Հարցազրոյցը վարեց
*ՄԻՄԻ Յ. ԵՕԶԿԱԹԵԱՆԸ*
Պէյրութ
Հարցազրոյց Ջութակահար Սերկէյ Խաչատրեանի հետ
– Սիրելի Սերկէյ, բարի եկած էք Լիբանան:
– Շնորհակալութիւն:
– Լիբանանցի հանդիսատեսը օտար չէ Ձեզի համար: 2006-ին Ալպուստանի (Լիբանան) ֆէստիւալին Ձեր առաջին ելոյթը Ձեր քրոջ՝ Լուսինէի ընկերակցութեամբ պարզապէս հոգեցունց էր: Անմոռանալի վայելք մը եւ երջանիկ յայտնութիւն: Դուք այսօր երաժշտական երկնակամարի վրայ Ձեր յատուկ շողշողուն փայլքը ունիք եւ կը դասուիք ամենամեծ վիրթուոզ ջութակահարներու կարգին՝ ի հպարտութիւն հայ ժողովուրդի: 15 տարեկան միայն 2000-ին, եւ Հելսինքիի մէջ առաջնութիւնը կը խլէք Սիպելիուսի միջազգային մրցոյթին՝ հանդիսանալով ամենաերիտասարդ դափնեկիրը այդ մրցոյթի պատմութեան մէջ: Յաւելեալ ի՞նչ տեղեկութիւններ կրնաք տալ այդ մասին:
– Ճիշդն ասած, այն ժամանակ իմ մօտ այն հատուածն էր կեանքի, որ ես շատ էի սկսել սիրել Սիպելիուսի քոնցերթը եւ մինչեւ հիմա էլ կարող եմ ասել, որ շատ եմ սիրում, եւ այնպէս ստացուեց, որ Սիպելիուսի մրցոյթը արդէն շատ վաղուց մեծ պատմութիւն ունի եւ համարւում է ջութակի ամենաուժեղ մրցոյթներից մէկը աշխարհում: Անպայման ուզում էի քոնցերթը սովորել: Դասատուի եւ ծնողներիս հետ մտածեցինք, որ պէտք է նաեւ մասնակցել մրցոյթին: Ի հարկէ տարբեր հնարաւորութիւններ կան քարիերա անելու, բայց դա չի նշանակում, որ անպայման պէտք է մրցոյթի մասնակցես: Այսօրուայ դրութեամբ շատ հանգիստ, եթէ ֆինանսապէս կարողութիւններ ունես, կարող ես առանց որեւէ մրցոյթի էլ, առանց նոյնիսկ շատ լաւ նուագելու էլի շատ լաւ քարիերա անել: Բայց այն ժամանակ՝ 1993 թ.-ին, ընտանիքով եկել էինք Գերմանիա, եւ ես այնտեղ ունեցայ տարբեր դասատուներ, 96 թ.-ից գնացի արդէն իմ դասատուի՝ Եօզեֆ Ռիսինի մօտ: Կարող եմ ասել, որ ինքը ինձ դարձրեց ջութակահար, նաեւ պէտք է ասեմ, որ ծնողներս ինձ շատ էին աջակցում, եւ ինչ-որ չափով նոյնիսկ որպէս երաժիշտ ես մեծացել եմ իմ հայրիկի շնորհիւ, եւ շատ է ինքը ինձ հետ աշխատել: Դա այն ժամանակ էր, երբ ես սովորում եւ զարգանում էի, եւ 2000 թ.-ին հնարաւորութիւն էինք փնտռում ստեղծելու միջազգային քարիերա: Մեր պարագայում մենք հայ լինելով Գերմանիայում, չեմ կարող ասել, թէ շատ մեծ հնարաւորութիւններ ունէինք կամ շատ ուժեղ կապեր, եւ ոչ էլ գերմանացի էինք, իմ պարագայում այնպէս էր ստացւում, որ մրցոյթը միակ հնարաւորութիւնն էր, որ կարողանայի համաշխարհային անուն ձեռք բերել: Դրա համար էլ ես այդ տարում ոչ միայն նուագեցի Սիպելիուսի մրցոյթում, կարելի է ասել՝ ամենակարեւոր մրցոյթն էր, եւ դա էր կարեւոր միտքը մեր մասնակցելու, բայց մինչեւ Սիպելիուսը նոյն տարուայ մէջ ես մասնակցել եմ Կրեյսլէր անուան մրցոյթին՝ Վիեննայում, եւ մինչեւ այդ էլ Շպորի անուան մրցոյթին՝ Ֆրայպուրկում, որտեղ շահեցի 1-ին մրցանակ, Կրեյսլերում՝ 2-րդ մրցանակ, իսկ արդէն տարուայ վերջում, կարծեմ Նոյեմբերին էր, Սիպելիուսի անուան մրցոյթն էր, որտեղ յաղթեցի:
– 2005-ին Դուք Պրիւքսէլի մէջ նուաճեցիք նաեւ 1-ին մրցանակը Էլիզապեթ թագուհիի անուան մրցոյթին եւ պարգեւատրուեցաք սքանչելի ջութակով՝ Սթրատիվարիուս 1708 թ., տրամադրուած Նիքոն հիմնարկութեան կողմէ: Որքա՞ն ժամանակ Ձեր տրամադրութեան տակ կարող է մնալ այս արժէքաւոր գործիքը:
– Այդ գործիքը ես արդէն յետ եմ վերադարձրել, որովհետեւ երբ յաղթում ես Էլիզապեթ թագուհու մրցոյթը, քեզ տալիս են որպէս 1-ին մրցանակ, ոնց-որ դա մրցանակի մի մասն է, որը Սթրատիվարիուսն էր՝ 1708 թ. գործիքը: Բայց դա իրենք տրամադրում են մինչ միւս մրցոյթը, որը 4 տարի յետոյ է: Եւ ես պէտք է դա վերադարձնէի յաջորդ 1-ին մրցանակակրին: Բայց բարեբախտաբար կարելի է ասել, որ դա էլ իմ քարիերայի ճանապարհի յաջողակ պահն էր: Շահելով այդ մրցոյթը, ես հնարաւորութիւն ունեցայ քոնթաքդ ստեղծել Nikon music foundation-ի հետ: Իրար հետ շատ լաւ յարաբերութիւններ ունենք հիմա, եւ երբ վերադարձրեցի «Հակկինս» Սթրատիվարիուսը, ինձ տուեցին ուրիշ Սթրատիվարիուս, որի անունը «Լորդ Նիւլընս» է: Դա 1702 թ. գործիք էր, որը շատ էի սիրում եւ որը նուագել եմ 2-3 տարի: Այդ foundation-ում կար մի գործիք, որը ես միշտ երազել էի նուագել, դա այն գործիքն է, որը ես հիմա եմ նուագում, Սթրատիվարիուս չէ, այլ՝ Գվարների տել Ջուեզի, որը Փականինին էլ է ունեցել: Այն ժամանակ, երբ ես խօսում էի այդ ֆոնտի տնօրէնի հետ, ինքն ինձ ասում էր, որ հիմա զբաղուած է այդ գործիքը, եւ ես միշտ հարցնում էի՝ հնարաւորութիւն կա՞յ, որ նուագեմ այդ Գվարներիի վրայ: Երկար տարիներ նրանք չէին տրամադրում… մինչեւ 2-3 տարի առաջ, երբ այդ կինն ինձ մօտեցաւ- մենք միասնական համերգ ունէինք-, հարցրեց՝ ուզու՞մ ես փորձել այդ Գվարներին: Եւ ես ասացի, որ եթէ ես ընդամէնը պէտք է փորձեմ, յետոյ էլի յետ տամ, աւելի լաւ է չփորձեմ, որովհետեւ դա աւելի վատ է: Նա ասաց՝ ոչ, եթէ փորձես ու շատ հաւանես, մենք կը մտածենք ոնց կարող ենք անել: Եւ գրեթէ մէկ ամիս երկու գործիքն էլ ինձ մօտ էին, այսինքն՝ Սթրատիվարիուսը, որը ես նուագում էի, եւ Գվարներին, որը նրանք տուեցին: Ես նրանց ասացի, որ գործիքը այնպիսի բան է՝ ոնց-որ մարդու հետ յարաբերութիւն լինի, եւ դժուար է մի րոպէում կամ մէկ օրուայ մէջ հասկանալ գործիքին: Ինչ-որ չափով պէտք է շփուես գործիքի հետ, իրեն սկսես հասկանալ, ինչ-որ չափով ենթարկուես նրան, եւ իրար մէջ զգաք՝ դուք կարո՞ղ էք գտնել միասնական լեզուն:
– Որքա՞ն ժամանակ յետոյ Դուք զգացիք Գվարներիի հետ միասնական ըլլալու, եւ արդեօք ջութակը ամբողջապէս կ՚ընտելացուի՞:
– Պէտք է ասել, որ աւելի շուտ դու՛ ես ընտելանում եւ դու ես յարմարւում ջութակին, որովհետեւ ինքը կնոջ պէս բան է, ինձ թւում է (ծիծաղում է):
– Լրիւ համաձայն եմ:
– Բայց եթէ դու իրեն լաւ հասկանում ես, այդ ժամանակ շատ հետաքրքրական է: Դրա համար ինձ ժամանակ էր պէտք եւ ես իրենցից խնդրեցի, իրենք ինձ առիթը տուեցին որպէս բացառութիւն, որովհետեւ իրենք արթիստներին չեն տալիս այդքան երկար ժամանակ երկու ջութակ, դա նաեւ ապահովագրութեան (ինշուրենս) հարց է եւ այլն: Ես մէկ ամիս փորձում էի: Այս Գվարներին շատ աւելի յայտնի գործիք է այն պատճառով, որ հանրայայտ քոմփոզիթոր եւ շատ ուժեղ ջութակահար է ունեցել՝ պելկիացի Իզաին: Դրա համար այս Գվարներիի անունը Իզաի է. 1740 թ. գործիք է: Երկար տարիներ այն նուագում էր Իսահակ Ստեռնը:
– Անհասանելի երազ մըն է ամէն ջութակահարի համար: Ձեր կատարումներու ի՞նչ յաւելեալ հնարաւորութիւններ կու տար Սթրատիվարիուսը կամ կու տայ Գվարներին. յաւելեալ նրբութիւ՞ն, հեշտութիւ՞ն, ճշգրտութիւ՞ն…։
– Կարծում եմ լաւ ու միջին ջութակի միջեւ տարբերութիւնն այն է, որ ջութակը քեզ նոյնիսկ ձայնային ու գունային…։
– Ձայնային ծաւալը…։
– Ոչ միայն ձայնային, որովհետեւ շատ գործիքներ կան, որ հզօր են հնչում, բայց հզօր հնչելը դա այնքան էլ հետաքրքրական չէ, այլ աւելի շուտ ձայնային գոյներն են գլխաւորը: Գործիքներ կան, որ այնքան խորն է նրանց ձայնային աշխարհը, որ միգուցէ նոյնիսկ երբ դու նոր ես սովորում, դու դեռ ինքդ էլ չգիտես եւ տարիների ընթացքում, երբ պարապում կամ շփւում ես եւ նուագում այդ գործիքի վրայ, յայտնաբերես տարբեր թեմբրեր՝ ձայնային ոլորտ:
– Աղեղը ջութակին շունչն է: Ինչպէ՞ս կ՚որոշուի աղեղի ճնշման ճիշդ չափը լարերուն վրայ: Դուք հարկաւ վիրտուոզ էք, բայց կ՚ունենա՞ք այդպիսի մտահոգութիւն:
– Գիտէք, ամէն ինչ կատարւում է ենթագիտակցօրէն, որովհետեւ այն, ինչ դու ես անում, մարդիկ մտածում են, որ մարդը նուագում է ձեռքերով, բայց ես կարծում եմ, որ երաժիշտը առաջին հերթին նուագում է ականջներով: Եթէ դու տիրապետում ես գործիքը, պարզ է, սկզբնական շրջանում, երբ նոր ես սովորում, պէտք է մտածես՝ տեխնիկայի մասին: Բայց եթէ խօսում ենք փրոֆեսիոնալ երաժիշտի մասին, որը արդէն տիրապետում է գործիքին, այդ պարագայում այն ճնշման մասին, որ ասում էք, ամէն ինչ ղեկավարում ես ականջով:
– Ինչպէ՞ս կ՚արժեւորէք Դուք Ձեզ որպէս մենակատար-մեկնաբան, պատահա՞ծ է, որ ակամայ հրաժարիք Ձեր ինքնաբուխութենէն, ձերբազատուած կը զգա՞ք այն մեծերու ազդեցութիւններէն՝ Փըրլման, Հէյֆեց…։
– Հետաքրքրական է, բայց փոքր ժամանակուանից ես միշտ ունեցել եմ իմը, միգուցէ դա կարող է տարօրինակ հնչել, բայց ես շատ քիչ եմ լսում ուրիշ երաժիշտների: Ոչ թէ այն պատճառով, որ ես մտածում եմ, որ ուրիշները լաւը չեն, այլ որովհետեւ ես ներքուստ այդ կարիքը չեմ զգացել: Եղել է, ի հարկէ, պատանի ժամանակ, նուագս ինչ-որ օրինակների հետ համեմատելու պահեր, բայց ես ինչ-որ չափով կարելի է ասել տիպիկ ջութակահար չեմ, որովհետեւ մի քիչ տարբերւում եմ նրանով, որ առաջին հերթին ես շատ շնորհակալ եմ իմ երկու ծնողներին էլ, որոնք դաշնակահար են եւ ոչ թէ ջութակահար, որովհետեւ նրանք տուեցին ինձ լրիւ ուրիշ տեսանկիւն դէպի երաժշտութիւնը: Դրա համար դժուար է ինձ ասել՝ շատ երաժիշտներ կան, շատ ջութակահարներ կան, որոնց ես յարգում եմ, բայց ինձ համար չի եղել այնպիսի մէկը, որի օրինակով ոգեւորուեմ կամ որին հետեւեմ:
– Արդեօք կա՞ն ստեղծագործութիւններ, որոնց կատարումը կը վերապահէք ապագային:
– Որոնք ես չե՞մ նուագել:
– Այո, աւելի հասուն տարիքին…։
– Ճիշդն ասած՝ ոչ: Պարզ է, տարիների ընթացքում աւելի հասունանում ես…։ Օրինակ մարդ կայ, որ ասում է՝ Պախ չի կարելի նուագել պատանի ժամանակ, կամ Պեթհովենի քոնցերթ պէտք է նուագես, երբ աւելի հասուն ես: Ես կարծում եմ, որ ամէն տարիք իր հետաքրքրական պահն ունի, եւ դա է փրոցեսը, որն ինձ համար շատ հետաքրքիր է երաժշտութեան մէջ: Ես կարծում եմ, որ, ասենք, 10 տարի յետոյ ես միգուցէ լրիւ ուրիշ կերպ կը նուագեմ նոյն գործը:
– Հասունութեան…։
– Ոչ միայն հասունութեան հետ կապուած…։ Ինչ-որ չափով դա էլ է կեանքի թելադրանքը, դա ինչ-որ մասնիկ է կեանքի եւ դրա համար բացի հասունութիւնից, նաեւ կայ այն, թէ ինչպէս ես կեանքը ապրում, ինչ ես տեսնում, ոնց ես ապրում… influences, ազդեցութիւնները… դրանից էլ երաժշտութիւնը կարող է փոխուել:
– Ներկայ ժամանակներուն կը նկատենք, որ ամէն կողմ կը տիրապետէ sensational (զգայացունց) դառնալու ձգտումը: Մեծ խմբավար Քուոնտոյ Նանին կ՚ըսէ. «Ներկայ ժամանակները կորսնցուցած են piano, pianissimo, forte, fortessimo-ի միջեւ եղած տարբերութիւնները, կը պակսի չափաւորութիւնը»: Ի՞նչ է Ձեր կարծիքը:
– Ճիշդն ասած, ես աւելի շուտ կ՚ասէի, որ այսօրուայ դրութեամբ piano-ն է պակասում, որովհետեւ մարդիկ այսօր աւելի ուզում են ամէն ինչ աւելի արագ, բարձր` եւ՛ էֆեքթով, եւ՛ շօուով, եւ՛…, որովհետեւ ինչ-որ չափով մի քիչ կորցրել ենք ընդհանրապէս լսելու ունակութիւնը…։
– Այդպիսով ժամանակի պահանջներէն ետ չե՞նք մնար…։
– Այո, ընդհանրապէս մի քիչ հակա է մեր արուեստը այսօրուայ մեր կեանքին, որովհետեւ մենք նուագում ենք այն գործերը, որոնք գրուած են 18-րդ եւ 19-րդ դարում, եւ այն ժամանակ մարդիկ իրենց ժամանակը ինչի վրայ էին ներդնում, ոնց էին նրանք ապրում եւ ինչի վրայ էին հոգս անում, այսօրուայ հետ լրիւ չի խօսում:
– Այո: Դուք մեծ conductor-ներու հետ շատ աշխատած էք՝ Ֆեդոսէեւ, Յարտինգ, Աբադդոյ, Թօփչեան եւ այլն, ի՞նչ կը պահանջէք յատկապէս conductor-էն. մեկնաբանութեան ազատութիւ՞ն, թեմբրներու ճշգրտութիւ՞ն, թէ՞ երկի ճիշդ ընթերցում:
– Կարելի է ասել, որ կան տարբեր տիպի տիրիժորներ, հիմնականում երկու տիպ. մի տիպն այն է, որ, «կոպիտ ասած», քեզ հետեւում են, ինչը սօլիստի համար շատ յարմար է, բայց արդեօ՞ք դա հետաքրքրական է: Շատ դժուար է այդ պալանսը գտնել: Այն խմբավարները, որոնք շատ յայտնի են եւ մեծ անհատականութիւ ունեն, երբ իրենց հետ նուագում ես, իրենցը ուզում են «մէջ բերել», բայց դա էլ արդէն սօլիստին է խանգարում: Ոչ միշտ: Կարող է ինքը մէջբերում է, ես լսում եմ կամ տեսնում ինքը ոնց է անում, տեսնում եմ՝ շատ հետաքրքրական է, եւ ես իրեն միանում եմ:
Բայց ինձ թւում է մեծ երաժիշտի արժէքը նրանում է, որ ամէն ինչ չի արւում առաջին հերթին էկօ-ով, կամ այնքանով՝ որքանով ինքը յայտնի conductor է, կամ յայտնի սօլիստ, այլ՝ երկուսս էլ փորձում ենք գտնել մէկ համաձայնութիւն երաժշտութեան համար, ոչ թէ ինձ համար կամ իր համար, այլ՝ երաժշտութեա՛ն: Կարծում եմ, կապ չունի երկուսս որքանով ենք յայտնի, եթէ երկուսս էլ այդ նոյն ճանապարհով գնանք, միշտ ինչ-որ հետաքրքրական բան կը ստացուի:
– Քոնչերթօներու կատարման ընթացքին ինչպէ՞ս կեանք կ՚առնեն զգլխիչ, հիանալի քադենցիաները, որոնք յիրաւի կը նկատուին ստորագրութիւնը վիրթուոզ իւրաքանչիւր ջութակահարի: Ինչպէ՞ս կը ծնին քադենցիաները Ձեր մէջ:
– Գիտէք, ես ճիշդն ասած շատ քիչ եմ քադենցիա գրել ինքս:
– Բայց պիտի…։
– Չեմ կարող ասել…։
– Բայց չէ՞ որ ատիկա սօլիստի պարտքն է…։
– Չեմ կարող ասել: Դա կարելի է ասել գրեթէ լրիւ ուրիշ տեսակ տաղանդի ոլորտ է եւ լրիւ ուրիշ մասնագիտութիւն միգուցէ, եւ կարծում եմ, դու դա պէտք է քո մէջ ունենաս: Ես չեմ գտնում, որ ես իմ մէջ ունեմ քոմփոզիթորական տաղանդ, նոյնիսկ ցանկութիւն էլ երբեք չեմ ունեցել: Որովհետեւ այն երաժշտութիւնը, որ ես նուագում եմ, ինձ համար այնքան կատարեալ է, որ ես չեմ պատկերացնում, որ մի օր կարող եմ այնպիսի բան գրել, որ մօտ լինի դրանց, բացի այդ, ես, կարելի է ասել, հնադարեան մտածելակերպ ունեմ: Այսօրուայ դրութեամբ լրիւ բնական է, որ քոմփոզիթորները գրում են այսօրուայ երաժշտութիւնը, դա այսօրուայ դարին մի քիչ նման է: Այսինքն՝ շատ աթմոսֆերիք երաժշտութիւն՝ ոչ այդքան զգացմունքային, ոչ այդքան՝ դրամատիկ կամ ռոմանթիք…։ Շատ ուրիշ է: Եւ դա շատ բնական է, որովհետեւ եթէ ես քոմփոզիթոր լինէի, կ՚ուզենայի գրել Պրամսի, Պեթհովենի նման, բայց դա սխալ է, որովհետեւ Պրամսն ու Պեթհովենը արդէն եղել են:
– Եւ անոնց ջութակի քոնչերթօները այնքան նման եւ տարբեր են իրարմէ…։
– Այո:
– Անցեալի փայլուն ջութակահարներէն ովքե՞ր կը նախընտրէիք եւ Ձեր դատողութեամբ անոնք ի՞նչ դրոշմ կամ ժառանգ թողած են ներկայ ջութակահար սերունդին վրայ:
– Ես չունեմ նախընտրելի ջութակահար: Կան ջութակահարներ, որոնց տարբեր գործերը ես աւելի շատ եմ հաւանում, բայց ինչպէս նշեցի, փոքր տարիքից չի եղել ինչ-որ մէկը, որին պաշտեմ, ասեմ՝ այ, ես իր պէս եմ ուզում լինեմ: Յամենայնդէպս պէտք է նշեմ, որ իսկապէս ինչ-որ մենք այսօրուայ գիտելիքներն ունենք՝ թէ՛ ջութակի, թէ՛ երաժշտութեան մասին, ամէն ինչ այն ջութակահարների շնորհիւ է, որոնք մինչեւ մեզ եղել են, որովհետեւ իրենք ինչ-որ չափով այդ ամէնը զարգացրել են: Ի հարկէ դու ծնւում ես եւ զարգանում արդէն գիտելիքների որոշ մակարդակի վրայ: Առանց այդ մարդկանց, որոնք մինչ քեզ եղել են, հասցրել են մեզ, դա չէր լինի:
– Երաժշիտին ազգային ծագումը որոշ ներգործութիւն կ՚ունենայ անոր արուեստին վրայ: Ինչպիսի՞ ապրումներ կը յառաջանան Ձեր մէջ, երբ կը մեկնաբանէք հայկական երաժշտութիւնը: Օրինակ՝ Արամ Խաչատրեանի ջութակի քոնչերթոն, մանաւանդ՝ հարազատ կոմիտասեան երկերը…։ Ես լսեցի Ձեր «Կռունկը»… խելագարուելիք էր:
– Շնորհակալ եմ: Դժուար է բառերով ասել, որովհետեւ երբ նուագում ես քո երաժշտութիւնը, դա ինչ-որ մի զգացմունք է, որը կարծում եմ շատ ուժեղ է մեր մէջ նստած՝ լինելով հայ, եւ իսկապէս դժուար է բացատրել՝ ինչու է այդպէս: Բայց յամենայնդէպս, դա իմ հոգին է, որովհետեւ ես շնչում եմ հայերէն, ես նուագում եմ հայերէն, քանի որ ես այդպէս դաստիարակուել եմ եւ դա իմ կեների մէջ կայ, եւ դրա համար, երբ նուագում եմ իմ երաժշտութիւնը, դա լինի Կոմիտասի երաժշտութիւնը (Կոմիտասին շատ եմ սիրում, շատ եմ պաշտում), թէ նոյնիսկ Խաչատրեանի քոնչերթոն, որը, ցաւօք սրտի, Եւրոպայում այդքան չեն հասկանում: Գիտէք, ինձ թւում է հայկական երաժշտութեան փրոպլեմաթիկան այն է, որ ինքը հանճարեղ երաժշտութիւն է, բայց ունիվերսալ չի, որովհետեւ իր մէջ շատ ֆոլքլորիստիկ բան կայ: Եւ այն ազգերը, որոնք չեն զգում կամ չեն հասկանում այդ ֆոլքլորիստիկան, իրենց համար դժուար է: Հնարաւոր է, ի հարկէ, այլ ազգի կատարողներն էլ լաւ նուագեն, բայց դրա համար պէտք է մի քիչ աւելի շատ լսեն հայկական երաժշտութիւն, հայկական ֆոլքլոր, որ կարողանան: Դա ունիվերսալ երաժշտութիւն չի՝ ոնց որ Պեթհովենի երաժշտութիւնն է:
– Սիրելի Սերկէյ, այս երեկոյ պիտի նուագէք Պէյթետտինի միջազգային փառատօնի ծիրէն ներս՝ նուիրուած Ցեղասպանութեան 100-ամեակին: Ի՞նչ նշանակութիւն ունի Ձեզի համար այս բացառիկ ազգային ձեռնարկը Լիբանանի մէջ:
– Ոչ միայն Լիբանանի մէջ, այլ ընդհանրապէս, գրեթէ 5-6 համերգ նուագել եմ նուիրուած Ցեղասպանութեան 100-ամեակին: Այն, ինչ որ կատարուել են 1915-16 թթ-ներին, շատ մեծ ողբերգութիւն է մեր ազգի համար, բայց կարծում եմ, կարեւորը ոչ միայն 100-ամեակի նշումն է, այլեւ՝ ընդհանրապէս շեշտելը, թէ փորձել են հայ ազգը ոչնչացնել, բայց մենք գոյատեւել ենք, եւ կարծում եմ կը գոյատեւենք՝ շնորհիւ մեր արուեստի: Որովհետեւ կարծում եմ, այսօրուայ դրութեամբ հայ ազգը կայ այն պատճառով, որ մենք միշտ կարողացել ենք մեր արուեստով գոյատեւել եւ այդ ողբերգութիւնից չջնջուել որպէս ազգ եւ շարունակել ապրել: Այս համերգները շատ մեծ օրինակ են, որ այսօրուայ դրութեամբ մենք 100-ամեակի տարելիցը չենք նշում այլ կերպ՝ քան մեր երաժշտութեամբ եւ արուեստով:
– Վերջին հարցումս, որ միշտ կը հարցնեմ երաժիշտներուն: Ենթադրենք, որ առիթը տրուեցաւ Ձեզի հանդիպելու երաժշտութեան մեծ վարպետներէն, քոմփոզիթորներէն ոեւէ մէկուն հետ, հին ժամանակներէն մինչեւ օրս, որու՞ն պիտի ուզէիք հանդիպիլ. մէ՛կ հոգի:
– Դա մի քիչ երկար պատասխան է ենթադրում:
– Մէ՛կ անուն…։
– Ճիշդն ասած…։
– Չէ, կարճ պատասխան…։
– Չի լինի…։ Ճիշդն ասած, ոչ մէկին չեմ ուզենայ հանդիպել, որովհետեւ ես կարծում եմ, որ այն քոմփոզիթորները, որոնք…։
– Նոյնիսկ Մոցարթի՞ն պիտի չուզէիք հանդիպիլ:
– Բացատրեմ՝ ինչու: Երբ ես փոքր էի, միշտ ասում էի, որ Շոսթաքովիչին շատ եմ սիրում: Բայց դա սխալ է: Որովհետեւ կարծում եմ, այն, ինչի համար ես Շոսթաքովիչին սիրում եմ, դա իր երաժշտութիւնն է: Չեմ կարծում, որ երբ հանդիպես Շոսթաքովիչ-մարդուն իր առօրեայի մէջ, դու դա կը զգաս: Որովհետեւ այդ քոմփոզիթորների մէջ դա նրա մի մասնիկն է: Օրինակ, Մոցարթը իր կեանքում շատ հասարակ տիպ ա եղել, եթէ ոչ աւելին…։
– Տաղանդի առումով…։
– Ես կարծում եմ, որ նրանք երբ գրում են, նրանք այնպիսի մի աշխարհում են, որը այսերկրային չի…։
– Երաժիշտի աշխարհը…։
– Երբ երաժիշտը ստեղծագործում է, յատկապէս՝ քոմփոզիթորը, կարծում եմ՝ նա այս աշխարհում չէ: Եթէ նոյն մարդուն հանդիպում եմ սեղանի շուրջը, ես չեմ կարծում, որ կարող եմ ստանալ այն, ինչը ես ստանում եմ նրա երաժշտութիւնից: Միգուցէ հետաքրքրական հանդիպում լինի, մենք այդպէս ենք պատկերացնում: Բայց եթէ ես Մոցարթին հանդիպեմ, չեմ կարծում՝ կը զգամ ինքն ով է…։
– Երգեհոնահարին երբ երէկ տուի նոյն հարցը, ինքը առանց մտածելու պատասխանեց՝ Ստրավինսկի, զարմանալի էր ինծի համար:
– Հետաքրքրական պատասխան է: Ես իրեն այդքան էլ չեմ սիրում:
– Իսկապէս հետաքրքրական է երաժիշտներու աշխարհը: Շատ շնորհակալ եմ:
– Ես էլ եմ շնորհակալ:
