Վերջերս Լուսինեան քաղաքին մէջ Հայաստանի վերջին թագաւոր Լեւոն Ե.ի, Ֆրանսայի համար զոհուած հայ դիմադրականներու եւ 1915ի Ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակին նուիրուած խաչքարին բացումը կատարուեցաւ Ֆրանսայի մէջ Հայաստանի դեսպան Վիգէն Չիտեչեանի հովանաւորութեամբ եւ մասնակցութեամբ Ֆրանսայի թեմի Հիմնադիր–առաջնորդ՝ Նորվան Արք. Զաքարեանի (տես.՝ «ՆՅ» թիւ 726)։ Նախապէս ներկայութիւնը յայտարարուած չըլլալով հանդերձ Սփիւռքի նախարարուհի՝ Հրանոյշ Յակոբեան, աշխոյժ ու աչքառու կերպով մասնակցեցաւ հանդիսութեանց։
Այս առթիւ «Նոր Յառաջ» հարցազրոյց մը կատարեց նախարարուհիին հետ։
«ՆՅ» – Ուրախ ենք, որ անակնկալ կերպով Լուսինեան քաղաքի մէջ Լուսինեան Լեւոն Ե. թագաւորի, Ցեղասպանութեան եւ հայ դիմադրականներու յիշատակին նուիրուած Խաչքարի բացման առիթով եւ հայ-ֆրանսական յարաբերութիւններու ամրապնդման նպատակով ներկայ գտնուեցաք արարողութեան եւ կազմակերպուած հանդիսութիւններուն։ Ձեր ներկայութիւնը, իբր Հայաստանի պետութեան ներկայացուցիչ նոր որակ տուաւ երեւոյթին։ Եւ ձեր ջերմ արտայայտութիւնները խանդավառեց հանրութիւնը։ Ի՞նչն էր, որ ձեզի մղեց մասնակցելու սոյն հանդիսութիւններուն։
Հրանոյշ Յակոբեան – Նախ ըսեմ, թէ Սփիւռքի զանազան շրջաններ այցելութիւնս եւ հայրենակիցներուս հետ հանդիպումը իմ պարտականութեանց մաս կը կազմէ։ Ընդհանրապէս Լուսինեաններու արքայական հարստութեան մասին անգամ մը եւս խօսիլը եւ Կիլիկեան թագաւորութեան նշանաւոր դերին անդրադառնալը ես կարեւոր սեպելով կամեցայ անպայման անձամբ ներկայ գտնուիլ այս արարողութեան։ Միւս կողմէ, ինչպէս ծանօթ է Հայաստանի նախագահին որոշումով կը կայանան սփիւռքեան իմ շրջապտոյտները։ Ֆրանսայի զանազան հայկական կազմակերպութիւններու նախաձեռնութեամբ կայացած սոյն ձեռնարկը նախ եւ առաջ կ՚արտայայտէր հայ-ֆրանսական բարեկամութեան խորքը, պատմութիւնը եւ կ՚ընդգծէր Ֆրանսացիներու յարգանքը Հայոց պետականութեան ու պատմութեան նկատմամբ։ Եւ յետոյ 2015ի սեմին այս յուշարձանով մենք կ՚ոգեկոչենք մեր մէկուկէս միլիոն զոհերու յիշատակը։ Ճիշդ է, որ այս հիւրընկալ երկրի տարածքին բազում յուշարձաններ գոյութիւն ունին, սակայն Լուսինեաններու եւ հայ դիմադրողական շարժման հերոսներու յիշատակին խոյացած այս յուշակոթողը անգամ մը եւս կը յիշեցնէր յանուն Ֆրանսայի ազատութեան կատարուած հայորդիներու սխրագործութիւնները։ Կ՚ենթադրեմ, որ այս քայլը թէ՛ պատմական եւ թէ քաղաքական մեծ նշանակութիւն ունէր եւ կ՚իյնար պետութեան կողմէ Ցեղասպանութեան 100ամեակի ոգեկոչման ձեռնարկներու ծիրին մէջ։
Միւս կողմէ ուրախալի երեւոյթ էր որ այս երկօրեայ արարողութիւններուն կը մասնակցէին ո՛չ միայն Ֆրանսայի զանազան քաղաքներէն այլ նաեւ տարբեր երկիրներէ ժամանած Հայեր։ Հոս կ՚ուզէի առանձնացնել այս ձեռնարկի յաջողութեան մեծապէս նպաստած Նախկին Ռազմիկներու Միութեան նախագահ Անթուան Պաղտիկեանի ջանքերը, ինչպէս նաեւ քաղաքին մէջ գործող «Արարատ» միութեան ֆրանսացի ղեկավարին՝ Անտրէ Վալլոթոյի եւ Լուսինեանի քաղաքապետ՝ Ռընէ Ժիպոյի ներդրումները։
