Դարերու Միջեւ Երթեւեկ

Պոլսոյ «ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ-100» մա­տե­նա­շա­րէն հրա­տա­րա­կուած ա­ռա­ջին ե­րեք գիր­քե­րու համատեղ շնոր­հան­դէ­սը շա­բա­թա­վեր­ջին, բնո­րո­շեց Պոլսահայ հա­մայն­քա­յին շրջանակ­նե­րուն օրա­կար­գը։ Իս­կա­պէս փայ­լուն ձեռ­նարկ մըն էր այս մէ­կը, որ իր որա­կով ու մակարդա­կով ա­ռանձ­նա­ցաւ՝ ներ­կան եւ ան­ցեա­լը ըն­դե­լու­զե­լով։ Այս շնոր­հան­դէ­սի ըն­թաց­քին ներ­կա­յա­ցուե­ցան «Ժամանակ»ի խմբա­գիր ու բա­նա­սէր Սեւան Տէյիրմենճեա­նի աշ­խա­տա­սի­րու­թեամբ լոյս տե­սած ե­րեք գիր­քեր, ո­րոնք վերջին շրջան­նե­րուն ար­ժա­նա­ցած են հե­տաքրք­րու­թեան։ Այդ գիր­քերն են՝ «Ժամանակ» օ­րա­թեր­թի հիմ­նա­դիր Մի­սաք Գօ­չու­նեա­նի (Քա­սիմ) «Օ­րուան մտածումներ (1908-1913)»ը, Ե­րուանդ Սրմա­քէշ­խան­լեա­նի (Ե­րու­խան) «Փոքր Ա­սիոյ մէ­ջէն»ը եւ Ռու­բէն Զար­դա­րեա­նի «Յօ­դուած­ներ»ը։ Շուրջ դար մը ա­ռաջ «Ժամանակ» օ­րա­թեր­թին մէջ լոյս տե­սած յօ­դուած­նե­րու այս ժո­ղո­վա­ծո­նե­րը, թէ՛ լոյս կը սփռեն իրենց գրի առ­նուած ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նին վրայ եւ թէ շատ յատ­կան­շա­կան զուգահեռա­կան­ներ ու­նին մեր ար­դի ժա­մա­նա­կի օ­րա­կար­գին հետ։ Այս հան­գա­ման­քը ուղ­ղա­կիօ­րէն կը պայմանաւորէ այս գիր­քե­րուն ար­ժէ­քը, իսկ Շա­բաթ օ­րուան ձեռնարկը դա­րե­րու միջեւ եր­թե­ւե­կե­լու հնա­րա­ւո­րու­թիւն ըն­ձե­ռեց գի­նե­ձօ­նի հաւաքոյ­թի մասնակիցներուն։ Ար­դա­րեւ յի­շեալ գիր­քե­րը ար­ժե­ւո­րե­լու, ա­նոնց վերաբե­րեալ գրասէր­նե­րուն մեկ­նա­բա­նու­թիւն­ներ փո­խան­ցե­լու հա­մար համախմբուած էին հեղինա­կա­ւոր մտա­ւո­րա­կան­ներ, ո­րոնք իս­կա­պէս արդարացուցին ի­րենց վրայ դրուած յոյ­սը ու շատ ամ­բող­ջա­կան պատ­կե­րա­ցում մը ստեղ­ծել յա­ջո­ղե­ցան՝ թէ՛ այդ ե­րեք գիր­քե­րուն եւ թէ ա­նոնց բո­վան­դա­կու­թեան մէջ արծար­ծուած զա­նա­զան նիւթերուն շուրջ։

