականագէտ) – 65-ամեակ
- Վահրամ Սահակեան (գրող, բանաստեղծ, թատերագիր, դերասան) – 60-ամեակ
- Հրաչեայ Սարիբէկեան (արձակագիր, գրականագէտ) – 45-ամեակ
- Արմէն Օհանեան (արձակագիր) – 45-ամեակ
- Աշոտ Գաբրիէլեան (բանաստեղծ) – 45-ամեակ
Մահուան ամեակներ
- Ալեքսանդր Գրիբոյէդով (ռուս դրամատուրգ, բանաստեղծ, դիւանագէտ) – 195-ամեակ
- Սիպիլ (Զապել Խանջեան), (բանաստեղծ, գրող) – 90-ամեակ
- Բագրատ Այվազեան («Աշոտ Երկաթ» վէպի հեղինակ) – 90-ամեակ
- Էմին Տէր Գրիգորեան (դրամատուրգ) – 85-ամեակ
- Մանուկ Աբեղեան (բանասէր, գրականագէտ, բառարանագիր) – 80-ամեակ
- Միքայէլ Մանուկեան (գրող, սցենարիստ, դերասան) – 80-ամեակ
- Թաթուլ Հուրեան (բանաստեղծ) – 80-ամեակ
- Առաքել Սարուխան (գրող, բանասէր, պատմաբան) – 75-ամեակ
- Զօրիկ Միրզոյեան (բանաստեղծ, թարգմանիչ) – 60-ամեակ
- Ամինէ Աւդալ (հայաստանցի եզդի բանաստեղծ, արձակագիր․ ստեղծագործել է հայերէն եւ եզդիերէն․1933 թ․ Երեւանում տպագրած (23,000 բառ) «Հայ-եզդիերէն» առաջին բառարանի համահեղինակ) – 60-ամեակ
- Ասատուր Ասատրեան (գրականագէտ) – 60-ամեակ
- Արազի (Մովսէս Յարութիւնեան), (արձակագիր) – 60-ամեակ
- Յակոբ Սալախեան (գրականագէտ) – 55-ամեակ
- Արսէն Երկաթ (բանաստեղծ) – 55-ամեակ
- Սարգիս Աբրահամեան (արձակագիր) – 55-ամեակ
- Նայիրի Զարեան (Հայաստան Եղիազարեան) – 55-ամեակ
- Գուրգէն Մահարի (Աճեմեան) – 55-ամեակ
- Կորիւն Ազրոյեան (արձակագիր) – 55-ամեակ
- Կոստան Զարեան – 55-ամեակ
- Խաչիկ Դաշտենց – 50-ամեակ
- Վարսենիկ Աղասեան (բանաստեղծուհի, մանկագիր) – 50-ամեակ
- Գեղամ Սարեան (Բաղդասարեան), (ծագումով իրանահայ բանաստեղծ) – 50-ամեակ
- Միխայիլ Շալոխով (ռուս արձակագիր) – 40-ամեակ
- Գուրգէն Անտոնեան (գրականագէտ) – 40-ամեակ
- Վազգէն Ամիրբէկեան (արձակագիր) – 40-ամեակ
- Զարզանդ Դուրեան (արձակագիր, դրամատուրգ) – 40-ամեակ
- Վարդգէս Պետրոսեան (գրող) – 30-ամեակ
- Էդուարդ Ջրբաշեան (գրականագէտ, բանասէր) – 25-ամեակ
- Մարօ Մարգարեան – 25-ամեակ
- Ֆրանսուազ Սագան (ֆրանսիացի կին գրող) – 20-ամեակ
- Էդուարդ Զոհրաբեան (արձակագիր, բանաստեղծ) – 15-ամեակ
- Լուսիկ Կարապետեան (գրականագէտ) – 15-ամեակ
- Գաբրիէլ Գարսիա Մարկես (կոլոմբիացի անուանի գրող) – 10-ամեակ
- Ռոմիկ Սարդարեան (բանաստեղծ) – 10-ամեակ
Բ- Սփիւռքահայ գրական դէմքեր
Ծննդեան ամեակներ