Այլապէս խորհրդանշական էր Դեկտեմբեր 14ին եկեղեցական երեք յարանուանութեանց ներկայացուցիչներու ձեռամբ կատարւած հոգեւոր արարողութիւնը եւ մանաւանդ հոգեւոր հայրերու խնդրանքն ու աղօթքը, որ խաղաղութիւն տիրէ մեր աշխարհատարածքին մէջ։ Ընդհանրապէս Լուսինեան քաղաքը այդ երկու օրերուն ընթացքին լեցուած էր հայկականութեամբ։ Կը ծածանէին երկու երկիրներու դրօշակները, որոնք մարդոց ոգեւորութիւն կը պատճառէին։
«ՆՅ» – Հետաքրքրական էր նաեւ երեկոյեան Լուսինեանի քաղաքապետին կողմէ տրուած ճաշին ընթացքին Հայաստանցի գաղթականներու կամ ապաստանեալներու զաւակներէն կազմուած պարախումբին ելոյթը։ Հայաստանէն գաղթած շուրջ 100 ընտանիքներ հաւաքուած են այս շրջանին մէջ, ուր նախապէս աւանդական սփիւռքահայութենէ զուրկ եղած է։ Ի՞նչ զգացում ունեցաք հազիւ երկու երեք տարի առաջ Հայաստանէն նոր գաղթածներու հանդիպելով։
Հ.Յ. – Ցաւով պիտի ըսեմ թէ ո՛չ միայն հոս այլ զանազան երկիրներու մէջ երբ հանդիպում կ՚ունենամ Հայաստանցի եկուորներու հետ -ինչպէս Սեւակ կ՚ըսէ – մէկ աչքս կու լայ, մէկ աչքս կը խնդայ։ Կու լամ, որովհետեւ անոնք կտրուելով իրենց արմատներէն եւ Հայրենիքէն կը փորձեն հաստատուիլ այս հիւրընկալ երկիրներուն մէջ, դիմագրաւելով մեծ դժուարութիւններ։ Իսկ միւս կողմէ կ՚ուրախանամ, որ տակաւին կայք չհաստատած մեր հայրենակիցները կը շարունակեն կառչած մնալ իրենց հայրենիքին ու մշակոյթին։ Այս պարագային պարի ճամբով, բայց նաեւ հայերէն դասընթացքներու, թատրոնի, երգի միջոցով կը փորձեն հայեցի դաստիարակութիւն տալ իրենց զաւակներուն։ Ներկաները ոգեւորութեամբ ողջունեցին հայաստանցի փոքրիկներուն պարերը։ Ըսեմ, թէ ես զիրենք հրաւիրեցի Հայաստան մասնակցելու «Իմ Հայաստան» փառատօնին։ Կ՚ուզեմ հաւատալ որ մենք միասնաբար Հայաստանը առաւել հզօր կը դարձնենք այն ատեն երբ այս երիտասարդները կրթուելով եւ զարգանալով եւրոպական ոստաններուն մէջ ի վերջոյ կը վերադառնան հայրենիք եւ կը նպաստեն մեր երկրին վերելքին։
«ՆՅ» – Հայրենիքէն վերջին տարիներու ընթացքին գաղթած ժողովուրդին ներկայութիւնը այս ափերուն վրայ ցաւալի երեւոյթ է։ Նախընտրելի պիտի ըլլար որ անոնք Հայրենիքի մէջ եւ հանգիստ պայմաններով շարունակէին իրենց կենցաղը։ Միւս կողմէ, Հայաստան-Սփիւռք գործակցութեան ծիրէն ներս որոշ երեւոյթներ ցաւ կը պատճառեն մեզի, ինչպէս ընդդիմադիրներու դէմ պետական պայքարը, անոնց ինքնաշարժերու հրկիզումը, Ալեք Ենիգոմշեանի, Արամ Մանուկեանի դէմ կատարուած բռնարարքը եւայլն։ Դուք իբրեւ կառավարութեան անդամ ինչպէ՞ս կը մեկնաբանէք այս արարքները։