Ֆէ­րի­գիւ­ղի Նա­զար Շի­րի­նօղ­լու սրա­հի եր­դի­քին տակ տե­ղի ու­նե­ցաւ ձեռ­նար­կը, որ կազ­մա­կեր­պուած էր Anadolu Kültür-ի ա­ջակ­ցու­թեամբ։ Ե­րե­կոյ­թին նա­խա­գա­հեց Կրօնա­կան Ժո­ղո­վի Ա­տե­նա­պետ Տ. Սա­հակ Եպսկ. Մա­շա­լեան։ Ներ­կայ էին Տ. Թաթուլ Ծ. Վրդ. Ա­նու­շեան, Մխի­թա­րեան միա­բա­նու­թեան Իս­թան­պու­լի վա­նա­տու­նէն Հայր Սար­գիս Ծ. Վրդ. Էր­մէն եւ Հայր Յա­կով­բոս Ծ. Վրդ. Չօ­փու­րեան, Սեւ ծո­վեան տնտե­սա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան կազ­մա­կեր­պու­թեան  մօտ Հա­յաս­տա­նի մշտական ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Ար­սէն Ա­ւա­գեան, ներ­կա­յա­ցուց­չա­կան խորհր­դա­կան Ի­կոր Մար­տի­րո­սեան, Շիշ­լիի քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նէն Վազ­գէն Պա­րըն, Պէ­շիկ­թա­շի քաղաքա­պե­տա­րա­նէն Նուր­հան Փա­լա­քօղ­լու, Ֆէ­րի­գիւ­ղի Ս. Վար­դա­նանց ե­կե­ղեց­ւոյ թաղա­յին խոր­հուր­դէն ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ, բազ­մա­թիւ ծա­նօթ ազ­գա­յին­ներ, հասարակա­կան գոր­ծիչ­ներ, իս­թան­պու­լա­հայ վար­ժա­րան­նե­րու տնօ­րէն­ներ, կրթական մշակ­ներ, սա­նուց միու­թիւն­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ եւ գրա­սէր հիւ­րեր։ Թէեւ խոր ծալ­քե­րով նիւ­թեր կ՛ար­ծար­ծուէին այս ձեռ­նար­կին շրջագ­ծով, սա­կայն հաւա­քոյ­թի ամ­բողջ տե­ւո­ղու­թեան դահ­լի­ճէն ներս տի­րեց ջերմ եւ ան­մի­ջա­կան մթնոլորտ։

Ձեռ­նար­կին յայ­տա­գի­րը գոր­ծադ­րուե­ցաւ հան­դի­սա­վա­րու­թեամբ Դա­լար Քէօ­սէօղ­լուի, ո­րուն ող­ջոյ­նի խօս­քով բա­ցուե­ցաւ ե­րե­կոյ­թը։ «Ան­ցեա­լի եւ ա­պա­գա­յի խաչ­մե­րու­կին» խո­րագ­րեալ հան­դէ­սի ըն­թաց­քին ու­րոյն կար­ծիք­նե­րու, ե­զա­կի դի­տար­կում­նե­րու տարափ մը ապ­րուե­ցաւ, ինչ որ իս­կա­պէս հե­տաքրք­րա­կան էր ու շա­հե­կան՝ հանդիսա­տես­նե­րուն տե­սան­կիւ­նէն։ Հա­յու­թեան ար­դի օ­րա­կար­գի նիւ­թե­րուն շուրջ որոնում­նե­րու եւ ա­նոնց վե­րա­բե­րեալ պա­տու­հան­նե­րու ա­ռիթ ըն­ձե­ռեց՝ Ֆէ­րի­գիւ­ղի մէջ կազ­մա­կեր­պուած այս յատ­կան­շա­կան ժա­մադ­րու­թիւ­նը, ո­րու մաս­նա­կից­նե­րը իսկա­պէս յա­գե­ցան գա­ղա­փար­նե­րով ու մաս­նակ­ցած ըլ­լա­լով մտա­յին լուրջ վարժանքի մը։