- Զաքարիա Կարպուշեան (հունգարահայ գրող, բառարանագիր, մանկավարժ), (Ունի բազմաթիւ անտիպ աշխատութիւններ։ Գրել է հայերէն եւ հունգարերէն։ Արժանացել է արքունական «Արժանեաց խաչ» շքանշանի) – 230-ամեակ
- Էմանուէլ Իսայեան (թրքահայ բանաստեղծ եւ դրամատուրգ, որ ստեղծագործել է խրթին գրաբարով) – 185-ամեակ
- Վարդան (Վիկտոր) Մեշտուճեան (ռումինահայ գրող, գրել է հայերէն եւ ռումի-ներէն․ ֆրանսերէնից ռումիներէն է թարգմանել Վիկտոր Հիւգոյի «Թշուառները» վէպը) – 155-ամեակ
- Իսկուհի Մինաս (Մինասեան), (ֆրանսահայ գրող, գրել է ֆրանսերէն) – 140-ամեակ
- Հրանտ Փաստրմաճեան (ֆրանսահայ գրող, պատմաբան) – 120-ամեակ, նաեւ մահուան 70-ամեակ
- Հրանտ Ֆալեան (Մելքոն Ղարիբեան), (իրանահայ գրող) – 110-ամեակ
- Սիմոն Սիմոնեան (լիբանահայ արձակագիր, բանասէր, խմբագիր) – 110-ամեակ, նաեւ մահուան 35-ամեակ
- Գէորգ Քրիստինեան (ԱՄՆ հաստատուած բանաստեղծ) – 90-ամեակ
- Դայանա Տէր-Յովհաննիսեան (ամերիկահայ բանաստեղծ, գրող) – 90-ամեակ
- Վարանդ (Սուքիաս Քուրքչեան), (իրանահայ բանաստեղծ) – 70-ամեակ
Մահուան ամեակներ
- Գրիգոր Փեշտիմալջեան (Օսմանեան Կայսրութիւնում նշանաւոր հայ փիլիսո-փայ, լեզուաբան, մանկավարժ, 19-րդ դարի՝ հայկական վերածննդի ու բարե-փոխման շարժման ականաւոր դէմքերից) – 185-ամեակ
- Գէորգէ Ասաքի (Հայազգի ռումինական գրող, փիլիսոփայ, լուսաւորիչ, լեզուա-բան, վիմագրող, բանաստեղծ, պատմաբան։ 1890-ին, Ռումինիայի Եասսի քաղաքում նրա պատուին կանգնեցրել են յուշարձան) – 155-ամեակ
- Մինաս Չերազ (ֆրանսահայ գրող, խմբագիր) – 95-ամեակ
- Մանուէլ Գոլանճեան (ռումինիհայ գրող, կատակերգու) – 80-ամեակ
- Միսաք Մանուշեան (բանաստեղծ, ֆրանսական դիմադրական շարժման մարտիկ, հակաֆաշիստ եւ Ֆրանսիայի ազգային հերոս) – 80-ամեակ
- Եղիա Յովհաննիսեան (հունգարահայ հրապարակագիր, պատմաբան, հայագէտ) – 75-ամեակ
- Արշակ Չօպանեան (ֆրանսահայ գրող, բանասէր) – 70-ամեակ
- Յովհաննէս Ծովիկեան (ամերիկահայ գրական-մշակութային գործիչ) – 70-ամեակ
- Արիս Շաքլեան (գրական անունը՝ Վարուժնակ Արիս), (սիրիահայ բանաստեղծ, արձակագիր, հայրենադարձուել է 1945-ին) – 65-ամեակ
- Շահան Շահնուր (Շահնուր Քերեսթեճեան), (ֆրանսահայ գրող) – 50-ամեակ
- Զաւէն Պիպեռեան (թրքահայ արձակագիր, խմբագիր) – 40-ամեակ
- Անդրանիկ Ծառուկեան (ֆրանսահայ բանաստեղծ, գրող) – 35-ամեակ
- Արշի (Արշալոյս Բաբայեան), (իրանահայ բանաստեղծուհի) – 35-ամեակ
