ՀԵՆՐԻԿ ԱՆԱՍԵԱՆ
ՆՈՐ ՕՐ, ԼՈՍ ԱՆՃԵԼԸՍ.- Մեր թաղի բնակիչները առաջին անգամ ցիլինդր (տղամարդու լայնեզր գլանաձեւ գլխարկ) երեւոյթի հետ ծանօթացան 1947 թուականին: Այդ ժամանակ էր, որ մեր տանը յայտնուեց Ղազիկեան ազգանունով ֆրանսահայ մի փաստաբան, որը կեղտի մէջ կորած ցիլինդր էր կրում: Երեխաները մշտապէս ետեւից բղաւում էին` Ցիլինդը՜ր, ցիլինդը՜ր…: Նոյնիսկ քարեր էին շպրտում նրա ետեւից, իսկ նա, ոչինչ չեղածի պէս` արագ-արագ շարունակում էր քայլել մինչեւ մեր տուն հասնելը:
– Պիտի հագնիմ այնքան ատեն, մինչեւ որ փողոցի այս խուժանները սորվին, թէ ինչ ըսել է ցիլինդր: Ժամանակը պիտի գայ եւ իրենք ալ պիտի կրեն ցիլինդր:
Ճիշդ էր փաստաբանը: Յետագայում շատերս ենք կրել ցիլինդր:
Եւ այսպէս, մի քանի տարի գնալ-գալուց յետոյ, միանգամից չքուեց մեր կեանքից խեղճուկրակ Ղազիկեանը: Ոչ ոք չիմացաւ նրա ուր եւ ինչ լինելը: Ղազիկեանի անյայտանալուց յետոյ մեր տան` փողոցի վրայ նայող սենեակը վարձակալեց Արաբկիրի Շրջանային Սովետը` նորաբաց գրադարան ստեղծելու համար: Երկրորդ գրադարանավարուհի նշանակուեց մայրիկս` որպէս կրթութեան եւ փորձառութեան ապացոյց ներկայացնելով Փարիզի Ռէնսի արուարձանի Դպրոցասէր Տիկնանց Վարժարանի` (այժմ էլ կայ այդ վարժարանը, սակայն երկսեռ ուսուցմամբ,- Հ.Ա.) տնօրէնուհի Աղաւնի Փիրփիրեանի ստորագրութեամբ վկայականն այն մասին, որ Վերժին Յովհաննիսեան-Անասեանը սովորել եւ աւարտել է վարժարանը գերազանց վկայականով եւ որպէս հայոց լեզուի եւ գրականութեան ուսուցչուհի` հինգ տարի դասաւանդել է նոյն վարժարանում:
***
…Ալիսն ու Կարպիսը մեր փողոցում յայտնուեցին 1954 թուականի ամրանը, երբ ես նոր էի աւարտել միջնակարգ դպրոցը: Ոչ ոք չգիտէր նրանց ով լինելը եւ որտեղից գալը: Նրանց ճաշակով հագն ու կապը յստակ պատկերացում էր տալիս, որ նրանք նորովի «ախպարներ» են: Յատկանշական մի մանրուքով էլ էին նրանք տարբերւում միւս ֆրանսահայ ախպարներից: Տղամարդը մշտապէս ցիլինդր էր կրում, նոյնիսկ երեւանեան տապ եղանակին ու այրող արեւի տակ:
Դպրոցից վերադառնալուց յետոյ, մնացեալ ժամերն անց էի կացնում գրադարանում եւ գրեթէ ամէն օր մի ծաւալուն գիրք էի կարդում եւ աւարտում:
Օրերից մի օր, մութընկայ ժամին, երբ ես մենակ էի գրադարանում, եւ այն է, ուզում էի փակել գրադարանի դուռը, նախամուտքին յայտնուեց ծանօթ ֆրանսահայ զոյգը.
– Դուրսէն տեսանք, որ լոյս կայ գրադարանին մէջ` ըսինք անգամ մը մտնանք` տեսնալու համար թէ օտար լեզուով գիրքեր կա՞ն արդեօք,– շուտասելուկի պէս բառեր շարեց մեր թաղում յայտնուած «ախպարը»:
– Ռուսերէնէն զատ ուրիշ օտար գրականութիւն չունինք: Գրադարանը նոր է, հազիւ երկու հարիւրի չափ գիրք կայ, սակայն օրէ-օր կ՚աւելնան նոր գիրքեր: Համբերեցէք քիչ մը, թերեւս ժամանակի ընթացքին օտար լեզուով գիրքեր ալ կու գան,– ասացի ես:
Մինչ կինը համեստօրէն նստել էր սենեակի անկիւնում, պարոնս օրուայ թերթերն էր աչքի անցկացնում, որի ընթացքում ես ակնդէտ հայեացքով հետեւում էի ամուսնու շարժումներին: «Սովետական Հայաստան» օրաթերթի սաւանի մեծութեան էջերը շուռումուռ տալուց յետոյ յանկարծակի պոռթկաց բարեկամս.
– Աս ի՞նչ ուղղագրութիւն է պէ՜…, կարգ մը բառեր չհասկցանք, հոգ չէ, սովետական հայերէն է, համա աս ուղղագրութի՞ւնը, ասոր ի՞նչ ըսել,– այս ասելն ու կնոջը դիմելը մէկ եղաւ.– հայտէ կնիկ, ելիր, ելի՜ր էրթանք, հոս մեր տեղը չէ…
Այսպիսին եղաւ իմ առաջին հանդիպումը հազիւ 2-3 շաբաթ առաջ մեր փողոցում յայտնուած ֆրանսահայ զոյգի հետ:
Որոշ ժամանակ անց, յայտնի դարձաւ, որ Կարպիսը ոսկերիչ էր եւ ոսկերչի ու ժամացոյցի կրպակ էր աշխատեցնում Երեւանի կենտրոնում: Այդ երեւոյթն արդէն լուրջ խօսակցութիւնների եւ հետաքրքրութեան նիւթ էր հարեւանների շրջանում: Պատահեց այնպէս, որ օրերից մի օր Կարպիսի հետ դէմ-դիմաց ելանք մեր տան առջեւ: Վերջինս ժպտալով հարցրեց.
– Կարծեմ անունդ Հենրիկ է, այնպէս չէ՞ …
– Այո՛, Հենրիկ է…
– Կը ներես տղաս, անցեալ անգամուան համար, վերջէն անդրադարձայ, որ բաւական անփափկանկատ ձեւով հեռացայ…, նորէն կը ներես բարեկամս:
– Վնաս չունի, ես մոռցած եմ, ես հասկցայ ձեր հոգեվիճակը: Բայց ինչո՞ւ դուք յարաբերութիւն չունիք դրացիներուն հետ: Կրնամ վկայել, որ բոլոր դրացիներն ալ համակրանքով ու գորովանքով լեցուած են ձեր հանդէպ: Դուք Ֆրանսայէն էք, այնպէս չէ՞…
Այս հարցմանս ի պատասխան, երկա՜ր լռութիւնից յետոյ Կապիսը կիսաձայն ասաց.
– Այո՛, Հենրիկ, ճիշդ գուշակեցիր, Ֆրանսայէն ենք, Լիոն քաղաքէն: Մեր պատմութիւնը երկար է: Օր մը եկուր մեր տուն եւ դուն տեղեակ կ՚ըլլաս թէ ինչերէ անցած ենք: Այսպէս, ոտքի վրայ խօսիլ չ՚ըլլար բարեկամս: Առաջին օրերէն իմացայ, որ դուք ալ ֆրանսահայ էք, հայրիկդ ալ ճանչցուած գիտնական է: Մեզի համար մեծ պատիւ կ՚ըլլայ, եթէ հայրիկիդ հետ գաս մեզի, թէեւ մեր բնակարանը այնքան ալ յարմար չէ հիւր ընդունելու համար:
Այս երկվայրկեաննոց «զրոյցից» յետոյ անմիջպէս մտայ տուն ու մերոնց պատմեցի եղելութիւնը: Ամէնից շատ ուրախացաւ մայրիկս, որ իր համար հաճելի զրոյցի նիւթ էր բացուելու հարեւանների հետ զրուցելու եւ նրանց հետաքրքրասիրութեանը յագուրդ տալու համար:
– Տղաս, կարծում եմ սխալ է Կարպիսենց տուն գնալը, ասաց հայրիկս,– մանաւանդ, որ ինչպէս ասացիր` բնակարանային ոչ բաւարար պայմանների մէջ են ապրում ամուսինները: Աւելի լաւ է, որ իրենք գան մեզ մօտ, մանաւանդ որ, հիւրասիրելու համար առատ միրգ ունենք, ահա, խնդրեմ` ծիրանի ծառի ճիւղերը կոտրւում են առատութիւնից:
– Ճիշդ է ասում հայրիկդ տղաս, խօսիր Կարպիսի հետ եւ նրանց հրաւիրիր մեր տուն,– ասաց մայրիկս:
– Բարի երեկոյ ընկեր Կարպիս…,- առաջին իսկ հանդիպմանը դիմեցի նրան:
Մէկ վայրկեան շփոթուելուց յետոյ Կարպիսը թթուած դէմքով, նկատելի դժկամութեամբ ասաց.