Ձեռ­նար­կի ըն­թաց­քին ե­լոյթ ու­նե­ցաւ Սե­ւան Տէ­յիր­մեն­ճեան, որ ը­սաւ, թէ «ԺԱՄԱՆԱԿ-100»  մա­տե­նա­շա­րը ա­ռիթ մըն է «Ժամանակ»ի ան­տակ խոր­քե­րէն դուրս բե­րե­լու, մամ­լոյ գե­րեզ­ման­ոց­նե­րէն լոյ­սին բե­րե­լու, յա­րու­թեան շունչ տա­լու, մոռա­ցու­թե­նէ ա­զա­տե­լու մեր դա­սա­կան հե­ղի­նակ­նե­րուն ցի­րու­ցան գոր­ծե­րը։ Իր խօսքե­րով ա­ւե­լի քան հա­րիւր տա­րուան հնու­թեամբ գրու­թիւն­նե­րը, ո­րոնք ամփոփուած են այս ե­րեք գիր­քե­րուն մէջ, չեն կար­դա­ցուիր պատ­մա­կան երկ մը ընթեր­ցե­լու կամ ան­ցեա­լը գրգռե­լու եւ զայն պե­ղե­լու նպա­տա­կով, այլ կար­դա­լու ժամա­նակ իսկ ըն­թեր­ցո­ղը կ՛անդ­րա­դառ­նայ, թէ ինչ­պէս ժա­մա­նա­կա­կից կեան­քէն էջեր կը փռուին իր առ­ջեւ։ Ան­ցեա­լի եւ ներ­կա­յի զու­գա­հե­ռա­կան­նե­րուն ու նմանութիւննե­րուն շուրջ, Սե­ւան Տէ­յիր­մեն­ճեան հե­տաքրք­րա­կան մէջ­բե­րում­ներ ը­րաւ յի­շեալ գիր­քե­րէն եւ ա­ւել­ցուց, թէ այդ գիր­քե­րը պի­տի չըն­թեր­ցուին մի միայն որ­պէս ըն­թեր­ցա­նու­թեան նիւթ եւ ա­նոնց է­ջե­րու թղթա­տու­մով կը պատ­կե­րա­նայ նաեւ մեր կեան­քի դառն ա­ռօ­րեան։ Ան կանգ ա­ռաւ թրքա­հա­յոց քա­ղա­քա­ցի ըլ­լա­լու վե­րա­բե­րեալ հան­գա­մանք­նե­րուն վրայ, ժո­ղովր­դա­վա­րու­թեամբ նա­խա­տե­սուած բո­լոր իրաւունքներով եւ զգայ­նու­թիւն­նե­րով։ «Կար­դա­ցէք սի­րե­լի­ներ այս գիր­քե­րը։ Անցեալին Պո­լի­սը հա­յոց քա­ղա­քա­կան պատ­մու­թեան վե­րա­բե­րեալ նման հրատարակու­թիւն­ներ չէր կա­տա­րեր։ Կը յի­շեմ նա­մակ­ներ կը գրէինք Պէյ­րութ եւ Զար­դա­րեա­նի հա­տո­րը կը խնդրէինք։ Բայց հի­մա Պո­լի­սը Զար­դա­րեան եւ նման այլ հե­ղի­նակ­ներ կը տպէ եւ ու­րիշ­ներ են, որ նա­մակ­նե­րով մեզ­մէ կ՛ու­զեն այս հատորները։ Գո­հու­նա­կու­թեան ա­ռիթ մըն է, որ ան­ցեա­լի թմրա­ծու­թիւ­նը կը թօ­թա­փէ այս քա­ղա­քը եւ հետզ­հե­տէ իր ան­ցեա­լէն քա­ղած հա­մար­ձա­կու­թեամբ կը տեղաւորուի՝ Սփիւռ­քի ընդ­հա­նուր տա­րած­քին վրայ նաեւ այս ի­մաս­տով», ը­սաւ ան։

Այս մասին կը յայտնէ «Ժամանակ» օրաթերթը: