Հարցազրոյցը Վարեց՝ ՄԻՆԱՍ ԳՈՃԱՅԵԱՆ
Կիրառական արուեստի այս ճիւղը շատոնց ծանօթ էր հայերուն, յոյներուն եւ առհասարակ Միջին Արեւելքի ժողովուրդներուն, սակայն իւրաքանչիւր երկրի մէջ անիկա ստացած է ազգային ինքնուրոյն յատկանիշներ, որոնք արտայայտուած են երկրաչափական, բուսական, կենդանական եւ մարդկային զարդանախշերով։ Հայ իրականութեան մէջ քաջ ծանօթ էր Կուտինայի կամ Քէօթահիայի (Կոմիտաս վարդապետի ծննդավայրը) յախճապակին, որուն համբաւը տարածուած էր ամբողջ Օսմանեան կայսրութեան տարածքին՝ շնորհիւ հայ վարպետներու ստեղծագործ ձեռքերուն։
Երուսաղէմը յախճապակիի (ceramics) արուեստի կեդրոն է, ուր քանի մը հայ արուեստագէտներ կը շարունակեն ու կը զարգացնեն արուեստի այս ճիւղը։ Այդ արուեստագէտներէն մէկն է Ընկ. Յակոբ Անդրէասեան, որ իր արուեստանոց ցուցասրահը ունի Հին Երուսաղէմի մէջ, Դաւիթի կամ Սիոնի դրան դիմացը։ 1999ին ան արժանացաւ երկրին յատուկ յանձնախումբի ուշադրութեան եւ միաձայնութեամբ ընտրուեցաւ իրականացնելու Յորդանան գետի հիւսիսային հոսանքի ափին կառռւցուած «Մկրտութեան» համալիրի յախճապակիի բաժինի գործը գլուխ հանելու աշխատանքը։
Ստորեւ կը ներկայացնենք մեր հարցազրոյցը Յ. Անդրէասեանի հետ։
Հարցում.- Ինչպէ՞ս ծնաւ Աւետարանի մէջ նկարագրուած Քրիստոսի Ս. Մկրտութեան դրուագը կոթողով մը մարմնաւորելու գաղափարը։
Յակոբ Անդրէասեան.- Մեր Տիրոջ Յիսուս Քրիստոսի Ս. Մկրտութեան բուն վայրը Երուսաղէմէն 40 վայրկեան արեւելք է՝ Յորդանանի սահմանը, սակայն Գալիլիոյ լիճէն (ծով) բխող Յորդանան գետին ջուրերը մինչեւ հոս չեն հասնիր ոռոգման պատճառներով։ Բուն վայրին ջուրը պղտոր է եւ շրջակայ լեռներէն կամ բլուրներէն հոսած առուակներու կամ անձրեւաջուրի խառնուրդ մըն է։ Անշուշտ հոս հարիւրաւոր ուխտաւորներ կու գան մկրտուելու։
Ուրեմն միլիոնաւոր քրիստոնեաներու համար աւելի մաքուր ու ներկայանալի տեղ մը յատկացնելու համար Գալիլիոյ գաւառի կառավարիչները մեծ գումարներու ներդրում կատարեցին, որպէսզի ուխտաւորները Եարտենիտ կոչուած վայրին մէջ աւելի հանգիստ զգան, մտնեն մաքուր գետը եւ վայելեն իրենց ուխտագնացութիւնը։ Այս վայրը շուրջ երկուքուկէս ժամ հեռու է Երուսաղէմէն, դէպի հիւսիս։ Ահաւասիկ այս վայրին մէջն էր, որ Մարկոսի Աւետարանին Ս. Մկտութեան դրուագը ներկայացուած է հարիւր տասը լեզուներով։ Այս ծրագիրը չէ աւարտած եւ կ’ամբողջանայ նոր լեզուներով գրուած տախտակներով։
Հարցում.- Ինչպէ՞ս ծնաւ տարբեր լեզուներով ներկայացնելու գաղափարը եւ ի՞նչ առաւելութիւններ գտան քու նախագիծիդ մէջ։
Յ.Ա..- 1999ին էր, երբ յայտարարուեցաւ մրցոյթը։ Կը մասնակցէին շուրջ քառասուն արուեստագէտներ, բոլորն ալ տեղացի։ Ես ալ իմս ներկայացուցի ճենապակիի պզտիկ սալիկի մը վրայ՝ հայկական զարդանախշերով ու յօրինանիւթերով (motives)։ Սկզբնական տարբերակով Աւետարանի դրուագը պիտի ներկայացուէր ինը լեզուներով։ Իմս աչքի զարկաւ առաջին իսկ պահէն, որովհետեւ ընտրած զարդանախշերս լաւագոյնս կ’արտացոլացնէին ժամանակը եւ ոգին։ Եւ այսպէս ես յաղթական ճանչցուեցայ։ Ուրախ եմ ըսելու, թէ ներկաներուն տրուած ուղեցոյցին մէջ եւ թէ վիքիբետիայի (Wikipedia) մէջ նշուած է անունս եւ ազգութիւնս։
Հարցում.– Գեղարուեստական յօրինանիւթերը եւ ներշնչումը ինչպէ՞ս ստացած էք, յատուկ դպրոց մը կա՞յ արդեօք, թէ՞ Երուսաղէմի հայոց արուեստին յատուկ է, քանի որ դեռ 5–6րդ դարերէն քաղաքին Հայոց թաղին մէջ կը ստեղծուէր ու կը զարգանար այս արուեստը եւ կը հարստանար Մայր երկրէն եկած աւանդութիւններով։