– Ի՞նչ ըսել է «ընկեր Կարպիս» մանչս…, մենք ընկերնե՞ր ենք ինչ է՜…, «Պարոն» ըսէ տղաս, Պարո՜ն… ամօթ է, ի՞նչ ըսել է «ընկեր»…
– Հոս ընդունուած չէ «Պարոն» ըսելը ընկեր Կարպիս…
– Նորէ՞ն «ընկեր»…, «պարոն» ըսէ ձագս, ՊԱ-ՐՈՆ…,– վանկ առ վանկ շեշտեց բարեկամս:
– Շատ լաւ պարոն Կարպիս, յետ այսու «Պարոն»-ով պիտի դիմեմ ձեզի, սակայն ուրիշներու քով` «Ընկեր» պիտի ըսեմ, հակառակ պարագային` ծաղրի առարկայ կրնամ դառնալ:
– Լաւ, բարեկամս, ինչպէս որ յարմար կը գտնաս, սակայն ինծի բացատրէ խնդրեմ` ո՞ւրկէ սորված ես մեզի պէս խօսիլ, ինչպէս դուք կ՚ըսէք` «ախպարերէն»: Տունին մէջ արեւմտահայերէ՞ ն կը գործածէք:
– Ոչ, տունին մէջ միայն ու միայն տեղական, արեւելահայերէն լեզուով կը խօսինք, իսկ «ախպար» դրացիներու հետ` արեւմտահայերէն: Արեւմտահայերէնը կարդալով սորված եմ եւ, հիմնականին մէջ` մեր դրացի տատիկ-պապիկներէն, որոնցմէ քիչ-միչ թրքերէն ալ սորված եմ:
– Որքան որ գիտեմ, հայերը ռուսներէն առած են «ընկեր»-ը, անոնք «Տովարիշչ» կ՚ըսեն, ես քանի մը տարի գիշեր-ցորեկ այդ բառը հոլոված եմ հո՜ն…,– ձախ ձեռքը անյայտ ուղղութեամբ թափահարելով ասաց Կարպիսը, մինչ աջ ձեռքը զբաղուած էր անիմանալի իրերով լի քաթանէ տոպրակ կրելով:
– «Հոն» ըսելով, ի՞նչ նկատի ունիք պարոն Կարպիս,– հարցրի, թէեւ գուշակեցի, թէ ինչ նկատի ունէր ոսկերիչ-ժամագործը «հոն» ասելով:
Մի պահ կարկամեց բարեկամս, չգիտէր ինչ ասել, ինչպէս բացատրել «հոն»-ը (այնտեղ): Տեսնելով, որ նա դժուարանում է լուսաբանել, կամ` չի վստահում «հոն»- ի գաղտնիքը բացայայտել, ինքս միջամտեցի.
– Լա՜ւ, լա՜ւ, պարոն Կարպիս, ես գիտեմ թէ ինչ ըսել է «հոն»-ը:
– Ապրի՜ս բարեկամս…, գործս դիւրացուցիր, օր մը, որ իրարու քով գանք` երկարօրէն կը պատմեմ մեր կեանքին պատմութիւնը: Հիմա ըսէ նայիմ, ե՞րբ պիտի գաք մեզի:
– Ես մերիններուն հետ խօսեցայ: Հայրիկս նպատակայարմար գտաւ, որ դուք գաք մեզի յառաջիկայ Կիրակի կէսօրին: Դուրսը, ծառերու շուքին տակ կը նստինք, կը խօսինք, շալախ ծիրանն ալ հասած է, ուզածնիս պէս կը վայելենք: Այս տարի բերքն ալ այնքան առատ է, որ պիտի ջանանք արագօրէն հաւաքել բերքը, քանի ճիւղերը չեն կոտրած առատութենէն…, ի՞նչ կ՚ըսէք, լաւ գաղափար չէ՞…:
– Իսկապէս լաւ գաղափար է Հենրիկ: Այսպէս ուրեմն, Կիրակի ձեր հիւրն ենք:
(Շար. 1 եւ վերջը յաջորդիւ)