- Յակոբ Կարապենց (Կարապետեան), (ծագումով իրանահայ գրող, որ գաղթեց ԱՄՆ) – 30-ամեակ
- Մարի Աթմաճեան (ֆրանսահայ բանաստեղծուհի) – 25-ամեակ
- Սեւդա Սեւան (բուլղարահայ գրող, դիւանագէտ) – 15-ամեակ
- Ալիսիա Կիրակոսեան (արգենտինահայ բանաստեղծուհի) – 10-ամեակ
Գ – Մշակութային գործիչներ
Ծննդեան ամեակներ
- Ֆրեդրիխ Մուլլեր (գերմանացի հայագէտ) – 190-ամեակ
- Պետրոս Ադամեան (դերասան) – 175-ամեակ
- Ստեփան Եգիզարով (հայ օպերային երգիչ) – 160-ամեակ
- Կոմիտաս վարդապետ – 155-ամեակ
- Արշակ Ալպոյաճեան (բանասէր, հայագէտ) – 145-ամեակ
- Արմէն Տիգրանեան (երգահան) – 145-ամեակ
- Աշխարհբէկ Քալանթար (հայագէտ, հնագէտ, պատմաբան) – 140-ամեակ
- Վերդի (Գեղամ Թարվերդեան), (բանահաւաք, աշուղագէտ, «Քեօռ-Օղլի» ժողովրդական վէպի հայկական պատումների մասին Վերդիի ուսումնասի-րութիւնը յատկանշական է) – 140-ամեակ, նաեւ մահուան 65-ամեակ
- Չարլի Չապլին (անգլիացի կինոդերասան) – 135-ամեակ
- Վաղարշ Վաղարշեան (դերասան, ռեժիսոր) -130-ամեակ, նաեւ մահուան 65-ամեակ
- Համբարձում Խաչանեան (դերասան) – 130-ամեակ
- Մարգար Մարգարեան (յայտնի դուդուկահար) – 130-ամեակ
- Նշան Մարտիրոսեան (չեխահայ արեւելագէտ) – 130-ամեակ
- Հատիկ Ազիզեան (պատմաբան) – 125-ամեակ
- Աւետ Գաբրիէլեան (ջութակահար) – 125-ամեակ
- Ալֆրէդ Հիչքոք (կինոռեժիսոր, սցենարիստ) – 125-ամեակ
- Արմէն Գուլակեան (ռեժիսոր, դերասան) – 125-ամեակ
- Երուանդ Քոչար (նկարիչ, քանդակագործ) – 125-ամեակ, նաեւ մահուան 45-ամեակ
- Արման Մանուկեան (ամերիկացի հայազգի նկարիչ, որ յայտնի է իր Հաւայեան կղզիների բնանկարներով) – 120-ամեակ
- Սալվադոր Դալի (իսպանացի նկարիչ եւ գրող) – 120-ամեակ, նաեւ մահուան 35-ամեակ
- Դաւիթ Մալեան (դերասան) – 120-ամեակ
- Արշիլ Գորկի (Ոստանիկ Ադոյեան), (ամերիկահայ նկարիչ) – 120-ամեակ
- Խորէն Տէր Յարութեան (ամերիկահայ աշխարհահռչակ քանդակագործ) – 115-ամեակ
- Լեւոն Մադոյեան (երաժիշտ, դուդուկահար) – 115-ամեակ, նաեւ մահուան 60-ամեակ
- Գրիգոր Մկրտչեան (ռեժիսոր) – 100-ամեակ
- Սերգէյ Փարաջանով (Սարգիս Փարաջանեան), (կինոռեժիսոր) – 100-ամեակ
- Վարդուհի Վարդերեսեան (դերասանուհի) – 100-ամեակ
- Լեւոն Խաչերեան (լեզուաբան, հայագէտ) – 100-ամեակ
- Շարլ Ազնաւուր – 100-ամեակ
- Երուանդ Մանարեան (դերասան, սցենարիստ, ռեժիսոր) – 100-ամեակ