Յ. Ա.- Հարցումին պատասխանելու համար ես շատ ետ պիտի երթամ, մինչեւ պատանութեանս օրերը Երուսաղէմի մէջ։ Հայրս կը պաշտօնավարէր Սրբոց Յակոբեանց մայրավանքէն ներս, ուրեմն՝ ան յաճախ զիս կը տանէր եկեղեցի, ուր ես ակնապիշ կը դիտէի հայկական զարդանախշերով հիւսուած եւ ասեղնագործուած եկեղեցական սպասքները, զգեստները` շուրջառ, փիլոն, խոյր, թագեր եւ այլն, որոնք խոր տպաւորութիւն ձգած էին իմ պատանեկան օրերէս գեղարուեստական աշխարհիս զարգացման վրայ։
Ուրեմն, փոքր տարիքէս ենթագիտակցութեանս խորքը ամուր նստուածք տուած էր մեր արուեստը։ Տարիներ ետք, երբ մտայ յախճապակիի պատրաստութեան կիրառական արուեստին մէջ, սկսայ օգտուիլ յիշողութեանս շտեմարանէն։ Մեր հայկական զարդարուեստի ոճը պէտք է ըսեմ որ այս երկրին մէջ եւ երկրէն դուրս շատ գնահատուած է եւ կարեւոր եկամուտ կ’ապահովէ թէ՛ երկրին եւ թէ՛ այս արտադրութեամբ զբաղուողներուն։ Ապա Հայաստանէն բերել տուի հայկական արուեստի նուիրուած պատկերագիրքեր, ուր կային ճոխ նմոյշներ լուսանցազարդերու, կենդանական, բուսական եւ երկրաչափական յօրինումներու։ Ըսեմ նաեւ, որ ես միայն անօթներ չեմ պատրաստեր, այլ մեծ պատուէրներ ալ կ’ընդունիմ, ինչպէս լողաւազաններու, հիւրասրահներու, հասցէասալիկներու գեղայարդարումներու եւ այլն։
Հարցում.– Ինչպէ՞ս կը գնահատես այս կոթողին գոյութիւնը հայոց շահերէն մեկնելով։
Յ.Ա.- Նախ ըսեմ, որ տարին ամենէն քիչը հինգ միլիոն զբօսաշրջիկ կը մտնէ այս երկիրը, ուր կը գտնուին քրիստոնեայ աշխարհին Սուրբ Տեղեաց վայրերը։ Միլիոնաւոր այցելուներուն մեծ մասը քրիստոնեաներն են աշխարհի բոլոր ծագերէն, այլ խօսքով քրիստոնեաները կը կազմեն այցելուներուն 80%ը։ Անոնց համար կազմակերպուած են բոլոր դիւրութիւնները՝ պանդոկներէն սկսած մինչեւ ինքնաշարժներով շրջագայութիւնները։
Քրիստոնեաներուն համար Գալիլիոյ ծովը (լիճ) եւ Յորդանան գետը յատուկ նշանակութիւն ունին, որպէս մեր Տիրոջ հրաշագործութեան վայրեր: Հետեւաբար այս կոթողը կը ստանայ մասնայատուկ կարեւորութիւն մը։ Հաւատացեալներ տասնեակներով եւ հարիւրեակներով կու գան Եարտենիտ՝ «մկրտուելու» համար, ինչպէս մեր Տէրը մկրտուեցաւ։ Այստեղ անոնք կը տեսնեն այն շարգոյրները (panel), որոնց վրայ աշխարհի բոլոր լեզուներով` ամէն ազգի ներկայացուցիչ իր մայրենի լեզուով , կը կարդայ Աւետարանի Ս. Մկրտութեան հատուածը։ Անոնք կը ծանօթանան նաեւ թէ կոթողը հայ արուեստագէտի մը գործն է, որ աշխարհի տարբեր լեզուներու կողքին նաեւ զետեղած է հայերէն լեզուով գրուած տախտակները, իսկ զարդանախշերը եւ ամբողջ ոճը հայկական արուեստին յատուկ յօրինանիւթով ստեղծուած է։ Աւելցնեմ նաեւ, որ իւրաքանչիւր տախտակի վրայ ընդհանուր յօրինուածքին (composition) հետ միաձուլած եմ ոճաւորուած «Է» տառը, որ Աստուծոյ գոյութիւնը կը խորհրդանշէ հայկական արուեստին մէջ։ Այսպիսով անոնք, որոնք հայերու մասին գաղափար չունին կամ շատ քիչ բան գիտեն, տեղեակ կը դառնան հայ միտքի այս ճառագայթումին եւ հետաքրքրութիւն մը կը սկսի իրենց մէջ։ Արդէն իրենց յանձնուած ուղեցոյցներուն մէջ տրուած են հեղինակին ու իր հետեւած արուեստին մասին կարգ մը տեղեկութիւններ։ Աւելցնեմ նաեւ, որ Աւետարանի նշուած հատուածը ցուցադրուած է գրաբար եւ աշխարհաբար հայերէններով, շուտով պիտի զետեղուի նաեւ Արցախի բարբառով նկարագրուած տախտակը…