Հ.Յ. – Նախ ըսեմ, թէ դուք ճիշդ նկատեցիք որ մենք կ՚աշխատինք Հայրենիք-Սփիւռք գործակցութեան ուղղութեամբ։ Բնականաբար ականջալուր ենք Սփիւռքէն եկած իւրաքանչիւր «ձայնին»։ Մենք կը փորձենք անոնց կողմէ տրուած հարցերը ուսումնասիրել, հասկնալ եւ ընդունելի ըլլալու պարագային լուծումներ առաջարկել։
Ինչ կը վերաբերի բռնարարքներուն, ապա անշուշտ որ անընդունելի եւ դատապարտելի են անոնք։ Սակայն թող ոեւէ մէկը չխորհի, թէ իշխանութեան անդամ մը կամ պաշտօնեայ մը կրնայ կապ ունենալ նման արարքներու հետ։ Այդպէս մտածողները ներքին խառնաշփոթութիւն ստեղծելու կամ պետականութեան վարկը խնդրոյ առարկայ դարձնելու նպատակ կը հետապնդեն։ Այդ մարդիկ կրնան միա՛յն մեր թշնամիները ըլլալ։ Իշխանութիւնները նախանձախնդիր են որպէսզի նման արարքներու հեղինակները բացայայտուին եւ օրէնքի առջեւ պատասխանատըւութեան ենթարկուին։ Աւելցնեմ, թէ անոնք հաւանաբար փոքրիկ խմբակներ են, որոնք կ՚ուզեն վնաս հասցնել մեր պետականութեան շահերուն եւ անպայման պէտք է պատժուին։
«ՆՅ» – Վստա՞հ էք թէ պետութեան դէմ գործող նման խմբակ մը կայ։
Հ.Յ. – Երբ կը կրկնուին նման արարքներ այլ կերպ կարելի չէ մտածել։
«ՆՅ» – Մենք կը փափաքէինք որ Հայաստանի մէջ իշխանութիւնը արդար եւ ժողովրդավար կարգերով առաջնորդէր երկիրը, քանի որ Ցեղասպանութեան ենթարկուած ժողովուրդի մը առաջին ցանկութիւնը բնականաբար արդարութեան հաստատումն է։ Սակայն այսօր անկախութենէն 23 տարի ետք ժողովուրդը յուսախաբ է։ Դուք ինչպէ՞ս կը բացատրէք այս երեւոյթը։
Հ.Յ. – Արդարութիւնը ինքնին բացարձակ դրական երեւոյթ մըն է, որուն հասնելու համար միշտ պէտք է պայքարիլ։ Սակայն ատիկա կախեալ է քաղաքական, տնտեսական եւ ընկերային ազդակներէն։ Ինծի համար արդարութիւնը սկզբունքային արժէք մըն է։ Հետեւաբար հարկ է արմատախիլ ընել անարդարութիւնները։ Միւս կողմէ մենք պէտք է նկատի ունենանք, թէ 23 տարի առաջ հարկային, դրամատնային, դատական կամ մաքսային կարգեր գոյութիւն չունէին, խորհրդարանի, կառավարութեան կամ նախագահական համակարգեր չկային, իսկ այսօր ունինք երկու անկախ հանրապետութիւններ, որոնք մեծ արժէքներ են, զորս կերտած ենք անցնող տարիներու ընթացքին։ Մենք կը փորձենք որդեգրել ֆրանսական կամ ընդհանուր առմամբ եւրոպական չափանիշներու մակարդակին օրէնքներ։ Բայց մեր գլխաւոր խնդիրը մասնագէտներու պատրաստութիւնն է եւ ատոր համար հարկ է կրթական համակարգին համար մեծ գումարներ ծախսել, իսկ արդիւնքը տասնեակ տարիներ յետոյ ի յայտ կու գայ։ Մենք մէկ-երկու սերունդ յետոյ կը հասնինք լիիրաւ արդարութեան։
Անշուշտ դժբախտաբար անընդունելի երեւոյթներ գոյութիւն ունին, որոնց դէմ կը փորձենք պայքարիլ։ Մենք պէտք է կարենանք հետեւեալ երկու հարցերը լուծել.- Առաջինը կը վերաբերի արդար օրէնքներու կայացման, իսկ երկրորդը այն է, որ օրէնքներու կիրարկման ժամանակ պէտք է կարելի եղածին չափ պահպանուի արդարութիւնը։ Այսօր աշխարհի ո՛չ մէկ երկրի մէջ հարիւր տոկոսով արդարութիւն գոյութիւն ունի։ Շեղումները միշտ ալ անխուսափելի են։