- Լեւոն Կոջոյեան (նկարիչ) – 100-ամեակ
- Գոհար Գասպարեան (օպերային երգչուհի) – 100-ամեակ
- Մարուսա Մարտիրոսեան (դերասանուհի) – 100-ամեակ
- Ջիւան Գասպարեան (դուդուկահար) – 95-ամեակ
- Էդգար Էլբակեան (դերասան) – 95-ամեակ
- Արմէն Խոստիկեան (դերասան, կատակերգու) – 95-ամեակ
- Սօս Սարգսեան (դերասան) – 95-ամեակ
- Տիգրան Մանսուրեան (կոմպոզիտոր) – 85-ամեակ
- Գէորգ Քիլիմջեան (պատմաբան) – 85-ամեակ
- Էդուարդ Դանիէլեան (պատմաբան) – 80-ամեակ
- Արթուր Մեսչեան (ճարտարապետ, երգահան, երգիչ) – 75-ամեակ
- Ալէն Թերզեան (ֆրանսահայ անուանի կինոգործիչ) – 75-ամեակ
- Աշոտ Ղազարեան (դերասան, կատակերգու, երգիչ) – 75-ամեակ
- Միքայէլ Պօղոսեան (դերասան, ռեժիսոր, երգիչ) – 70-ամեակ
- Արմէն Մովսիսեան (երգահան, երգիչ, կիթառիստ) – 60–ամեակ
- Էդգար Բաղդասարեան (ռեժիսոր, սցենարիստ) – 60-ամեակ
Մահուան ամեակներ
- Գրիգոր Տաթեւացի (փիլիսոփայ) – 615-ամեակ
- Լէոնարտօ տա Վինչի – 505-ամեակ
- Միքելանջելօ (իտալացի քանդակագործ) – 460-ամեակ
- Ռամբրանդ վան Ռէյն (հոլանդացի գեղանկարիչ) – 455-ամեակ
- Մխիթար Սեբաստացի (հայ կաթոլիկ եկեղեցական գործիչ, Մխիթարեան միաբանութեան հիմնադիր, հայագէտ) – 275-ամեակ
- Ջորջ Բայրոն (անգլիացի բանաստեղծ) – 200-ամեակ
- Վիլիամ Միտչէլ Ռազմի (շոտլանդացի հնագէտ, պատմաբան, հայագէտ) – 85-ամեակ
- Գրիգոր Սիւնի (կոմպոզիտոր, խմբավար) – 85-ամեակ
- Ստեփան Քափանակեան (դերասան, ռեժիսոր) – 80-ամեակ
- Վարդան Հացունի (բանասէր, ազգագրագէտ) – 80-ամեակ
- Լէոնարդ Բլումֆիլդ (լեզուաբանութեան հիմնադիրներից մէկը, ամերիկեան լեզուաբանական ընկերութեան նախագահ 1935-ից) – 75-ամեակ
- Ֆրիդա Կալօ (մեկսիկացի անուանի նկարչուհի) – 70-ամեակ
- Վիլեն Գալստեան (բալետի արտիստ, պարուսոյց) – 65-ամեակ
- Յակոբ Կոջոյեան (նկարիչ, գրաֆիկայի վարպետ) – 65-ամեակ
- Արա Սարգսեան (քանդակագործ) – 55-ամեակ
- Լեւոն Թիւթիւնջեան (գծանկարիչ) – 55-ամեակ
- Գուսան Աշոտ (Աշոտ Դադալեան) – 35-ամեակ
- Սիրարփի Տէր Ներսիսեան (բիւզանդագէտ, հայագէտ, արուեստաբան) – 35-ամեակ
- Աբէլ Սիմոնեան (պատմաբան) – 30-ամեակ
- Սուրէն Նազարեան (քանդակագործ, նկարիչ) – 25-ամեակ
- Գէորգ Բաղջեան (կանադահայ պատմաբան, իրաւագէտ) – 25-ամեակ
- Տիգրան Լեւոնեան (երգիչ, ռեժիսոր) – 20-ամեակ
- Խորէն Աբրահամեան (դերասան, ռեժիսոր) – 20-ամեակ
- Արմէն Հախնազարեան (ծագումով իրանահայ ճարտարապետ) – 15-ամեակ
