Քորոնա Ժահրի (Corona Virus) Յայտնաբերումը եւ Տարածումը
2019 թուականի դեկտեմբերի 31-ին Առողջապահութեան համաշխարհային կազմակերպութիւնը (ԱՀԿ) ծանուցում ստացաւ Չինաստանի Հուպի նահանգի Ուոհան քաղաքում արձանագրուած թոքաբորբի մի շարք դէպքերի մասին: Ժահրի մասին առաջին տուեալները, չեն համընկել յայտնի ժահրերից որեւէ մէկի տուեալների հետ: Այս հանգամանքը մեծ մտահոգութիւն է առաջացրել, քանի որ երբ յայտնաբերւում է նոր ժահր, կազմակերպութիւնը միշտ բախւում է տեղեկատւութեան պակասի հետ, ինչն էլ դժուարացնում է ժահրի դէմ պայքարը:
Մէկ շաբաթ անց ՝ Յունուարի 7-ին, Չինաստանի իշխանութիւնները հաստատեցին, որ դա նոր ժահր է: Պարզուեց, որ քորոնա ժահրն է`վարակիչ ժահրերու ընտանիքի ներկայացուցիչը: Նոր ժահրը ժամանակաւորապէս ստացել է «2019-nKoV» անուանումը: Որոշ քորոնա ժահրեր կարող են փոխանցուել անձից այլ անձինք, սովորաբար վարակուած հիւանդի հետ սերտ շփումից յետոյ, օրինակ, տնային պայմաններում կամ բժշկական հաստատութիւնում:
Ժահրի յայտնաբերման առաջին իսկ օրուանից ԱՀԿ-ն համագործակցում է Չինաստանի իշխանութիւնների եւ միջազգային փորձագէտների հետՙ աւելի մանրամասն տեղեկութիւններ ստանալու ժահրին մասին, թէ ինչպէ՞ս է այն ազդում վարակուած հիւանդների մարմնի վրայ, բուժման հնարաւոր տարբերակները եւ այն միջոցները, որոնք երկրները կարող են ձեռնարկել այս բռնկմանը արձագանքելու համար:
Նոր տիպի քորոնա ժահրի համաճարակի պատճառով չինական 11 միլիոնանոց Ուոհան քաղաքը մէկ ամսից աւել է ամբողջութեամբ մեկուսացուած է: ABC News-ը հրապարակել է անօդաչու սարքով նկարահանած տեսանիւթ եւ լուսանկարներ, որում երեւում է, դատարկ քաղաքը:
Յունուարի 23-ին, Չինաստանի իշխանութիւնները արգելափակուած գօտի յայտարարեցին Ուոհան քաղաքում, որպէսզի դադարեցուի նոր քորոնա ժահրի տարածումը: Բոլոր փոխադրական միջոցները, գնացքները դադարեցրել են իրենց աշխատանքը: Օդային երթեւեկութիւնն արգելւում է: Սա մարդկութեան պատմութեան ամենամեծ արգելափակման գօտին է: Ըստ գիտնականների, ժահրը, որը յայտնի է որպէս 2019-nCov, մարդկանց շրջանում տարածուել է Ուոհան քաղաքի ծովամթերքի շուկայից:
Յունուարի 27-ին քաղաքային իշխանութիւնները արգելել են նաեւ Ուոհան քաղաքում անձնական մեքենաների տեղաշարժը: Միայն յատուկ թոյլտուութեամբ սնունդ տեղափոխող փոխադրական միջոցներն են տեղաշարժւում քաղաքում: Կարելի է ասել, որ արգելափակման գօտին 11 միլիոնանոց Ուոհանը վերածեց ուրուականների քաղաքի: Ուոհան քաղաքում արգելափակման գօտի հաստատումից անմիջապէս յետոյ իշխանութիւնները մեկուսացրեցին նաեւ մօտակայ 15 քաղաքները:
Արդիւնքում ՝ աշխարհից կտրուեց մօտ 45 միլիոն մարդ: Համաձայն տարածուած տեղեկութիւնների՝ Ուոհանի բնակիչները հիմնականում մնում են տանը եւ հազուադէպ են դուրս գալիս՝ սնունդ եւ դիմակներ գնելու համար: Խանութներու աշխատակիցները կրում են պաշտպանիչ հագուստներ: Ըստ Reuters-ի, Չինաստանի իշխանութիւնները հողագործներէն խնդրել են աւելացնել բանջարեղէնի արտադրութիւնը, ինչպէս նաեւ ճանապարհներ են բացել բեռնատարներով սնունդ մատակարարելու համար: Կառավարութիւնը յայտարարել, որ խիստ պատժամիջոցներ կը կիրառուի այն խանութների սեփականատէրերի նկատմամբ, ովքեր այս ժամանակահատուածում կը բարձրացնեն սննդի եւ դիմակների գները:
Ամբողջ աշխարհը տարուած է քորոնա ժահրի տարածման մասին լուրերով եւ ճանապարհներ է փնտրում դրա դէմ պայքարելու համար: Երկրները փակում են Չինաստանի հետ հաղորդակցման ճանապարհները, եւ այդ երկրի իւրաքանչիւր ներկայացուցիչ կասկած է առաջացնում վարակակիր լինելու առումով։ Ճափոն, Թայլանտ, ԱՄՆ, Աւստրալիա, Սինկափուր, Հիւսիսային Քորէա, Մալիզիա, Վիեթնամ, Ֆրանսա, Նեփալ, Գամպոտիա, Գերմանիա, Սրի-Լանքա, ԱՄԷ, Ֆինլանտ, Հնդկաստան, Ֆիլիփիններ, Իտալիա, Մեծն Բրիտանիա, Ռուսիա: Այս երկրներում հաստատուած քորոնա ժահրի դէպքեր են գրանցուել: Բոլոր այս երկրները դադարեցրել են Չինաստանի հետ օդային եւ ցամաքային կապերը մինչեւ իրավիճակի կարգաւորումը:
Առողջապահութեան համաշխարհային կազմակերպութիւնը, սակայն, կոչ է անում խուճապի չմատնուել, քանի ոչ վարակը չի վերածուել համաճարակի: Աւելին վերջին օրերին ԱՀԿ-ն տուեալներ է ստանում, որ վիրուսը նահանջում է, խուճապի մատնուելու կարիք չկայ:
Խուճապային իրավիճակի մասով. Չինաստանի իշխանութիւնները համաճարակի բռնկումից յետոյ բազմիցս քննադատել են Միացեալ Նահանգներին եւ մի շարք այլ երկրների՝ իրավիճակին կտրուկ արձագանգելու եւ չափից դուրս սահմանափակող միջոցներ կիրառելու համար: Նախագահ Սի Ծինփինը ԱՄՆ նախագահ Թրամփին եւ միջազգային հանրութեանը կոչ է արել խուճապ չառաջացնել եւ աւելի մեղմ արձագանգել: Դրան ի պատասխան Թրամփը խոստացել է, որ Ուաշինկթընը կը շարունակի հանգիստ արձագանգել ստեղծուած իրավիճակին եւ պատրաստակամութիւն է յայտնել աջակցել Փեքինի ջանքերին նոր տեսակի վիրուսի դէմ պայքարի հարցում:
Քորոնա Ժահրը եւ Համաշխարհային Տնտեսութեան Ճգնաժամը
Քորոնա ժահրը վերակենդանացրեց համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի ուրուականը: Մինչ չինական գործարաններում աշխատողները արգելափակուած են, արեւմտեան տնտեսագէտները հետաքրքրւում են, թէ արդեօք մահացու բռնկումը կը դառնա՞յ հենց անսպասելի տհաճութիւնը`«սեւ կարապը», որը մոլորակը կը տանի մէկ այլ անկման:
« Քորոնա ժահրային իրավիճակը սեւ կարապ կը լինի 2008-2009 թուականների համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամից աւելի վատ: Եւ ի տարբերութիւն ֆինանսական ճգնաժամի, այս անգամ երկրների իշխանութիւնները սահմանափակ հնարաւորութիւն ունեն իրավիճակը շտկելու հարցում»,- ասում է Moody’s միջազգային վարկանիշային գործակալութեան աւագ տնտեսագէտ Lոն Լոնսգին:
2002-2003 թուականներին կրկին Չինաստանում բռնկուեց SARS coronavirus վարակը եւ տարածուեց աշխարհի 25 երկրներում: 800 մարդ մահացաւ, մօտաւորապէս ամեն 10-րդ մարդը վարակուեց:
Համաշխարհային տնտեսութեանը, այս ամբողջ արժէքը, ըստ որոշ գնահատականների, համեստ 40 միլիար տոլար է: Համաշխարհային տնտեսութեան վրայ, ըստ որոշ համեստ գնահատականների, ժահրը նստեց 40 միլիար տոլար է: Բայց այդ ժամանակ Չինաստանի համախառն ներքին արտադրանքի չափը չի գերազանցել տարեկան 1.7 թրիլիոն տոլարը: Այժմ Չինաստանի տնտեսութիւնը ինն անգամ աւելի մեծ է` 15 թրիլիոն տոլար, իսկ համաշխարհային ՀՆԱ-ում դրա մասնաբաժինը աճել է 4% -ից մինչեւ 17%:
Չինաստանի Տնտեսութիւնը
Չինաստանի տնտեսութիւնը, նոյնիսկ առանց վիրուսի բռնկման, բաւական թուլացել է: Խ0սքը վերջին տարիներին ԱՄՆ-Չինաստան առեւտրային պատերազմի մասին է:
Անցեալ տարի այն աճել է ընդամէնը 6.1% -ով: Նման արդիւնք անցեալ դարի վերջից ի վեր չէր գրանցուել Չինաստանի պատմութեան մէջ: Բացի ներքին կառուցուածքային պատճառներից, որոնք կապուած են սպառման այլ համակարգի անցման հետՙ (աւելի շատ սպառում, քան արտադրութեան) Չինաստանի տնտեսական զարգացման վրայ ազդեց ԱՄՆ-ի հետ առեւտրային պատերազմները Հոնկ Քոնկում բողոքի ցոյցերը: Ժահրը հիմնականում ազդում է հասարակական փոխադրամիջոցներու, մանրածախ առեւտրի, ճաշարանների եւ հիւրանոցային առեւտուրի վրայ, քանի որ երկիրը պաշարուած վիճակում է գտնւում: Եւ այդ ամենը տեղի ունեցաւ ամենաթէժ եղանակին` չինական Նոր տարուայ նախաշէմին:
Այլ Երկրները Եւս Անմասն Չեն Մնայ
Չինաստանը Ասիայում է: Ան արդիւնաբերական եւ սպառողական ապրանքների բաղադրիչների հիմնական մատակարար եւ արտադրող երկիրն է համարւում: Չինաստանին է բաժին ընկնում աշխարհում նման առաքումների շուրջ մէկ հինգերորդը եւ մօտ 40% -ը` տարածաշրջանի երկրներին:
Վիեթնամը, Հարաւային Քորէան, Գամպոտիան, Սինկափուրը եւ Ճափոնը նոյնպէս տուժում են Փեքինի որոշումից՝ խմբային ուղեւորութիւնների արգելքի հետ կապուած:
Եվրոպային եւ Միացեալ Նահանգներին սպառնացող վտանգը մի փոքր աւելի անուղղակի է: Մինչ այժմ նրանք հիմնականում կորցրել են չինացի զբօսաշրջիկներին եւ շքեղ ապրանքների սպառողներին:
Ներդրումային Շուկայում Լարուած Է
Ճգնաժամի ուրուականը վախեցնում է ներդրողներին: Նրանք վաճառում են այն բաները, որոնց գինը նման իրավիճակներում կտրուկ անկում է ապրումՙ նաՖթ, մետաղներ, եւայլն: Նրանք գնում են աւելի զարգացած երկրների պարտատոմսեր եւ ոսկի:
Նաֆթի գինը հասել է տարեկան ամենացածր մակարդակին: Քանի որ Չինաստանը՝ աշխարհի ամենամեծ ներմուծողն էՙ ամեն օր գնելով 14 միլիոն տակար նաֆթ, կրճատել է իր սպառումը 20% -ով, հաշուարկել է Bloomberg-ը:
Գործակալութիւնը նաֆթի պահանջարկի նման անկումը անուանում է նաֆթային շուկայի ամենամեծ ցնցումը 2008-2009 թուականների ֆինանսական ճգնաժամից եւ սպառման կտրուկ անկումը 2001-ի սեպտեմբերի 11-ին Միացեալ Նահանգներում երկուորեակ աշտարակների վրայ յարձակման պահից ի վեր:
Արդիւնաբերութեան մէջ օգտագործուած մետաղների` պղինձի, նիկելի, ալիւմինի գները ժահրի բռնկումից յետոյ ընկել են միջինը 7% -ով: Այդպիսի գնանկում տեղի չէր ունեցել անգամ Չինաստանի հետ ԱՄՆ-ի առեւտրային պատերազմի ժամանակ:
Եթէ քորոնա ժահրի բռնկումը վերաճի համաճարակի, ապա դա կարող է դառնալ այն կաթիլը, որը կը լցնի երկրների իշխանութիւնների համբերութիւնը եւ ստիպի աշխարհին դիմել անցեալ ճգնաժամի մէջ փորձարկուած ձեւին՝ փողեր տպելուն: Սա միայն աւելի է ընդլայնելու հիմնարար արժէքի եւ տնտեսութեան շուկայի գնահատման միջեւ առկայ անջրպետը մեծացնելով միջազգային սակարանի փլուզմանը:
Եւ Վերջումՙ Ինչպէ՞ս Պաշտպանուել Քորոնա Ժահրից
Առողջապահութեան համաշխարհային կազմակերպութիւնը հրապարակել է ձեռնարկ, որտեղ ներկայացուած են խորհուրդներ վարակից խուսափելու համար:
Ձեռքերը պարբերաբար մաքրել ալքոհոլ պարունակող նիւթերով կամ լուացուել օճառով:
Հազալուց եւ փռշտալուց յետոյ բերանը եւ քիթը ծածկել անձեռոցիկով, որից յետոյ անմիջապէս նետել անձեռոցիկը եւ լուացուել:
Հեռու մնալ այն մարդկանցից, ովքեր ունեն հազ կամ տենդ:
Եթէ ունէք ջերմութիւն, հազ կամ շնչառութեան դժուարութիւն, հնարաւորինս արագ դիմէք բժշկական օգնութեան եւ բժշկի պատմէք ձեր այցելած վայրերի մասին:
Խուսափէք կենդանիների կամ նրանց հետ շփուող մակերեսների հետ անմիջական շփումից, առանց պաշտպանիչ սարքաւորումների օգտագործման:
Մի կերէք կենդանական ծագման հում կամ կիսաեփ արտադրանք: Սննդամթերքի անվտանգութեան կանոնակարգերին համապատասխան, պէտք է յատուկ զգուշութիւն ցուցաբերել հում մսի, կաթի եւ այլ սնունդների նկատմամբ, որպէսզի խուսափէք ջերմային մշակում չանցած սննդի արտադրանքի օգտագործումից:
ՔՐԻՍԹԻՆԱ ԱՂԱԼԱՐԵԱՆ
«Զարթօնք»ի աշխատակից