Հայաստան եւրոպական եւ միջազգային զանազան հաստատութիւններուն անդամակցելով հետզհետէ կ՚ապահովէ մասնաւորաբար իր դատական համակարգին բարեփոխումները։ Այս բոլորը ժամանակի կը կարօտի։
«ՆՅ» – Կ՚ենթադրենք, թէ հոս իշխանութեան կառավարման մշակոյթի խնդիր մը կայ, ընդդիմութիւն-իշխանութիւն գործակցութեան եզր մը գտնելու հարց գոյութիւն ունի որ տակաւին չէ լուծուած…։
Հ.Յ. – Այդ հարցը չէ լուծուած քանի որ մենք դժբախտաբար զօրաւոր ընդդիմութիւն չենք ունեցած։
«ՆՅ» – Հարցը զօրաւոր ընդդիմութենէն անդին կ՚անցնի։ Այս գծով շատ խօսուն է գերմանական օրինակը, ուր ընդդիմութիւն եւ իշխանութիւն գոյութիւն ունի, բայց երբ նոր կառավարութիւն կը կազմուի այն ատեն ներքին համաձայնագիր մը կը գոյանայ տուեալ կողմերուն միջեւ, որուն արդիւնքին կառավարութիւնը կը գործէ այդ համաձայնագրի շրջագծին մէջ։ Այսպիսի ներքին հասկացողութիւնը ազգային հասունութեան արդիւնք է։ Նկատի ունենալով մեր դիմագրաւած բոլոր մարտահրաւէրները արդեօք կարելի՞ չէ ընդդիմութեան հետ գործակցելու «մշակոյթ» մը որդեգրել։
Հ.Յ. – Ընդդիմութիւն-իշխանութիւն գործակցութիւնը այն ատեն արդիւնաւէտ կ՚ըլլայ երբ կողմերը ուժեղ ըլլան։ Թոյլ ընդդիմութեան պարագային կարծէք իշխանութեան զսպաշապիկը աւելի մեղմ կ՚ըլլայ։ Ես միշտ ըսած եմ թէ կ՚երազէի այն օրը երբ ընտրութեան մը արդիւնքին պարտուող կողմը կը շնորհաւորէ իր մրցակիցին յաղթանակը։ Հայաստանի մէջ տակաւին ցաւօք սրտի հոն չենք հասած, ինչպէս է պարագան այլ երկիրներու, ուր ընտրութենէն անմիջապէս ետք – մէկդի դնելով նախընտրական պայքարները – կողմերը կը շնորհաւորեն արձանագրուած յաղթանակը։
Ես կ՚ուզէի ձեր ուշադրութեան յանձնել, թէ անցնող 5-6 տարիներու ընթացքին հետաքրքրական որոշ քայլեր առնուած են՝ կառավարման, քաղաքական եւ մշակութային առումներով, երբ պէտք էր սեղանի մը շուրջ նստիլ եւ խորհրդակցիլ բոլոր կուսակցութիւններու հետ։ Ինչպէս տեղեակ էք, նախագահական ընտրութենէն ետք, խորհրդարանի յարաբերական մեծամասնութիւնն է որ կը նշանակէ վարչապետը։ Սակայն այս վերջին ընտրութենէն յետոյ հակառակ անոր որ «Հանրապետական» կուսակցութիւնը բացարձակ մեծամասնութիւն էր, այդուհանդերձ նախագահը հրաւիրեց ընդդիմութեան ներկայացուցիչները, որպէսզի անոնց կարծիքն ալ նկատի առնուի։
Միւս կողմէ, վերջին տարիներուն ընդունուած օրէնքով ընդդիմութիւնը ունի շարք մը արտօնութիւններ, որոնցմէ յիշենք հետեւեալները.- կառավարութեան ուղղուած առաջին 12 հարցումները վերապահուած են ընդդիմութեան։ Առաւել եւս ընդդիմութիւնը 26 ստորագրութիւններով (նախապէս 44 էր) կրնայ դիմել Սահմանադրական դատարան, եթէ օրէնք մը հակասահմանադրական նկատէ։ Եթէ նախապէս ընդդիմութիւնը չէր կրնար յանձնաժողովներու սահմանէն անդին օրէնքի նախագիծ ներկայացնել, այսօր Խորհրդարանին մէջ այդ իրաւասութիւնը ունի։ Ընդդիմութեան խմբակցութիւնները եւս կրնան հարցումներ ուղղել կառավարութեան, որոնք պէտք է քննարկուին Խորհրդարանին մէջ, որոնց արդիւնքին որոշում կը կայացուի։ Իսկ այդ որոշումներէն ամենէն ծայրագոյնը կառավարութեան հրաժարականը կրնայ ըլլալ։ Աւելին՝ այսօր ընդդիմութեան ներկայացուցիչները Խորհրդարանին մէջ որոշ պաշտօններ ստանձնած են, ունին հեռատեսիլի ալիքներ, թերթեր։ Ըստ եւրոպական դէտերուն Հայաստանի մէջ ազատ մամուլ գոյութիւն ունի։ Համացանցը հասանելի է բոլորին։
«ՆՅ» – Պէտք է ըսել, թէ Եւրոպայի բաղդատմամբ հայութեան դիմագրաւած դժուարութիւնները շատ աւելի բարդ են, յատկապէս ժողովրդավար եւ արդար օրէնքներու հիման վրայ վարչակարգ մը ստեղծելու առումով։ Աւելի՛ն, Եւրոպան իր դիմաց թրքական թշնամանք չունի եւ ոչ ալ՝ 600 տարի կուտակուած հարցեր եւ գոյատեւման գերագոյն խնդիր։ Օրինակի համար ինչո՞ւ չձեւաւորել ոչ-համեմատական կառավարութիւն մը, քանի որ այսօրուան իշխանութիւնը անսահմանափակ իրաւասութիւններ ունի։
Հ.Յ. – Այս ուղղութեամբ անմիջապէս ըսեմ, թէ կառավարութեան ձեւաւորման մասնակցելու գծով առաջարկներ եղան կուսակցութիւններուն, սակայն վերջիններս նպատակայարմար չգտան այս հանգրուանին պատասխանատւութիւն ստանձնել։ Միւս կողմէ, արդար է ձեր հարցադրումը՝ Հայաստանի դիմագրաւած բազում մարտահրաւէրներու ուղղութեամբ, յատկապէս արտաքին ճակատին վրայ։ Այդ պատճառով ալ ներքին խնդիրները կարծէք երկրորդ հարթութիւն փոխադրուած են։ Հոս կ՚ուզեմ ընդգծել հետեւեալ երեւոյթը.- Անցեալ Օգոստոսին երբ Հայաստանին վտանգ կը սպառնար եւ մեր սահմանները հրոսակներու թիրախ դարձած էին, պէտք էր տեսնէիք թէ ինչպէս ամբողջ ժողովուրդը միաւորուած էր՝ չկար ընդդիմութիւն, չկար իշխանութիւն, այլ ազգովին մէկ բռունցք դարձած էր հայութիւնը թէ՛ Հայաստան եւ թէ ի Սփիւռս աշխարհի։ Այդ ծանր օրերուն ազգը համախմբուած էր… Կը կարծեմ, թէ իշխանութիւն-ընդդիմութիւն երկու կողմերն ալ հնոցէ անցնելով օրէ օր աւելի կը թրծուին։ Պէտք է քիչ մըն ալ համբերել։ Մեր դրացի Ազէրպայճանի բաղդատմամբ – որ նիւթական մեծ կարողութիւններ ունի – Հայաստան ժողովրդավարութեան եւ քաղաքակրթութեան տեսանկիւնէն շատ աւելի բարձր կը գնահատուի եւրոպական ատեաններուն կողմէ։ Անշուշտ համեմատութիւնը սովետական կարգեր ապրած հանրապետութիւններուն կը վերաբերի։
«ՆՅ» – Հայութեան գերակայ շահերու եւ ինքնութեան վերահաստատման տեսանկիւնէն դատելով, ինչպէս Հայոց պատմութիւնը եւ դարերու ընթացքին Հայերուն կրած տառապանքները կը վկայեն, իշխանութիւնը բարոյական պարտաւորութիւն ունի աւելի հեռու երթալու քան այն ինչ եւրոպացիները կը փորձեն թելադրել կամ պարտադրել Հայաստանի կառավարութեան…։
