ԱՀՄԱՏ ՆՈՒՐԻԶԱԴԷ. Հայ ժողովուրդի պարսկախօս զաւակը

ՌՈՒԲԻՆԱ ՕՀԱՆԵԱՆ

Ան միակ ոչ հայ բանաստեղծն է այսօր աշխարհի մէջ,

որ կը ստեղծագործէ հայերէն

Իրանցի մեծանուն թարգմանիչ, բանաստեղծ ու բանասէր Ահմատ Նուրիզադէն ծնած է 1951 թուականին, Իրանի Էնզելի նաւահանգիստի «Ղազիեան» թաղամասը: Էնզելին կը գտնուի Իրանի հիւսիսային նահանգներէն Գիլանի մէջ՝ Կասպից Ծովի ափին: Իր բնորոշմամբ՝ Ղազիեանը «միջազգային» քաղաք էր, ուր կը բնակէին նաեւ հայեր: Հայերէն խօսիլ սկսած է մանուկ հասակէն. ապա մօտ վեց ամսուան ընթացքին հայերէն գրել-կարդալ սորված է իրանահայ բանաստեղծուհի Արշիի մօտ (Արշալոյս Բաբայեան): Հայերէնը կատարելագործած է Սպահանի համալսարանի Հայագիտական ամպիոնի ժամանակի վարիչ Խաժակ Տէր Գրիգորեանի մօտ՝ մասնաւոր դասեր ստանալով: Ան իր թարգմանչական գործունէութիւնը սկսած է 1967- 68 թուականներուն:Հայաստանի մէջ Ահմատ Նուրիզադէն կը յիշեն որպէս «Հայ ժողովուրդի պարսկախօս զաւակ»:

Ստորեւ կը բերենք Նուրիզադէի հեղինակած հատորները.

Հայերէնէն պարսկերէն թարգմանութիւններ.

• «Խնձորի այգին», «Անձրեւ» եւ ուրիշ 18 պատմուածքներ՝ 15 հայ անուանի գրողներէ.
• Իրանահայ բանաստեղծ ՎԱՐԱՆԴ-ի բանաստեղծութիւններու ընտրանին.
• «Հարիւր տարի հայ բանաստեղծութիւն» կոթողային աշխատասիրութիւնը, որով ներկայացուած է վերջին մէկ դարու 70 հայ բանաստեղծներէ երկեր: Գիրքը ունի նախաբան՝ Հայոց պատմութեան ու հայ ժողովուրդի մշակոյթին վերաբերեալ (148 էջ): Մեծադիր այս հատորը 1369 էջ է.
• Ակսել Բակունցի «Ցոլակ» վէպը.
• Հրաչեայ Քոչարի «Պաքուի Կոմունը».
• Եղիշէ Չարենցի երկերու ընտրանին.
• «Վաթան, վաթան» անունով հատոր մը՝ Յովհաննէս Թումանեանի բանաստեղծութիւններու եւ պոեմներու ընտրանին.
• Վահագն Դաւթեանի երկերու ընտրանին.
• Նարդոսի «Ամալիա» վէպը:

 Իր հեղինակած հատորները.

• «Հայոց պատմութիւնն ու մշակոյթը» պարսկերէն հատորը.
• «Բարեւ Ձեզ, հայեր» հայերէն բանաստեղծութիւններու առաջին հատորը.
• «Մենութեան գիշեր եւ երազներում» հայերէն բանաստեղծութիւններու երկրորդ հատորը.
• Պարսկերէն բանաստեղծութիւններու երկու հատոր:

Ստացած շքանշաններ ու գնահատագիրեր       

Ահմատ Նուրիզադէն մօտ 40 տարի անդադար ու մեծ նուիրումով իրանցիներուն ներկայացուցած է հայ ժողովուրդի մշակոյթն ու գրականութիւնը։ Ան արժանացած է շարք մը պատուոյ գիրերու եւ շքանշաններու: Նշելին են՝

• «Կարպիս Փափազեան» գրական պարգեւը, Աւստրիա, 2000-ին.
• «Մովսէս Խորենացի» շքանշանը՝ Հայաստանի ժամանակի նախագահ Ռոպերթ Քոչարեանի կողմէ 2001-ին.
• Երեւանի Պետական համալսարանի պատուոյ դոկտորականի կոչում 2001-ին.
• Հայաստանի Գրողներու միութեան «Կանթեղ» շքանշանը 2005-ին:

Նուրիզադէի  մասին  յիշատակումներ ունին շատեր․ ստորեւ երկու մէջբերում.