- Ղուկաս Չուբարեան (քանդակագործ) – 15-ամեակ
- Յովիկ Ներսիսեան (իրանահայ բանասէր, հայագէտ, պատմաբան) – 15-ամեակ
- Արեւշատ Աւագեան (քանդակագործ, նկարիչ) – 15-ամեակ
- Ռոբերտ Սահակեան (անիմացիոն ֆիլմերի ռեժիսոր, սցենարիստ) – 15-ամեակ
- Մայքլ Ջաքսոն (ամերիկացի փոփ երգիչ, պարող) – 15-ամեակ
- Ջիմ Թորոսեան (ճարտարապետ, Երեւանի գլխաւոր ճարտարապետ) – 10-ամեակ
- Նորայր Կարգարեան (քանդակագործ) – 10-ամեակ
- Կոստանտին Օրբէլեան (դաշնակահար, խմբավար, երգահան) – 10-ամեակ
- Սվետլանա Գրիգորեան (դերասանուհի) – 10-ամեակ
- Ռաֆայէլ Աթոյեան (նկարիչ) – 10-ամեակ
- Լաւրենտի Բարսեղեան (պատմաբան) – 10-ամեակ
- Կարէն Ջանգիրով (դերասան) – 10-ամեակ
Դ – Ուրիշներ
Ծննդեան ամեակներ
- Գրիգոր Լուսաւորիչ – 1785-ամեակ
- Ներսէս Ա Մեծ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս – 1695-ամեակ
- Միմար Սինանի (Օսմանեան Կայսրութիւնում հայազգի ճարտարապետ) – 535-ամեակ
- Մանուկ Բէյ (ռումինահայ դիւանագէտ, պետական գործիչ) – 255-ամեակ
- Նապոլէոն Բոնապարտ (Ֆրանսիայի կայսր, զօրավար եւ պետական գործիչ) – 255-ամեակ
- Չարլզ Դարվին (անգլիացի բնագէտ, ճանապարհորդ) – 215-ամեակ
- Արշակ Տէր Ղազարով (հայազգի ռուսական զօրավար) – 205-ամեակ
- Կղեմես Սիպիլեան (հայ դրամագէտ) – 200-ամեակ
- Աղբիւր Սերոբ (անուանի հայդուկապետ) – 160-ամեակ, նաեւ մահուան 125–ամեակ
- Հրայր Դժոխք (Արմենակ Ղազարեան), (հայդուկապետ) – 160-ամեակ, նաեւ մահուան 120-ամեակ՝ Սասունի գոյամարտում
- Մկրտիչ Աւետիսեան (Արմենական կուսակցութեան հիմնադիրներից) – 160-ամեակ
- Գալուստ Կիւլպէնկեան (հայ գործարար, բարերար) – 155-ամեակ
- Ալբերտ Էնշտայն (տեսական ֆիզիկոս) – 145-ամեակ
- Արամ Մանուկեան (Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան հիմնադիրներէն, պետական գործիչ) – 145-ամեակ, նաեւ մահուան 105–ամեակ
- Ջաւահար Լալ Ներու (հնդկական ազգային ազատագրական պայքարի առաջ-նորդ եւ Հնդկաստանի անկախութիւնից յետոյ առաջին վարչապետը) – 135-ամեակ, նաեւ մահուան 60-ամեակ
- Ատոլֆ Հիթլեր (գերմանացի կանցլեր) – 135-ամեակ
- Յովհաննէս Իսակով (Խ․Միութեան նաւատորմի հայազգի ծովակալ) – 130-ամեակ
- Անիտա Կոնտի (ազգութեամբ հայ, ֆրանսիացի բնախոյզ, աշխարհում առաջին կին ովկիանագէտ, լուսանկարիչ) – 125-ամեակ
- Մակար Ալավերդեան (վաստակաւոր գինեգործ) – 105-ամեակ
- Ալբերտ Ազարեան (մարմնամարզիկ, օլիմպիական խաղերի չեմպիոն) – 95-ամեակ
- Տիգրան Պետրոսեան (շախմատի աշխարհի կրկնակի չեմպիոն) – 95-ամեակ, նաեւ մահուան 40-ամեակ
- Եասեր Արաֆաթ – 95-ամեակ, նաեւ մահուան 20-ամեակ
- Իւրի Գագարին (առաջին տիեզերագնաց օդաչուն) – 90-ամեակ
- Իւրի Մկրտումեան (ազգագրագէտ, դիւանագէտ) – 85-ամեակ
- Արմէն Աչիգեօզեան (Արցախեան ազատամարտի մասնակից, «Արաբօ» ջոկատի հրամանատար) – 85-ամեակ
- Արթուր Չիլինգարով (մեծանուն բեւեռախոյզ, գիտնական, քաղաքական գործիչ) – 85-ամեակ
- Արտաշէս Թումանեան (պետական գործիչ, դիւանագէտ, Իրանում ՀՀ դեսպան) – 75-ամեակ
- Հրանտ Դինք (պոլսահայ լրագրող, «Ակօս» թերթի խմբագիր) – 70-ամեակ
- Արթուր Մկրտչեան (Արցախի պետական գործիչ, ԼՂՀ Գերագոյն Խորհրդի առաջին նախագահ) – 65-ամեակ
- Վազգէն Սարգսեան (Հայաստանի վարչապետ, արցախեան ազատամարտի մասնակից/ հրամանատար) – 65-ամեակ, նաեւ մահուան 25-ամեակ
Մահուան ամեակներ
- Սահակ Ա․ Պարթեւ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս – 1585-ամեակ
- Լեւոն Բ․ Կիլիկեան հայոց թագաւոր (Ռուբինեանների արքայատոհմից) – 805-ամեակ
- Ջորջ Վաշինգթոն (ԱՄՆ-ի առաջին նախագահը) – 235-ամեակ
- Յովսէփ Էմին (հայ ազատագրական պայքարի գործիչ) – 215-ամեակ
- Վիլմոշ Լազար (հունգարական յեղափոխութեան (1848-1849) հերոս, հայազգի զօրապետ) – 175-ամեակ
- Յովհաննէս Քոլոզեան (հայագէտ, պատմաբան, կղերապահպանողական հոսանքի պարագլուխը Վասպուրականում) – 145-ամեակ
- Մկրտիչ Սանասարեան (մեծահարուստ բարերար) – 135-ամեակ
- Նուբար Փաշա (Նուբար Նուբարեան), (անուանի դիւանագէտ, Եգիպտոսի առաջին, 13-րդ եւ 18-րդ վարչապետը) – 125-ամեակ
- Վլադիմիր Լենին – 100-ամեակ
- Միսաք Մանուշեան (բանաստեղծ, ֆրանսական դիմադրական շարժման մարտիկ, հակաֆաշիստ եւ Ֆրանսիայի ազգային հերոս) – 80-ամեակ
- Ջորջ Մարշալ (ԱՄՆ-ի պետական եւ զինուորական գործիչ) – 65-ամեակ
- Արտաշէս Բաբալեան (բժիշկ, Առաջին Հանրապետութեան սոցիալական ապա-հովութեան նախարար, Իրանի «Ալիք» օրաթերթի ժամանակի արտօնատէր, ՀՅԴ անդամ) – 65-ամեակ
- Ալմա Եօհանսոն (շուեդ միսիոներուհի․ ծառայել է Արեւմտեան Հայաստանի որբանոցներում) – 50-ամեակ
- Անդրէյ Սախարով (ռուս ֆիզիկոս, ջրածնային ռումբի համահեղինակ, այլախոհ, քաղաքական գործիչ) – 35-ամեակ
- Ն․Ս․Օ․Տ․Տ․ Վազգէն Ա Ծայրագոյն Պատրիարք, Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս – 30-ամեակ
- Կարէն Դեմիրճեան (քաղաքական եւ պետական գործիչ) – 25-ամեակ
- Վահան Յովհաննիսեան (քաղաքական գործիչ, ՀՅԴ անդամ) – 10-ամեակ
Ե – Կարեւոր դէպքեր եւ իրադարձութիւններ
- 354 թ․ – Աշտիշատում Ներսէս Ա․ Կաթողիկոսը գումարեց առաջին եկեղեցական օրէնսդիր ժողովը։
- 484 թ․ – Նւարսակի հաշտութեան պայմանագրի կնքում Վահան Մամիկոնեանի եւ Սասանեան Պարսկաստանի միջեւ, որով Հայաստանը Մարզպանականի փոխարէն սկսեց կոչուել Տանուտէրական կիսանկախ, քրիստոնէութիւնը ազատ երկիր։
- 484 թ․ – Գահակալութիւն Վաչագան Բարեպաշտի՝ Աղուանքի եւ Արցախի թագաւոր․ թաղուած է Արցախում։
- 714 թ․ – Լիսաբոնի գրաւումը արաբների կողմից։ Արաբները մուտք են գործում Եւրոպա։
- 989 թ․ – Սմբատ Բ․ Բագրատունին սկսեց Անիի Մայր տաճարի շինարարու-թիւնը, որն աւարտուել է 1001 թուականին՝ Գագիկ Ա․-ի օրօք՝ Կատրանիդէ թագուհու հովանաւորութեամբ։
- 989 թ․ – Սմբատ Բ․ Բագրատունին կառուցեց Անիի պարիսպների 2-րդ շարքը։
- 1269 թ․ – Օսմանեան Կայսրութեան հիմնադրումը Օսման Ա․-ի կողմից։
- 1604 թ․ – Շահ Աբաս Ա․-ն գրաւում է Երեւանը։ Նրա հրամանով Հայաստանից տասնեակ հազարաւոր հայեր բռնագաղթեցւում են Պարսկաստանի խորքերը։
- 1659 – 1663 թթ․ – Պարսկաստան բռնագաղթուած հայերը Սպահանում՝ Նոր Ջուղա թաղամասում, կառուցում են Ս․ Ամենափրկիչ վանքը։
- 1704 թ․ Իսահակ Նիւթոնը հրապարակում է «Օպտիկա» աշխատութիւնը։
- 1789 թ․ – Ֆրանսական յեղափոխութիւն։
- 1794 թ․ – Հնդկաստանի Մադրաս քաղաքում հիմնադրուեց հայկական առաջին տպագիր թերթ «Ազդարար»ը։ Հրատարակիչ՝ ծագումով իրանահայ Յարութիւն քահանայ Շմաւոնեան։
- 1799 թ․ – Ֆրանսական յեղափոխութեան աւարտը։
- 1804 թ․ – Նափոլէոն Պոնափարտը հռչակուեց բոլոր ֆրանսիացիների կայսր։
- 1814 թ․ – Հիմնուել է Սանասարեան վարժարանը Կարինում (Էրզրում), Մկրտիչ Սանասարեանի միջոցներով։ 1915-ին ուսուցիչների մեծ մասը նահատակուել է, իսկ վարժարանը աւերուել։
- 1829-ի Հոկտեմբերի 9-ին, Խաչատուր Աբովեանը եւ Դորպատի (ներկայիս Էստոնիայի Տարտու քաղաքը) համալսարանի պրոֆեսոր Պարրոտը բարձրացան Արարատի գագաթը։
- 1849-ի Յունիսի 9-ին, ստեղծուեց Երեւանի նահանգը՝ Ռուսական Կայսրութեան մէջ, որ կազմուած էր Երեւանի, Նախիջեւանի, Ալեքսանդրապոլի, Նոր Բայա-զետի եւ Օրդուբադի գաւառներից։ Արեւելեան Հայաստանի միւս շրջանները մտան Թիֆլիսի եւ Ելիզաւետպոլի նահանգների մէջ։ Այդպիսի վարչական բաժանումը կարելի է ասել պահուեց մինչեւ 1917 թուական։
- 1864-ի Ապրիլի 22-ին, ԱՄՆ-ում ընդունւում է օրէնք, ըստ որի այսուհետ բոլոր դրամների վրայ արւում է “In God We Trust” գրութիւնը։
- 1869 թ․ – Հիմնադրւում է Վիեննայի պետական օփերան՝ աւստրիական խոշո-րագոյն օփերային թատրոն եւ Աւստրիայի երաժշտական մշակոյթի կեդրոնը։
- 1879 թ․- Քաղաքագլխի պաշտօնի հիմնում Երեւանում։
- 1899 թ․ – Գործարկւում է Ալեքսանդրապոլ – Կարս երկաթուղին։
- 1904-ի Ապրիլի 1-ից Յուլիսի կէսեր, Սասունի գոյամարտը։
- 1909 թ․ – Աւելի քան 30,000 հայերի ջարդը Ադանայում։
- 1914-ի Յուլիսի 28-ին սկսւում է Առաջին Համաշխարհային Պատերազմը։
- 1919-ի Օգոստոսի 1-ին Երեւանում բացւում է Հայաստանի պառլամենտը։
- 1924-ի Յունուարի 11-ին, Երեւանում հիմնադրուեց «Գիրք» հրատարակչական ընկերութիւնը՝ Մարտիրոս Սարեանի ղեկավարութեամբ։
- 1934-ի Օգոստոսի 1-ից 5-ը Երեւանում տեղի է ունեցել Հայաստանի Գրողների Միութեան (ՀԳՄ) 1-ին համագումարը։
- 1939-ի Սեպտեմբերի 1, սկսւում է Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմը։
- 1944-ի Յուլիսի 4, Իրանում ստեղծւում է Հայ Մշակութային Արարատ Կազմակերպութիւնը (ՀՄԱԿ)։
- 1969-ի Յուլիսի 21-ին, ամերիկացի տիեզերագնաց Նիլ Ասմսթրոնգն առաջին քայլերն է կատարում Լուսնի վրայ։
- 1974-ի Յունիսի 20 – Թուրքիան ռազմական գործողութիւններ սկսեց Կիպրոսի դէմ եւ գրաւեց Կիպրոսի հիւսիսը՝ այնտեղ ստեղծելով Կիպրոսի թրքական պետութիւն։
- 1979 թ․ – Իրանի Իսլամական Յեղափոխութիւն։ Փահլաւի թագաւորութեան անկումը Իրանում։ Շուրջ 15 տարի աքսորից յետոյ Իրան վերադարձաւ Այաթօլլահ Ռուհօլահ Խոմէյնին։
- 1989 թ․- Ամերիկահայ Ջէյմս Բաղեանը «Դիսքաւերի» տիեզերանաւով տիեզերք բարձրացաւ։
- 1999-ի Հոկտեմբերի 27-ին, Հայաստանի Ազգային Ժողովի նիստերի դահլիճում տեղի ունեցաւ ահաբեկչական գործողութիւն։ Զոհուեցին Կարէն Դեմիրճեանը, Վազգէն Սարգսեանը, ԱԺ-ի հինգ պատգամաւորներ եւ մի նախարար։
- 2004-ի Փետրուարի 4-ին իր աշխատանքն սկսեց Ֆէյսբուքը։
- 2004-ի Փետրուարի 19-ին Հունգարիայի Բուդապեշտ քաղաքում ՆԱԹՕ-ի կողմից կազմակերպուած անգլերէնի դասընթացներին մասնակցող ՀՀ զինուած ուժերի լէյտենանտ Գուրգէն Մարգարեանը սպանուեց ադրբեջանցի սպայ Ռամիլ Սաֆարովի կողմից։