Հ.Յ. – Արդարեւ մենք աւելի քան 600 տարի պետականութիւն չենք ունեցած եւ ապրած ենք օտարի լուծին տակ, ինչ որ բնականաբար ազդեցութիւն ձգած է մեր կերպարի, գործունէութեան եւ ընդհանրապէս գոյութեան վրայ։ Եւ միայն վերջին քսանամեակին է, որ առիթ ունեցանք ինքնուրոյն ըլլալու եւ իշխանութիւն կերտելու։ Բնականաբար ժամանակ պէտք է դարերու ընթացքին մեր կրած բացասական ազդեցութիւնները թօթափելու համար։ Պէտք է համբերատար ըլլալ։ Ես իբրեւ Սփիւռքի նախարար միշտ ալ ըսած եմ եւ կ՚ըսեմ, թէ մեր փրկութիւնը Հայրենիքի հզօրացման մէջ է։ Այս առումով մեծ է Սփիւռքի մամուլին դերը։ Ան պէտք է տասը միլիոն հաշուող Հայութեան գիտակցութեան մէջ արթնցնէ Հայրենիքի, պետութեան եւ ժողովուրդի նկատմամբ պարտաւորութեան գաղափարը։ Պարզ օրինակ մը բերեմ. ինչպէս Հայաստան-Սփիւռք համաժողովին ալ ըսուեցաւ, լաւ կ՚ըլլայ որ իւրաքանչիւր հայ դրամատնային հաշիւ մը բանայ Հայաստանի մէջ, որովհետեւ այդ ձեւով անուղղակի կերպով օժանդակած կ՚ըլլայ Հայաստանի տնտեսութեան զարգացումին։ Կամ ինչպէս Հանրապետութեան նախագահը ըսաւ, իւրաքանչիւր հայ Հայաստանի մէջ բնակարան մը պէտք է ունենայ եւ ոչ թէ իջեւանէ պանդոկներու մէջ։ Հոս ի միջի այլոց աւելցնեմ, թէ անցնող երեք-չորս տարիներու ընթացքին Հայաստան այցելող զբօսաշրջիկներու թիւը հասած է մէկ միլիոնի, ինչ որ դրական չափանիշ մըն է եւ անշուշտ այս գործին մեծապէս նպաստած է Սփիւռքի նախարարութիւնը իր իրագործած ծրագիրներով։
«ՆՅ» – Ճիշդ այս ուղղութեամբ օրինակ մը բերեմ։ Անցեալ տարի Հայաստանը բաց երկինք յայտարարուեցաւ, Armavia-ի սնանկանալու պատճառով օդանաւի գիները մէկ անգամէն 400-էն 700 եւրոյի (Ֆրանսայի համար) բարձրացան։ Եթէ ընտանիք մը կ՚ուզէ Հայաստան երթալ ճամբորդութեան համար շատ սուղ գին պէտք է վճարէ։ Air Armenia-ի հանդէս գալով նորէն գիները իջան 400-ի։ Սակայն այսօր Air Armenia-ն ալ այլեւս չի գործեր՝ պետական նեցուկ չունենալով…։
Հ.Յ. – Air Armenia-ի գծով սխալ հաշուարկներ եղած էին, իսկ պետութիւնը ներկայ դրութեամբ ի վիճակի չէ մեծ գումարներ ապահովելու ընկերութեան։ Սակայն կը յուսամ, որ կը լուծուի նաեւ այդ հարցը։
Ես կը փոխանցեմ ձեր մտահոգութիւնը առ որ անկ է, բայց այդ ալ տնտեսական ազատ շուկայ ունենալու հետեւանքներէն է. անոր մեծ առաւելութիւններուն քով, երբեմն ալ այսպիսի բաներ կը պատահին։ Յամենայն դէպս, օդանաւի տոմսերու գիներու սղութեան գծով կը բաժնեմ ձեր մտահոգութիւնը։ Գիները պէտք է մատչելի ըլլան։
«ՆՅ» – Տնտեսական ոլորտը ամենէն կարեւոր մարզերէն մէկն է, որ այսօր դժբախտաբար կայացած չէ։ Ինչպէ՞ս կարելի է նման մթնոլորտի մէջ ներդրում կատարել։
