Ճանաչել Զիմաստութիւն Եւ Զխրատ

ՌՈՒԲԻՆԱ ՕՀԱՆԵԱՆ

Աստուածաշնչեան հետեւեալ խօսքը առաջինն է թարգմանուել հայերէն՝ Մեսրոպ Մաշտոցի կողմից հայ գրերի գիւտից ու բացերը լրացնելուց յետոյ․-

«Ճանաչել զիմաստութիւն եւ զխրատ, իմանալ զբանս հանճարոյ»

Այս խօսքը յաճախ լսել ու կարդացել ենք մենք։ Աստուածաշնչեան այս խօսքին կարելի է երկար անդրադառնալ, եւ դա առանձին քննարկման հետաքրքիր եւ կարեւոր նիւթ է։

Ինձ մօտ միշտ հարց է եղել՝ թէ ինչ իմաստ ու նշանակութիւն ունի «խրատ»ը այս նախադասութեան մէջ։ Արդեօք դա մերօրեայ հասկացութեամբ խրատ/խրատել, յորդո՞րն է։ Չէի կարողանում եզրակացնել, քանի որ խրատ բառն բերուել է «իմաստութիւն» բառից յետոյ, եւ իմ կարծիքով իմաստութիւնն ու մերօրեայ հասկացութեամբ խրատը համարժէք բառեր չեն։ Ու եզրակացրի, որ աստուածաշնչեան «խրատ»ը պիտի ունենայ ուրիշ մեկնութիւն, ուրիշ իմաստ։

Ստեփան Մալխասեանցի Հայերէն Բացատրական Բառարանում խրատը բացատրուած է՝ խորհուրդ, յորդոր, պատուէր, հրահանգ, իմաստալից խօսք առածի ձեւով, դառն փորձով ձեռք բերուած հմտութիւն, զգուշաւորութիւն, օրէնք եւ կարգաւորութիւն։

Աստուածաշնչի անգլերէն բազմաթիւ տարբեր թարգմանութիւններում խրատը թարգմանուած է կարգաւորութիւն (instruction)․

For gaining wisdom and instruction; (NIV)

For learning about wisdom and instruction (NRSVACE)

To know wisdom and instruction (NKJV), եւ այլն։

Այդուհանդերձ աստուածաշնչեան բացատրական որոշ թարգմանութիւններում կարելի է տեսնել հետեւեալները,-

Written down so we’ll know how to live well and right, (The Message)

They teach wisdom and self-control. They give understanding. (ICB)

Here are proverbs that will help you recognize wisdom and good advice (YLT), եւ այլն։

Անգլերէն թարգմանութիւններով՝ աստուածաշնչեան համարում նշուածը, աւելի մօտ է օրէնք ու կարգ-կանոն իմաստին։

Ոսկեդարում, Աստուածաշնչի հայերէն թարգմանութիւնը յայտնի է որպէս «Թագուհի թարգմանչաց»։ Նկատի ունենալով, որ Ոսկեդարի մեր թարգմանիչ հսկաները առաւելաբար յունադաւան էին, իսկ ոմանք Քաղկեդոնական, ենթադրում եմ, որ Աստուածաշնչի հայերէն թարգմանութիւնը լատինական օրինակից պիտի լինի։ Գուցէ պիտի բացառել ասորերէնից թարգմանութիւնը։ Աստուածաշնչի հայերէն թարգմանութիւնը աշխարհում առաջիններից կարելի է համարել։

Ես չգիտեմ Աստուածաշնչի անգլերէն թարգմանութիւնները երբ եւ ինչ աղբիւրից են կատարուել։ Մի բան պարզ է,- Հաւանաբար կան բառեր, որոնց հոմանիշը չի կարելի գտնել ուրիշ լեզուներում։ Թէ անգլերէնում ինչ հոմանիշ կարելի է գտնել աստուածաշնչեան խրատ բառի համար, դա մնում է լեզուաբաններին ու մասնագէտներին։ Բայց, նախ գանք ու պարզենք՝ թէ ո՞րն է այդ բառի իմաստը հէնց հայերէնում։

Կարդացել եմ իրանցի մեծանուն պոետ, դիւցազներգու Ֆերդուսիի հանրայայտ «Շահնամէ»ն։ Ֆերդուսիի սիրած ու գովերգած բառը պարսկերէն (խերադ) բառն է։ Բաւական է յիշենք, որ Ֆերդուսին Շահնամէն սկսում է Աստծու անունով․ այն Աստծոյ, որ արարչութեան եւ խերադի/ խրատի Աստուածն է:

Նպատակս Շահնամէի մեկնաբանութիւնը չէ։ Միայն յիշենք, որ Շահնամէի նախաբանից՝ առաջին բաժնից, անմիջապէս յետոյ, Ֆերդուսին մի ամբողջ բաժին ունի յատկացուած խերադ –ին, եւ գովերգում է խերադ/ խրատը։

Վաղուց եզրակացրել եմ, որ աստուածաշնչեան խրատը չի կարող ունենալ յորդոր, խորհուրդ իմաստը․ դա աւելին է քան մերօրեայ հասկացութեամբ խրատելը։ Ու նկատի ունենալով, որ հայերն ու պարսիկները նոյն ցեղից են, ու նկատի ունենալով, որ երկու լեզուներում բազմաթիւ բառեր ու բայեր ունեն նոյն արմատը (աւելի քան 2000 բառ), իմ կարծիքն եմ ձեւաւորել, որ աստուածաշնչեան խրատը, Ֆերդուսիի սիրած ու յաճախ նշած խերատ -ն է, որի հոմանիշը հաւանաբար չկայ անգլերէնում։

Գուցէ պիտի հարցականի տակ տանել Աստուածաշնչի այդ խօսքի անգլերէն թարգմանութիւնը, եւ հիմք ընդունել «Թագուհի թարգմանչաց»ը՝ հայերէնը։

Վերջում՝ մի կարեւոր յիշեցում․–

    Սասանեանների ժամանակներից մեզ են հասել բազմաթիւ գրութիւններ, որոնք հեղինակել են Սասանեան թագաւորները, մոգերն ու մոգպետները եւ ուրիշ երեւելիներ։ Նրանք իրենց յորդորն ու խորհուրդն են փոխանցում սերունդներին։ Այդ գրութիւնները՝ մերօրեայ հասկացութեամբ խրատները, վերնագրուել են պարսկերէն ا (ասւում է անդարզ), եւ ոչ թէ խրատ/ խերադ-ով։

Հետեւաբար եզրակացնենք, նշուած դարերում հայերէնում ու պարսկերէնում խրատ/ խերադ/–ը ունեցել է նոյն իմաստն ու նշանակութիւնը։ Նորից կարդանք աստուածաշնչեան այդ խօսքը, ու կը տեսնենք իմաստութիւնից անմիջապէս յետոյ բերուած խրատը՝ հնդ-եւրոպական լեզուների խրատ/ խերադ/–ը, իմաստութեան հետ հոմանիշ է, երկու բառերը համարժէք են, եւ այդտեղ խրատը չի ունեցել մերօրեայ հասկացութեամբ՝ հայերէն խրատ/ խրատել նշանակութիւնը։

Մեր կեանքում ուղենիշ դարձնենք իմաստութիւնն ու նրա համարժէք խրատը, ճանաչենք դա, եւ իմանանք հանճարների խօսքը։