Հրաչեայ Մաթէոսեան

(Հայրենի անուանի գրող ու գրականագէտ)

«Նա հայ գրականութեան ամենամեծ թարգմանիչն է աշխարհում, ով իր երկերով ապշեցրեց հայ ժողովրդին: Ամենայն վստահութեամբ կարող եմ ասել, որ այսպիսի մի երեւոյթ հայ գրականութեան պատմութեան մէջ չի եղել»:

Թորոս Թորանեան

(Սուրիահայ գրող ու գրաքննադատ)

«Նա իր ստեղծագործութիւններով հայերին ազգային հպարտութիւն է պարգեւում, եւ մենք պարտականութիւն ունենք գովաբանել այս մեծ մարդու, բանաստեղծի ու հմուտ թարգմանիչի արժանիքները, ու ցանկանալ որ իր հզօր գրիչը միշտ բեղուն լինի»:

Ահմատ Նուրիզադէն հիւանդութեան պատճառով ներկայիս Թեհրանի «Քահրիզաք» խնամքի կեդրոնը կը մնայ, եւ հարկադրաբար դադրեցուցած է իր գրական գործունէութիւնը։

Ընթերցողը կրնայ հետաքրքրել Նուրիզադէի «Պատասխան» վերնագրով բանաստեղծութիւնը, որով կը սկսի իր հայերէն առաջին հատորը՝ «Բարեւ Ձեզ, հայեր»-ը:

Պատասխան

Ինձ հարց են տալիս

Հայերն ամէնուր,

Թէ խնջոյքներում,

Թէ՛ հանդէսներում.-

Ահմադ Նուրիզադեհ,

Դու, որ հայ չես ու չես ծնուել հայ,

Ապա ո՞նց գիտես զգալ մեր հոգին,

Մեր հայութիւնը.

Չէ՞ որ հայ չես ու չես ծնուել դու հայ:

Ես ստիպուած ու կիսակատակի

Մի բան ասում եմ,

Եւ ինձ փրկում եմ լուրջ պատասխանից.

Բայց այս րոպէին կ’ուզեմ մէկ ընդ միշտ,

Լուրջ ու անկատակ

Պատասխան տալ այս կրկնուող հարցին.

– Այո՛, բարեկամ, ընկեր, հարազատ,

Պարզ է, հայ չեմ ես:

Թող այսպէս ասեմ.

Ես մի գիլանցի եւ իրանցի եմ,

Կեանքը վիճակեց հայերէն գիտնալ,

Զգալ հայ հոգուն,

Եւ շատ էլ չնչին՝

Ծառայել նրա մշակոյթին

Ու գրական հոգուն:

Եւ ես եմ այսօր. Ոչ­ հայ բանաստեղծ:

Ինձ անուանել են

Հայ ժողովրդի պարսկախօս զաւակ,

Որ արդէն գիտէ Մաշտոցի լեզուով

Հայերէն խօսել, խոկալ հայերէն,

Հայերէն խնդալ, տխրել հայերէն,

Հայի հետ նստած տօնում եմ, ցնծում,

Նրա ծէսերին յաճախ մասնակցում:

Երբ որ կարդում եմ հայոց պատմութիւն,

Այս ժողովրդի կեանքը տխրուրախ,

Ելեւէջներից նրա փոթորկոտ

Ես էլ եմ թախծում եւ ուրախանում:

Երբ որ յաղթում է ազգը չարութեան,

Ես էլ եմ զգում իմ երակներում

Յաղթականի շունչ

Ու հպարտութիւն:

Ու երբ պարտուում են,

Ես էլ եմ զոհւում հազարների հետ,

Ես էլ եմ լացում

Մայրերի լալկան, վշտահար սրտում:

Եւ ես էլ ունեմ «Ապրիլ քսանչորս»,

Այդ սարսափը մեծ:

Երբ որ լսում եմ

Սայեաթ Նովու այդ անմոռանալի սազ ու քամանչան,

Ինձ էլ է այրում

Ինձ էլ է գերում:

Ես էլ եմ սիրում Տէրեանի հետ

Այրուել սիրուց,

Եւ փափկասուն ու քնքուշ, նրբիրան

Հայ աղջիկներին գովասանք ասեմ:

Ու Չարենցի հետ ամբոխին երգեմ,

Եւ երգեմ նրա «Երկիր Նայիրի»-ն:

Թումանեանի «Անուշ»-ը փրկեմ բախտից ու մահից:

Եւ Բելլայի հետ զեփիւռ դառնամ ու սարերից իջնեմ:

Այո՛, իմ ծանօթ, բարեկամ իմոյ,

Սիրում եմ ես քո ազգն ու մշակոյթ,

Սիրում եմ այնքան, որքան դու սիրես:

Քանի որ ես մարդ՝ մարդուն եմ սիրում,

Եւ նրա հոգու ստեղծած վեհը:

Ու այս է հիմա՝

Ձեր այդ կրկնուող հարցին պատասխան.

Թէ սիրում եմ ես հայ ու հայերէն,

Եւ ոչ թէ չար ու մարդասպան գազան՝

Մարդանուն գազան,

Ապա հայ լինի,

Եւ թե այլ ազգի:

Քանզի տենչում եմ

Աշխարհն այս հին

Դառնայ մի մեծ ու մարդկային համերգ,

Եւ մարդը մարդու եղբայրը դառնայ,

Եւ երգեն իրար ամենապոեմը՝

Վեհ, յաւիտենական:

Այս է պատասխան.

Իմ ազի՛զ ծանօթ,

Իմ հա՛յ բարեկամ։