Հ.Յ. – Կ՚ուզեմ Էռնէկեանի օրինակը ընդգծել, որուն շնորհիւ «Զուարթնոց»ը միջազգային առումով լաւագոյն օդակայաններէն մէկը դարձաւ։ Էռնէկեանի այլ դրական գործերէն մէկն ալ այն էր, որ անմշակ հողերը գնեց, վերամշակեց եւ հասցուց այսօրուան բերքաբեր մակարդակին։ Յիշենք աշխարհի մէջ նշանաւոր «Կարաս» գինին։ Կարելի է նշել նաեւ Ռուբէն Վարդանեանի պարագան, որ զբօսաշրջութեան զարգացման համար կառուցանեց Գորիսի ճոպանուղին, հիմնեց Դիլիջանի միջազգային դպրոցը, ուր աշխարհի 60 երկիրներէ ուսանողներ կու գան եւ գիտութիւն ձեռք կը ձգեն։ Նոյնն ալ կրնանք ըսել Սամուէլ Կարապետեանի կամ Թիւֆէնքեանի համար։ Այս վերջինս Հայաստանի տարածքին հիմնեց պանդոկներու ցանց։ Միւս կողմէ խօսինք նաեւ Սուրիահայերու մասին, որոնք արդէն կ՚աշխատին սպասարկման ոլորտէն ներս (սրճարան, ճաշարան, եւ այլն) եւ կամաց-կամաց կ՚ամրանան Հայրենիքի մէջ։
Կ՚արժէ նաեւ անդրադառնալ տնտեսական մարզին նկատմամբ բացասական տրամադրութիւններու պատճառներուն։ Անկախութեան առաջին շրջանին տակաւին առեւտուրի գծով օրէնքներ չէին մշակուած։ Մարդիկ առուծախ կ՚ընէին եւ հարկ չէին վճարեր եւ այդ պատճառով ալ Սփիւռքէն ներդրումի նպատակով Հայաստան եկած գործարարները իրենք զիրենք խաբուած կը զգային։ Իսկ այսօր գործարարութեան մատչելիութեան ասպարէզին մէջ – միջազգային կառոյցներու գնահատումով – «Պելճիքայէն յետոյ եւ Հոլանտայէն առաջ» դիրքերու վրայ կը գտնուինք։ Մեր օրէնսդրութիւնը կը համապատասխանէ միջազգային մակարդակին։ Հետեւաբար պէտք է մէկդի դնել անցեալի ըսի-ըսաւները եւ վստահիլ մեր տնտեսական համակարգին։ Բայց ներդրումը պէտք է օրինաւոր ըլլայ՝ իրաւաբանական խորհրդատւութեամբ եւ պետութեան գիտակցութեամբ։ Սփիւռքի նախարարութիւնը ունի իրաւաբանական ծառայութիւն, մասնագէտներ, փորձագէտներ, որոնք պատրաստ են օժանդակելու գործարար Հայերուն։ Նոյնիսկ «խաբուելու» կամ ձախողելու պարագային նախարարութիւնը կ՚օգնէ դատական հարցերուն մէջ։ Ան վերջին երեք տարիներուն եօթը դատ շահած է ի նպաստ Սփիւռքահայերուն։ Այս դաշտին մէջ մամուլն ալ մեծ դեր կրնայ ունենալ։ Պէտք է արձագանգ հանդիսանայ նաեւ դրական երեւոյթներուն։ Հայաստանը այսօր կարելիութիւններու երկիր է եւ 200 միլիոնի տնտեսական շուկայ ունի (նախկին երեք միլիոնի փոխարէն)։
«ՆՅ» – Արդեօք Սփիւռքի նախարարութեան մէջ տնտեսական զարգացման միաւորում մը գոյութիւն ունի՞։
Հ.Յ. – Նկատի ունենալով որ Հանրապետութեան մէջ կը գործէ տնտեսական զարգացման գործակալութիւն մը, մենք ոչ թէ մէկ միաւորում այլ համահայկական կառոյցներու վարչութիւն մը ունինք, որուն երկու անդամը կը զբաղի տնտեսական խնդիրներով։
«ՆՅ» – Իսկ ձեր նշած տնտեսական զարգացման գործակալութիւնը ինչո՞ւ որեւէ կապ չի հաստատեր Սփիւռքի մամուլին հետ։
Հ.Յ. – Համաձայն եմ, որ ատիկա բացասական երեւոյթ մըն է։ Սակայն տեղեկացնեմ, թէ երբ մեր երկրի պաշտօնատարները արտասահման պետական այցելութիւններու կը մեկնին անպայման գործարարներու խումբ մը կ՚ընկերակցի անոնց։ Իսկ այս վերջիններուն (որոնք տնտեսական մարզին լաւատեղեակ անձեր են) ուղեւորութիւնը կը կազմակերպէ վերոնշեալ գործակալութիւնը։ Ի միջի այլոց ըսեմ, թէ մեր նախարարութիւնը «Աշխատանքի Համաշխարհային Կազմակերպութեան» հետ գործակցաբար մշակած եւ օրէնքի ուղեցոյց մը պատրաստած է (հայերէն, անգլերէն եւ ռուսերէն լեզուներով), որ ուղղուած է անոնց, որոնք կը փափաքին Հայաստանի մէջ ներդրում կատարել։ Միւս կողմէ չմոռնանք որ աշխարհի որեւէ անկիւն գործարարը հարիւր տոկոսով յաջողութիւն չ՚արձանագրեր։
Կ՚ուզէի անպայման ընդգծել նաեւ Հոլանտայէն Քրիսթիան Կելենճիքի օրինակը, որ 2006էն ի վեր Հայաստանի մէջ կը զբաղի թեթեւ արդիւնաբերութեան զարգացման գործով եւ ստեղծած է 1200 աշխատատեղեր (Երեւան, Գիւմրի, Արտաշատ)։ Այս տղան կը վկայէ թէ ինք օրէնքով եւ կարգով աշխատելով օր մը մաքսային կամ հարկային մարզերու պատասխանատուներու հետ հարց չէ ունեցած։
«ՆՅ» – Յամենայն դէպս, կարելի չէ ժխտել, թէ Սփիւռքի մէջ ընդհանուր առմամբ տեղեկատւութեան մակարդակի պակասը կը զգացուի։
Հ.Յ. – Ամբողջովին համաձայն եմ ձեզի հետ։
«ՆՅ» – Անցնինք այլ հարցումի մը։ Քանի մը տարիէ ի վեր դուք Հայաստանի մէջ սփիւռքահայ ղեկավարներ պատրաստելու ամառնային դասընթացքներ կ՚առաջարկէք, որոնց բովանդակութեան մասին մենք անտեղեակ ենք։ Իբր վերնագիր կը յայտարարուին։ Անդին կայ լեզուական հարցը։ Իսկ եթէ ուզէք Ֆրանսահայութեան հետ շփուիլ, կան՝ արեւմտահայերէնի, դասական ուղղագրութեան եւ ֆրանսերէնի թարգմանութեան խնդիրները։ Ինչպէ՞ս կը մեկնաբանէք այս բոլորը։
Հ.Յ. – Համաձայն եմ, որ պէտք է լայն տեղեկութիւն փոխանցել բովանդակութեան մասին։ Այս երրորդ տարին է, որ կը կազմակերպենք ուսուցիչներու, լրագրողներու, համայնքային կառոյցներու ղեկավարներու նախապատրաստութեան դասընթացքներ։ Ուսուցիչներու պարագային կը փորձենք թէ՛ արեւելահայերէնի եւ թէ արեւմտահայերէնի ուսուցման պահեր ծրագրել։ Ի դէպ մեր կայքերը կը ներկայացուին դասական ուղղագրութեամբ։ Կարելի է «Հայերն Այսօր»ի օրինակը բերել։
Նաեւ ֆրանսական համալսարանին հետ համաձայնած ենք, որ ուսանողները իրենց վարժընթացները անցընեն Սփիւռքի նախարարութեան մէջ՝ այդ ընթացքին ֆրանսերէն թարգմանելով որոշ նիւթեր։ Այս ուղղութեամբ թերեւս Ֆրանսայէն ալ մէկ-երկու հոգիի կարիքը պիտի ունենանք, որոնք պէտք է այդ թարգմանուած նիւթերը խմբագրեն։ Այսպէսով պիտի կարողանանք տեղական լեզուներով կարեւոր պատգամները հասցնել Սփիւռքին։
Աւելցնեմ, թէ մենք արեւմտահայերէնի վերաբերեալ ամառնային ծրագիրները կ՚իրագործենք յանձինս Հիլտա Գալֆայեանին, որ իր մեթոտներով կ՚ուսուցանէ։ Նաեւ կը հրաւիրենք սփիւռքահայ մասնագէտներ (Կարապետ Տաքէսեան, Յարութ Սասունեան, եւ այլք), որոնք կը ներկայացնեն դասախօսութիւններ՝ զանազան թեմաներու շուրջ։
Յամենայն դէպս ես համամիտ եմ բաց քաղաքականութեան։ Հարցերը որպէսզի արդիւնաւէտ ըլլան պէտք է միասնաբար քննարկուին, ուսումնասիրուին։
Հարցազրոյցը վարեց՝
ԺԻՐԱՅՐ ՉՈԼԱՔԵԱՆ
www.hayernaysor.am
